2.png)
Łuków – miasto będące gminą miejską w Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim; siedziba władz powiatu łukowskiego i gminy wiejskiej Łuków. Węzeł kolejowy ze stacją węzłową, przemysł obuwniczy, mięsny, spożywczy, lokalny ośrodek usługowy rolnictwa, największy ośrodek miejski między Lublinem, Siedlcami, Puławami a Białą Podlaską.
TOPONIMIA:
Nazwa Łuków pojawia się po raz pierwszy w notatkach z 1233 roku. W dokumencie Bolesława Wstydliwego, wydanym dla biskupa płockiego, książę uwolnił dobra kockie spod jurysdykcji Castelani nostri de Lucow. Nazwa Łuków pochodzi od słowiańskiego pnia słowotwórczego łuk, który jest zrozumiały na gruncie analizy materiału onomastycznego z całej Słowiańszczyzny. W przedhistorycznej epoce języka polskiego rdzeń łuk posiadał oboczne formy łęk (porównaj łąka) i ług. Nazwa Łuków początkowo określała miejsce położone na terenie podmokłym. Należy zatem do typu nazw topograficznych. Nazwa mieszkańca miasta to łukowianin (forma drugiego przypadku liczby mnogiej: łukowian), zaś mieszkanki – łukowianka.
*******
Łuków to 30-tysięczne miasto zlokalizowane na pograniczu Mazowsza, Podlasia i Lubelszczyzny. Usytuowany jest na historycznej Ziemi Łukowskiej i geograficznej Równinie Łukowskiej. Jest największym ośrodkiem miejskim pomiędzy Lublinem, Siedlcami, Puławami i Białą Podlaską. Miasto zajmuje powierzchnię blisko 36 km2, a przez jego teren przebiega środkowy równoleżnik terytorium Polski. Przez Łuków przepływa rzeka Krzna Południowa, a przez jego północne krańce Krzna Północna. Rzeki te stanowią największy lewy dopływ Bugu.
Przez miasto przebiegają dwie drogi krajowe: nr 63 i 76 oraz kilka dróg wojewódzkich (DW 806, DW 807, DW 808) wiodących do innych miejscowości w regionie. Dodatkowym atutem położenia geograficznego Łukowa jest planowana budowa Autostrady A2, która w niedługiej przyszłości przebiegać będzie w niewielkiej odległości od miasta.
Łuków jest też ważnym kolejowym węzłem komunikacyjnym. Przez miasto przebiega transeuropejska magistrala kolejowa Lizbona - Moskwa (E20), a z lokalnego dworca dostać się można pociągiem do wielu znaczących miast w kraju i w Europie. Przez Łuków przebiegają także linie kolejowe w kierunku Lublina (LK 30), Radomia (LK 26) i Skierniewic (LK 12).
Ponadto w przeciągu dwóch godzin jazdy od Łukowa, skorzystać można z portów lotniczych: Lotniska Chopina w Warszawie (WAW, 120 km od Łukowa), Portu lotniczego Lublin (LUZ, 100 km od Łukowa), Portu lotniczego Warszawa-Modlin (WMI, 150 km od Łukowa).
W Łukowie funkcjonuje też transport autobusowy typu PKS, świadczący usługi na terenie powiatu łukowskiego oraz do innych miast w kraju, a także komunikacja prywatna (busy, taxi). W planach władze Łukowa mają ponadto uruchomienie komunikacji miejskiej.
