MIASTO i GMINA SOKOŁÓW MAŁOPOLSKI

 

 

https://sokolow-mlp.pl/

  

 

https://www.facebook.com/ugimsokolowmlp

Sokołów Małopolski – miasto w woj. podkarpackim, w powiecie rzeszowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sokołów Małopolski. Jest jednym z miast aglomeracji rzeszowskiej. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 878, 875 i 881 oraz droga ekspresowa S19. Leży na obszarze historycznej Małopolski.

TOPONIMIA:
Sokołów Małopolski swoją nazwę bierze jeszcze z czasów przed lokacją miasta – z założonej tutaj jeszcze prawdopodobnie w XIV wieku szkółki sokolniczej i obudowanej wokół niej osady w środku Puszczy Sandomierskiej. Według jednej z miejscowych legend osada powstała na rozkaz Króla Kazimierza Wielkiego. Według niej władca w czasie podróży nowo wytyczonym szlakiem z Rzeszowa do Lublina zatrzymał się na postój na polanie w okolicy obecnego Kościoła św. Ducha. I gdy na rozłożystym dębie ujrzał sokole gniazdo, nakazał w tym miejscu założyć leśnictwo wraz z szkółką przyuczającą sokoły do polowań. Miasto zostało w dokumentach lokacyjnych zostało wzmiankowane jako Sokolow.

******

Gmina Sokołów Małopolski jest jedną ze 160 gmin województwa podkarpackiego oraz jedną z 14 gmin powiatu rzeszowskiego, położoną w północnej części tego województwa, około 25 km na północ od Rzeszowa - stolicy województwa, na płaskowyżu kolbuszowskim, należącym do Makroregionu Kotliny Sandomierskiej. Powierzchnia gminy obejmuje obszar 13 425 ha, w tym 1 555 ha przypada na miasto Sokołów Małopolski.

Gmina Sokołów Małopolski stanowi 12% powierzchni powiatu rzeszowskiego. Miasto Sokołów Małopolski leży na skrzyżowaniu pięciu dróg wiodących w stronę: Rzeszowa, Kolbuszowej, Leżajska, Łańcuta i Lublina.

Gminę Sokołów Małopolski tworzy miasto Sokołów oraz 10 sołectw: Górno, Kąty Trzebuskie, Markowizna, Nienadówka, Trzeboś, Trzeboś Podlas, Trzebuska, Turza, Wólka Niedźwiedzka i Wólka Sokołowska. Sołectwa Trzeboś Podlas i Kąty Trzebuskie mają status miejscowości, nie są jednak wyodrębnione geodezyjnie.


ZARYS HISTORYCZNY:

Okres przedlokacyjny

Początek miastu Sokołów Małopolski dała stara osada łowiecka i targowa w Puszczy Sandomierskiej, powstała prawdopodobnie w XIV wieku. Funkcję targową (Rynku) pełnił obecny Plac Świętego Jana, który po lokacji zmienił swoje pierwotne przeznaczenie, a w jego centralnym punkcie w późniejszym okresie wybudowano Kościół parafialny.

Lokacja miasta

W 1569 roku Jan z Pilczy Pilecki otrzymał od Zygmunta Augusta prawa miejskie dla Sokołowa i nakreślił renesansowe rozplanowanie sieci ulic z centralnie położonym obszernym rynkiem o wymiarach 150 x 150 metrów. Miasto zostało ulokowane kilkaset metrów na północ od centrum przedlokacyjnej osady, na prawie chełmińskim, a mieszkańcy zwolnieni byli z podatków na kolejnych 20 lat.


XVII wiek

Rozwój miasta zostaje przerwany w roku 1608, kiedy to Sokołów zniszczył i ograbił Stanisław Stadnicki z Łańcuta zwany „Diabłem Łańcuckim”. Miasto rozwijało się szybko, uzyskując status prężnego ośrodka rzemieślniczego, którego wyroby szewskie, stolarskie, garncarskie, tkackie i kowalskie słynęły w szerokiej okolicy. W roku 1641 wydany zostaje ponadto dekret powołujący do życia w Sokołowie cech wspólny obejmujący bednarzy, stolarzy, kołodziejów i garncarzy.

