Mirsk (niem. Friedeberg/Queis) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, na Dolnym Śląsku, na pograniczu z Górnymi Łużycami, w powiecie lwóweckim, w województwie dolnośląskim (w latach 1975–1998 w jeleniogórskim, wcześniej we wrocławskim), siedziba gminy Mirsk, nad rzeką Kwisą.
Gmina Mirsk leży w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, przy trasie wiodącej do Świeradowa-Zdroju i Szklarskiej Poręby.
Miasto Mirsk i 17 sołectw: Brzeziniec, Gajówka, Giebułtów, Gierczyn, Grudza, Kamień, Karłowiec, Kłopotnica, Kotlina, Krobica, Kwieciszowice, Mlądz, Mroczkowice, Orłowice, Proszowa, Przecznica, Rębiszów leżą w rozległej kotlinie u stóp Gór Izerskich – wzdłuż płynącej środkiem malowniczej rzeki Kwisy.
Gmina usytuowana jest na pograniczu Polsko-Czeskim. W odległości ok. 50 km położona jest zachodnia granica państwa (przejście :Zgorzelec – Gorlitz). Powierzchnia gminy wynosi ok. 187 km2, w tym miasta Mirska 14,85 km2. Ludność gminy: 8975 osób, w tym miasta 4157 osób. Obszar gminy należy do jednego z najatrakcyjniejszych turystycznych obszarów województwa dolnośląskiego.
Największym atutem gminy jest jej położenie w Górach i na Pogórzu Izerskim. Na terenie gminy znajduje się ok. 500 obiektów posiadających wartość turystyczno-krajoznawczą.
W pobliżu gminy usytuowane są kurorty górskie takie, jak Świeradów-Zdrój i Szklarska Poręba. Od północy administracyjnie graniczy z gminą Leśna oraz miastem i gminą Gryfów Śląski, od północnego wschodu z gminą Lubomierz oraz od wschodu ze Starą Kamienicą, od południowego wschodu i południa ze Szklarską Porębą, od południa z miastem Świeradów Zdrój.
Na obszarze gminy znajdują się obszary chronione sieci Natura 2000: ” Torfowisko Gór Izerskich”, „Łąki Gór i Pogórza Izerskiego”, „Góry izerskie”. Na pierwszym obszarze ochronie podlegają torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą i torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji, kwaśne buczyny, bory i lasy bagienne. Na terenie obszaru znajduje się największa w Polsce koncentracja torfowisk górskich różnych typów. Ochronie podlega także rzeka Izera o całkowicie naturalnym przebiegu i niemodyfikowanym korycie i brzegach.
ZARYS HISTORYCZNY:
Mirsk założono w miejscu, gdzie pierwotnie właściciele zamku Czocha mieli swój folwark. Było to nie później niż w XII w., bo na 1201 r. datowany jest dokument wymieniający tutejszego wójta. Był to Bernard Rym, w jego herbie była sowa (niem. Eule) stąd pierwotna nazwa miejscowości Eulendorf – Sowia Wieś. Położenie folwarku i wsi było bardzo dogodne – nad rzeką Kwisą, przy trakcie jeleniogórsko-żytawskim.
XIV wiek
Mirsk wraz z okolicą przyłączony został w 1319 r. do księstwa jaworskiego, a wkrótce po tym, w 1329 r. lub 1337 r. osadzie nadano prawa miejskie na prawie lwóweckim. Książę jaworski Henryk nadał również Mirskowi prawo mili na wyszynk piwa, nową nazwę Fridberg (później przekształconą we Friedeberg) oraz nowy herb, obowiązujący do dzisiaj: sokoła trzymającego w dziobie upolowanego ptaka.
Po śmierci księcia Henryka (zm. 1346) część jego posiadłości na Łużycach przeszła w 1346 r. w ręce Karola IV Luksemburskiego. Mirsk i pobliskie miejscowości – Łęczyna (obecnie część Świeradowa-Zdroju) i Mroczkowice – od ok. 1399–1400 r. wchodzące w skład posiadłości rezydujących w pobliskim (2 km na północny wschód od Mirska) zamku Gryf Schaffgotschów – pozostały przy Śląsku, jako część księstwa świdnicko-jaworskiego (od 1368 r. lenna korony czeskiej, od 1392 r. bezpośrednio do korony czeskiej).