ZARYS HISTORYCZNY:
Przebadane dotychczas źródła historyczne nie precyzują dokładnie, kiedy powstał Łuków. Miasto prawdopodobnie założył któryś z książąt piastowskich panujących w dzielnicy krakowskiej w drugiej połowie XII lub na początku XIII wieku Umowną datą powstania miasta jest jednak rok 1233, z którego pochodzi pierwsza wzmianka historyczna o istniejącej już kasztelanii łukowskiej. Nazwa Łuków związana jest najprawdopodobniej z topografią ternu i pochodzi od prasłowiańskiego słowa łęg (ług, łuk) oznaczającego teren bagnisty, nizinny, trudno dostępny. Niektórzy historycy i językoznawcy sugerowali w przeszłości, że nazwa miasta może być związana z używaną w średniowieczu bronią o nazwie łuk, jednak dokładniejsze badania nie potwierdziły tezy, jakoby w mieście wytwarzane były łuki. Źródła nie potwierdzają również hipotezy, że nazwa Łuków wywodzi się od Łuka, czy Łukasza, ewentualnego właściciela miejscowości. Faktem jest natomiast duży wiek miasta, ponieważ od lat Łuków zapisywano jednolicie: Lucow, Lucov, Lukow, Lukov. W herbie miasta widnieje stojący na dwóch łapach niedźwiedź, którego według legendy napotkał w podróży jeden z władców piastowskich. Zwierzę o czarnej maści przedstawione zostało na tle czerwonej tarczy, a nad głową niedźwiedzia widnieje korona symbolizująca, iż Łuków był w przeszłości miastem królewskim. Miasto położone na pograniczu wśród bagien i lasów od początku swojego istnienia stanowiło ważny punkt strategiczny i zabezpieczało granice Polski przed nieustannymi najazdami Jaćwingów, Litwinów i Tatarów. Historycznie włączało się do ziemi sandomierskiej i krakowskiej. Będąc wielokrotnie niszczony, Łuków musiał podnieść swój potencjał obronny i w tym celu w 1250 r. książę Bolesław V Wstydliwy sprowadził tu rycerski zakon Templariuszy. Książe prawdopodobnie chciał w ten sposób bronić okoliczne tereny przed napadami pogańskich plemion jak również przed ingerencją Zakonu Krzyżackiego. Miał też w planach osadzenie w Łukowie biskupstwa. Największy rozkwit Łukowa datowany jest na XVI wiek oraz pierwszą połowę XVII w. Wcześniej, bo w 1369 r. król Kazimierz Wielki nadał prawo wolnego miasta i obdarował jego mieszkańców gruntami, a w 1403 r. król Władysław Jagiełło nadał miastu prawa magdeburskie. W latach późniejszych do Łukowa na słynne jarmarki zjeżdżali się kupcy z odległych miast Korony i Litwy, a nawet zagranicy. Z Łukowa biegły też szlaki handlowe na Mazowsze, Litwę, na południe Małopolski i na Ruś. Znaczenie miasta podkreślone zostało też w 1526 r. prawem wysyłania swojego posła na Sejm, co było przywilejem tylko znaczniejszych miast. Łuków odgrywał wówczas dużą rolę gospodarczą w życiu kraju, ale podupadł w połowie XVII wieku po wojnach z Kozakami i Szwedami. W celu przywrócenia rangi miasta po zniszczeniach wojennych do Łukowa sprowadzono i osiedlono Zakon Bernardynów (w 1629 roku) i Zakon Pijarów (w 1696 roku). Bernardyni rozwinęli miasto gospodarczo, a pijarzy doprowadzili do bujnego rozkwitu łukowskie szkolnictwo. W zabudowaniach klasztoru pijarów utworzono kolegium, które zasłynęło wkrótce z wysokiego poziomu nauczania, a w 1733 r. w jego sąsiedztwie powstał konwikt (internat dla uczniów). Placówka ta jako jedna z pierwszych w kraju wprowadziła w życie program Komisji Edukacji Narodowej. Jej wychowankami byli m.in. ks. Jan Krzysztof Kluk - przyrodnik i teoretyk rolnictwa, ks. Franciszek Salezy Jezierski - publicysta z okresu Sejmu Czteroletniego, Bronisław Trentowski - filozof, pedagog i publicysta. Po III rozbiorze Polski Łuków znalazł się w granicach zaboru austriackiego, a po roku 1815 miasto włączono do Królestwa Polskiego. Mimo nienajlepszych warunków życia ludność Łukowa cechowała postawa patriotyczna. Mieszkańcy brali czynny udział w powstaniach i ruchach niepodległościowych, walczyli m.in. w powstaniu listopadowym, a w latach późniejszych rozwinęli działalność konspiracyjną. W 1839 r. działał tu Związek Patriotyczny prowadzony przez młodzież łukowsko-warszawską. Duszą organizacji był Karol Levitoux - wychowanek gimnazjum łukowskiego. Mieszkańcy Łukowa chlubnie zapisali się także w czasie powstania styczniowego. Do wiosny 1865 r. działała w okolicy grupa ostatnich powstańców z ks. gen. Stanisławem Brzóską i jego adiutantem Franciszkiem Wilczyńskim. Na początku XX wieku przez Łuków przeszła fala niepokojów rewolucyjnych