W roku 1657 Sokołów po raz kolejny zostaje zniszczony, tym razem za sprawą węgierskich wojsk pod wodzą księcia Siedmiogrodu, Jerzego II Rakoczego. Miasto zostaje wtedy spalone, a wraz z nim miejscowy kościół. W XVII w. próbą obrony, przeciw rozmaitym najazdom, była budowa fortyfikacji. Wcześniej miasto nękali między innymi Węgrzy oraz Tatarzy, pustosząc również okoliczne miejscowości.


Okres pod zaborami i po uzyskaniu niepodległości

Po 1772 roku Sokołowszczyzna wraz z samym Sokołowem wcielona zostaje do zaboru austriackiego. Mimo licznych tragicznych wydarzeń miasto szybko się rozwija. W 1786 roku liczy już ponad 450 domów mieszkalnych. W 1793 roku powstaje Sokołowska Szkoła Miejska (Stadtschule), jeden z siedmiu tego typu obiektów w całym cyrkule rzeszowskim. W połowie XIX wieku zostaje stolicą powiatu sokołowskiego. Niepomyślny koniec XIX wieku i pierwsza połowa wieku XX przyhamowują jednak rozwój gospodarczy miasta. W 1863 roku dochodzi do dużego pożaru dzielnicy żydowskiej, a następnie – 25 lipca 1904 roku w wielkim pożarze, w ciągu zaledwie trzech godzin Sokołów doszczętnie spłonął, co zmusiło dużą część mieszkańców do opuszczenia miasta. Zmniejszyła się również liczba ludności żydowskiej w mieście, szczególnie tej bogatszej, która udaje się na emigrację m.in. do Stanów Zjednoczonych. W czasie pożaru spłonęło ponad 600 domów spośród wszystkich około 740, które znajdowały się w mieście. W związku z czym dach nad głową straciło około 700 sokołowskich rodzin. Przed ogniem ocalała wschodnia część miasta w okolicy ulic Leżajskiej, Łańcuckiej i południowego odcinka ulicy Rzeszowskiej. Miasto po tych wydarzeniach wyraźnie podupada, a w okresie międzywojennym staje się to jeszcze bardziej widoczne. Likwidowane zostają urzędy, zniesiony zostaje urząd podatkowy, a w mieście nie zostaje wybudowana żadna fabryka, podczas gdy miasto leżało w obrębie Centralnego Okręgu Przemysłowego, nie powstała również planowana linia kolejowa, która miała przebiegać przez Sokołów. W październiku 1938 honorowe obywatelstwo miasta otrzymał premier Felicjan Sławoj Składkowski. W czasie II wojny światowej w 1944 roku część zabudowy Sokołowa, w tym m.in. stadion sportowy, uległy zniszczeniu w wyniku bombardowania wojsk nazistowskich.

W 1944 roku w pobliskim lesie w Turzy NKWD przeprowadzało egzekucje żołnierzy Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych.


Właściciele miasta

Od czasów lokacji Sokołów Małopolski był miastem prywatnym. W ciągu swojej historii (aż do rozparcelowania po 1906 roku) należał do rodów Pileckich (od lokacji miasta do 1631), Kostków (do 1640), Działyńskich (do 1671), Branickich (do 1733), Lubomirskich (do 1749), Grabińskich herbu Pomian (do 1825). Do 1869 roku dobra sokołowskie po bezpotomnej śmierci Marianny Grabińskiej trafiają w ręce m.in. baronowej Alviny von Schlippenbach i hrabiego Carla von Lachmana, a w 1869 majątek sokołowski kupuje Jan Władysław Zamoyski – ostatni dziedzic Sokołowa. 