XV i XVI wiek
Miasto nigdy nie miało murów obronnych; pomimo to podczas najazdu husytów w 1431 r. połączone siły załóg zamków Czocha, Gryf i Świecie obroniły miasto. W 1448 r. jednak zostało splądrowane i spalone przez grupę wędrownych rozbójników. Kolejny raz odbudowane, miasto w następnym stuleciu wybrało sobie dzień św. Marii Magdaleny (22 lipca) na doroczny jarmark, urządzany tu od 1521 r. Na okres lat 20. XVI w. – przypada także początek silnych wpływów protestanckich w mieście, kiedy niemal wszyscy jego mieszkańcy przyjęli luteranizm. W 1526 r. Mirsk, wraz z całym Śląskiem, trafił pod panowanie austriackich Habsburgów. Kolejny wielki pożar miasta dotknął Mirsk w 1558 r.; zaraz po odbudowaniu kościoła i ratusza okolicę nawiedziła w 1565 r. zaraza, w wyniku której zmarło ok. trzech tysięcy mieszkańców miasta i okolicznych wsi. Pomimo to koniec XVI w. należy do okresu prosperity miasta, które stało się znaczącym na Śląsku producentem płótna lnianego, na miarę położonych w pobliżu Gryfowa i Jeleniej Góry, a także odleglejszych – Kowar i Sobótki. Tradycje włókiennicze w okolicy Mirska podtrzymują dziś znajdujące się w Giebułtowie (2 km na zachód) Zakłady Tekstylne „Womarex”, a także nazwa tutejszego Miejskiego Klubu Sportowego „Włókniarz Mirsk”. Początek XVII w. i trwająca wówczas wojna trzydziestoletnia przyczyniła się do zubożenia miasta; nie mając żadnych umocnień oprócz bram przy drogach kilkudziesięciokrotnie (według niektórych wyliczeń – 31 razy) zostało złupione przez żołnierzy obu stron.
XVII i XVIII wiek
Z cesarskiego polecenia Ferdynanda III o „redukcji kontrreformacyjnej” z 1653 r., kościoły protestanckie (m.in. w położonych w pobliżu Mirska wsiach Rębiszów, Gierczyn, Proszowa), a wśród nich także i w Mirsku, zostały w 1654 r. przekazane katolikom. Protestanci wybudowali swój dopiero w połowie XVIII w., po tym, jak w 1742 r. Mirsk wraz z całym Śląskiem znalazł się w granicach Prus. Wkrótce, w 1767 r. kolejny raz – już ostatni – pożar strawił prawie całe miasto. Król Fryderyk II Wielki, rodzina Schaffgotschów oraz społeczności Jeleniej Góry, Kowar, Lwówka Śląskiego, Lubomierza, Wlenia i Leśnej wsparli mieszkańców Mirska w odbudowie miasta. Wznowiono produkcję w mirskich zakładach tekstylnych, pończochy z tutejszych manufaktur trafiały na eksport aż do Ameryki; osiadła tu także rodzina Friedrichów, na przełomie XVIII i XIX w. cenionych szlifierzy drogocennych kamieni (przyjmowali oni w Mirsku w sierpniu 1790 r. podróżującego po Dolnym Śląsku Johanna Wolfganga von Goethego), szlifowano także szkło. Wojny napoleońskie zapisano w historii miasta jako epizod, podczas którego przy odwrocie Napoleona i zawieszeniu broni, wzniesiono w okolicach liczne (kilkaset) tymczasowe kwatery dla francuskich żołnierzy.
XIX i XX wiek
Rewolucja przemysłowa w Mirsku, jak i w pobliskich miejscowościach, datuje się od uruchomienia linii kolei żelaznej z Wrocławia do Berlina. Odcinek Jelenia Góra – Lubań otwarto w 1865 r. Z Mirska, który pozostawał z dala od tej linii, uruchomiono wkrótce konne połączenia z najbliższymi stacjami w Rębiszowie i Gryfowie Śląskim. W tym też okresie zbudowano w Skarbkowie przędzalnię mechaniczną, a w 1875 r. – drukarnię wydającą lokalną gazetę „Der Bote aus dem Queisthale” („Posłaniec z doliny Kwisy”). W 1884 r. doprowadzono do Mirska odnogę linii kolejowej łączącą go z Gryfowem, przedłużoną w 1904 r. do Jindřichovic pod Smrkem; 31 października 1909 r. otwarto nowo wybudowane odgałęzienie do Świeradowa-Zdroju. Miejscowa gazeta w 1926 r. zmieniła tytuł na „Iser-Gebirgs-Zeitung” (pol. „Gazeta Gór Izerskich” – pod tym tytułem wychodziła do 1945 r.); także w związku z potrzebą przyciągnięcia turystów ciągnących w Góry Izerskie dotychczasową nazwę miasta Friedeberg am Queis (Spokojna Góra nad Kwisą) zmieniono na Friedeberg im Isergebirge (Spokojna Góra w Górach Izerskich). Podczas uroczystości 600-lecia nadania praw miejskich, które nastąpiły wkrótce (w 1937 r.) skrupulatnie podliczono – prócz 21 wielkich pożarów (największe miały miejsce m.in. w 1219, 1448, 1558, 1621 – dwukrotnie, 1642 i 1699) – siedem epidemii i trzydzieści jeden powodzi, zalewających Mirsk na przestrzeni jego dziejów. Rok po tych uroczystościach w granice miasta włączono część przysiółka Skarbków (Skarbów, niem. Gräflich Röhsdorf), w którym podczas II wojny światowej funkcjonował obóz pracy (od 1944 r. filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen), wykorzystujący niewolniczą pracę kobiet-Żydówek w przędzalni i roszarni. Inny podobóz KL Gross Rosen znajdował się też w Giebułtowie (Gebhardsdorf). Do 1945 miasto nie posiadało odrębnej numeracji budynków według ulic (istniała tylko numeracja ogólnomiejska od nr 1 do ponad 350)[5]. II wojna światowa zakończyła się w Mirsku wkroczeniem Armii Czerwonej po kapitulacji Rzeszy, 9 maja 1945 r. Początkowo miastu nadano polską nazwę Spokojna Góra (z niem. Friedeberg). Następnie miastu została nadana obecna nazwa – od słowa „mir” oznaczającego pokój. Stanowiło ono ośrodek administracyjny i przemysłowo–handlowy dla okolicznych wsi, w 1961 r. przyłączono do miasta pozostałą część przysiółka Skarbków. Po przemianach w Polsce w 1989 r. przemysłowe znaczenie Mirska znacznie zmalało, nadal jednak stara się wykorzystać swoje walory turystyczne – bliskość Gór Izerskich, granicy Czech, uzdrowiska w Świeradowie-Zdroju i Jeziora Złotnickiego.
WALORY TURYSTYCZNE:
Gmina Mirsk, a szczególnie jej południowa część związana z pasmem Gór Izerskich, jest atrakcyjna do uprawiania różnych form turystyki:
krajoznawczej
wypoczynkowej
narciarstwa biegowego i zjazdowego
Góry Izerskie są najdalej na zachód wysuniętym masywem górskim w Polsce. Większa ich część znajduje się na terenie Czech. Po polskiej stronie znajdują się jedynie dwa pasma o równoleżnikowym przebiegu: Grzbiet Kamienicki oraz Grzbiet Wysoki rozdzielone podłużnem Obniżeniem Świeradowa. Na północy rozpościera się olbrzmie pod względem powierzchni Pogórze Izerskie.
Pn.-zach. zbocza Grzbietu Wysokiego odwadnia graniczna rzeka Izera, dopływ Łaby. Natomiast pozostałą jego część i Grzbiet Kamienicki odwadniają dopływy Bobru: Kwisa i Kamienna z Małą Kamienną. Góry Izerskie zbudowane są z granitów i gnejsów, często zmetamorfizowanych.
Pogórze Izerskie zbudowane jest zaś w przeważajacej części z genjsów, granitognejsów, szarogłazów i łupków łyszczykowych. Doliny i kotliny wypełnione są osadami mioceńskimi, spod których wystają bazaltowe stożki wulkaniczne.
Charakterystycznymi elementami krajobrazu Pogórza Izerskiego są liczne kamieniołomy, w których wydobywane są różne surowce mineralne (granity, gnejsy, bazalty, łupki). Większośc powierzchni terenu zajmują pola uprawne i pastwiska. Cały obszar jest stosunkowo gęsto zasiedlony z wyjątkiem terenu Gór Izerskich, który należy do najsłabiej zaludnionych w Sudetach. Całe osadnictwo skupione jest na obrzeżu gór, gdzie znajduje się m.in. zespół uzdrowiskowy Świeradów-Zdrój.
Góry Izerskie posiadają wiele dostępnych punktów widokowych. Do najpopularniejszych , atrakcyjnych widokowo należą: Stóg Izerski, Smrek, Tłoczyna, Kocioł, Kamienica, Izerskie Garby, Sępia Góra.
Dobrze rozbudowana sieć szlaków turystycznych wraz z wyglądami dalekimi i bliskimi oraz liczne punkty widokowe umożliwiają podziwianie Obniżenia Świeradowskiego, panoramy Gór Izerskich oraz wielu miejscowości pogórza. Północne stoki Grzbietu Wysokiego posiadają znakomite warunki do uprawiania narciarstwa.
Południowa część gminy położona jest w obrębie prawnie chronionym – tj. w obszarze chronionego Krajobrazu Karkonoszy i Gór Izerskich.