 

Zabytki i charakterystyczne obiekty

Pierwotny układ ulic wpisany został do rejestru zabytków. W wyniku pożarów (szczególnie z 1904 roku) nie przetrwało zbyt wiele budowli z dawniejszych okresów. Miasto posiada zwartą zabudowę z XIX i XX wieku. Charakterystyczna dla ulic Sokołowa Małopolskiego jest zwarta, głównie parterowa-murowana zabudowa oraz drewniane budownictwo mieszkalne z ozdobnymi gankami z XIX wieku. Charakterystyczna dla Sokołowa Małopolskiego drewniana zabudowa Śródmieścia
Drewniana zabudowa Sokołowa Małopolskiego przy ul. Sienkiewicza
Zabytkowy drewniany dom mieszkalny przy ul. 3 Maja
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela przy ul. Rzeszowskiej

    > Magistrat miejski z 1907 roku będący siedzibą władz gminy, z charakterystyczną facjatą pośrodku dachu z neogotyckim szczytem.
    > Kościół św. Jana Chrzciciela wybudowany w stylu neogotyckim w latach 1908–1916 według projektu Jana Sas Zubrzyckiego. Nowy hełm wyniosłej wieży tego kościoła, zniszczonej w wyniku działań wojennych w lipcu 1944 roku zaprojektował Wiktor Zin. Wieża kościoła jest najwyższym obiektem budowlanym Sokołowa Małopolskiego.
    > Kompleks dawnej Szkoły Podstawowej przy ul. Rzeszowskiej, z którego najstarsza część pochodzi z lat 1883–1885. Obecnie siedziba m.in. Muzeum Regionalnego.
    > Nowa Synagoga z XIX wieku, po przebudowie po zakończeniu II wojny światowej służąca jako dom kultury i muzeum, mieszcząca się przy ulicy Kazimierza Wielkiego.
    > Pomnik Wdzięczności za Odzyskaną Wolność z figurą Maryi jako królowej w centrum Rynku. Odsłonięty w 1933 roku z inicjatywy m.in. pochodzącej z Sokołowa Polonii z Chicago.
    > Kapliczka św. Onufrego z połowy XVIII wieku, ulokowana przy ulicy Wojska Polskiego, z kamienną figurą przedstawiającą Świętego. Według miejscowej legendy monument miał chronić tę część miasta przed klęską powodzi. Ufundowana przez miejscowych kupców.
    > Kościół św. Ducha z drugiej połowy XIX wieku. Położony przy ul. Lubelskiej.
    > Fragmenty miejskich wałów obronnych z lat 30. XVII wieku. W XVII wieku Sokołów Małopolski posiadał wały ziemne zwieńczone kilkumetrowym, drewnianym parkanem wraz z pięcioma bramami wjazdowymi i fosą. Ich pozostałości zachowały się obecnie w południowej części miasta w plebańskim ogrodzie oraz od strony wschodniej przy ulicy Zawale.
    > Nowy cmentarz żydowski. Najlepiej zachowany w województwie podkarpackim z 300 nagrobkami pochodzącymi z wieków od XVII do XX.
    > Willa Janina z 1906 roku przy ulicy Podstawskiego. Neobarokowy budynek, zdobiony od frontu ryzalitem, werandą oraz zdobionym szczytem. Obecnie w stanie dewastacji. W przeszłości siedziba miejskiego komisarza, w okresie PRL przekształcony na mieszkania komunalne.

Na obrzeżach Sokołowa znajduje się wiele XVIII-wiecznych krzyży i figur.

... i TURYSTYKA

Ziemia sokołowska otwiera swoje podwoje dla osób pragnących aktywnego wypoczynku. Gmina znajduje się na terenie Sokołowsko-Wilczowolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Przez Sokołów wiedzie niebieski szlak turystyczny z Głogowa do Leżajska. W lasach turzańskich funkcjonuje też edukacyjna ścieżka przyrodniczo-historyczna z licznymi przystankami i parkingiem przy drodze Sokołów-Raniżów. W Wólce Niedźwiedzkiej zlokalizowany jest zbiornik wodny 'Niedźwiadek' o pow. 8 ha z przyległym obszarem rekreacyjnym. Wypoczynkowi sprzyja unikalny klimat lasów w północno-zachodniej części gminy.

źródło: https://sokolow-mlp.pl; Wikipedia