Pogórze oraz teren Gór Izerskich doskonale oznakowany jest szlakami turystycznymi, a przez teren gminy biegną oznakowane ścieżki rowerowe umożliwiające wszechstronną turystykę rowerową na poziomie amatorskim i wyczynowym.
Na Hali Izerskiej znajduje się rezerwat przyrody ze złożami torfu oraz unikatowymi gatunkami fauny i flory. Wzdłuż potoków górskich występują liczne odmiany kamieni szlachetnych. W Grzbiecie Wysokim wydzielono rejon ochrony cietrzewia.
ZABYTKI:
Mirsk do dziś zachowało swój średniowieczny układ urbanistyczny. Droga nr 361 Świeradów – Gryfów krzyżuje się tu z lokalnymi traktami do Rębiszowa, Gierczyna i Giebułtowa, w granicach miasta znajdują się dwa mosty przez Kwisę. W centrum znajduje się zespół zabytkowych kamieniczek z XVIII i XIX w.
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:
ośrodek historyczny miasta, z 1337 r.–XVIII w.
kościół par. pw. Zwiastowania NMP, z l. 1526-1567; przy ul. Kościelnej, wzniesiony został w latach 1562–1567 na miejscu starszego, wzmiankowanego w 1346 r., w stylu późnogotycko-renesansowym w formie halowej i ma barokową wieżę dobudowaną w XVIII w. We wnętrzu drewniana rzeźba gotycka z I poł. XV w. – Madonna z Dzieciątkiem, drewniana renesansowa skrzynia na jałmużnę z 1580 r., XVIII w. chrzcielnica w stylu klasycystycznym, w ścianach nagrobki i epitafia. Ponadto organy zbudowane przez Krzysztofa Ferdynanda Neumanna w 1801 r., obudowane w 1806 r. szafą organową przez zdobnika z Lubawki. Na początku XX w. Max Eichler, organmistrz ze Zgorzelca przeprowadził gruntowny remont instrumentu; w 1917 r. na potrzeby wojenne wymontowano zeń cynowe piszczałki, które po zakończeniu I wojny światowej zainstalowano ponownie. W 1962 r. odkurzono i zabezpieczono organy przed szkodnikami. W 2007 r. przeprowadzono remont kapitalny, podczas którego wymieniono silnik, zrekonstruowano mechanizm instrumentu wraz z dwoma manuałami. W wigilię Bożego Narodzenia w 2007 r. na mszy pasterskiej organów użyto po raz pierwszy po kapitalnym remoncie. Sam kościół odnowiony został w 1970 r. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się kaplica grobowa rodziny Kittelmann z 1755 r.
kościół ewangelicki, obecnie magazyn, z 1757 r. – drugiej poł. XVIII w., XIX w.; przy ul. Betleja jest zrujnowany – nawa główna pozbawiona jest dachu, wieża z 1881 r. pozbawiona jest hełmu
kaplica cmentarna pw. św. Barbary, ul. Mickiewicza, z pocz. XVIII w., 1833 r.; przy ul. Mickiewicza wyposażona jest w organy z 1898 r. zbudowane przez wrocławskiego organmistrza Stillera na zamówienie hrabiny Marii von Schaffgotsch. Obecnie są całkowicie zdewastowane i nie są wykorzystywane w liturgii
cmentarz par. rzym.-kat., XVIII w.
zabudowa śródrynkowa, ob. pl. Wolności 39-40:
ratusz, renesansowy z 1558 r.; znajduje się w rynku, budynek z barokowym hełmem wieńczącym wieżę z okresu przebudowy po pożarze w XVIII w., przebudowany po kolejnym pożarze w XIX w. Na wieży znajdują się herb miasta oraz rodziny Siedliczów i Schaffgotschów, a także tablica erekcyjna z 1559 r.
budynek dawnego sądu, z l. 1879-1880
dobudówka ratusza, z 1898 r.
budynek – łącznik, z XVIII w., 1890 r.
dom, ul. Betleja 2, z 1898 r.
dom, ul. Betleja 6, z XVIII w., XIX w.
willa, ul. Betleja 26, z 1889 r.
otoczenie ogrodowe
kamienica, pl. Wolności 10 (d. Rynek), z 1769 r., 1873 r.
kamienica, pl. Wolności 12 (d. Rynek), z XVIII w., k. XIX w.
dom, pl. Wolności 22 (d. Rynek), z ok. poł. XIX w.
dom, pl. Wolności 30 (d. Rynek), po 1830 r.
młyn, ul. Zdrojowa 2-4, z XVIII w., 1865 r.
wodociągowa wieża ciśnień, komunalna, z l. 1912-1914, obecnie wieża widokowa
źródło: https://mirsk.pl/
2.png){kind=small}