i walk o szkołę polską. W listopadzie 1905 r. miasto było świadkiem strajku szkolnego w sprawie wprowadzenia języka polskiego do szkół. W latach kolejnych, podczas niemieckiej okupacji towarzyszącej I wojnie światowej w mieście funkcjonowały Łukowska Rada Powiatowa oraz Rada Miejska, nie posiadające żadnego odpowiednika w całym byłym Królestwie Polskim. Utworzona wówczas Łukowska Milicja Powiatowa była jedyną polską formacją na terenie trzech zaborów. W Łukowie działały także Konfederacja Polska i Polska Organizacja Wojskowa, które 11 listopada 1918 r. rozbroiły garnizon niemiecki w mieście. Zadaniem tym kierował Eugeniusz Kwiatkowski, późniejszy wicepremier, minister przemysłu i handlu, minister skarbu, uznawany za jednego z budowniczych II RP. W okresie międzywojennym Łuków mimo niewielkich osiągnięć gospodarczych był przodującym miastem województwa lubelskiego pod względem życia społecznego, politycznego i kulturalnego. Funkcjonowały tu m.in. gazety i teatr. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku miasto zostało na kilka dni zajęte przez Sowietów. Obecność wojsk radzieckich podzieliła mieszkańców, z których część poparła okupanta. W reakcji na to zachowanie doszło do grabieży, a nawet wymierzania kary śmierci na żydowskich mieszkańcach Łukowa. Stopniowy rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej, a najtragiczniejsze okazały się dni 4 i 7 września 1939 r., kiedy od bomb zrzucanych przez samoloty niemieckiej Luftwaffe zginęło kilkuset jego mieszkańców. W Łukowie w czasie wojny funkcjonowało getto, w którym umieszczono mieszkających tu Żydów, a także osoby tej narodowości z innych miast, a nawet ze Słowacji, Węgier i Francji. W czasie okupacji Niemcy wymordowali całkowicie ludność żydowską, stanowiącą niemal połowę mieszkańców Łukowa. Jedną z zabitych osób był rabin Ber Erlich Słuszny - dziadek Meira Dagana, późniejszego dyrektora izraelskiego Mosadu. Żydów mordowano na miejscu, pod pobliską wsią Malcanów, wywożono też do obozów zagłady w Treblince i na Majdanku. W czasie wojny oraz po jej zakończeniu w mieście oraz w okolicach Łukowa funkcjonował zorganizowany ruch partyzancki. Pierwsze zawiązane zostały struktury SZP (Służby Zwycięstwu Polski), przekształcone następnie w Związek Walki Zbrojnej i Armię Krajową. Aresztowania i represje ze strony zarówno Niemców, jak i późniejszego komunistycznego aparatu bezpieczeństwa spowodowały częste zmiany na stanowiskach dowódczych Komendy Obwodu. Ostatnim Komendantem Obwodu AK Łuków był kpt. Wacław Rejmak „Ostoja”, który kierował nim do chwili rozwiązania Armii Krajowej. Przez pewien czas partyzanci prowadzili swoje działania m.in. na terenie pobliskiego kompleksu leśnego „Jata”. Jednak dopiero ostatni miesiąc okupacji, tj. lipiec 1944 r. przyniósł niespotykane w ciągu całej II wojny światowej straty w mieście. 23 lipca Łuków został wyzwolony przez Armię Radziecką wspomaganą przez oddziały Armii Krajowej. Niemcy w reakcji na utratę miasta przeprowadzili w następnych dniach bombardowanie, które zniszczyło ponad 80% wszystkich zabudowań. Zniszczone zostało prawie całe śródmieście i przyległe ulice. Piloci niemieccy zrzucili także tysiące min, zabijając cywilnych mieszkańców miasta i powodując obrażenia wśród setek innych osób. Budynki odbudowano dopiero po kilku latach, a ożywienie inwestycyjne przyszło po roku 1956. Do tej pory centrum Łukowa straszyło ruinami i pustkami po zniszczeniach. Po zakończeniu wojny miejsce AK zajęły inne organizacje konspiracyjne: Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość i Narodowe Siły Zbrojne. Ich członkowie prowadzili walkę przeciwko członkom NKWD i funkcjonariuszom Urzędu Bezpieczeństwa. Jednym z ważnych wydarzeń z udziałem tych formacji było rozbicie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łukowie 24 stycznia 1946 r., kiedy uwolniono wielu więźniów bezpieki i przejęto komunistyczne dokumenty. W Łukowie w okresie Polski Ludowej zaczęły powstawać osiedla mieszkaniowe, budynki użyteczności publicznej i zakłady przemysłowe. Część tych ostatnich nie przetrwała zmian ustrojowych po 1989 roku. Niemniej przez ostatnie kilkadziesiąt lat miasto przekształciło się z małego ośrodka lokalnego w centrum przemysłowo-usługowe o dużym znaczeniu regionalnym, a nawet ogólnokrajowym. W 1964 r. liczba mieszkańców Łukowa przekroczyła stan sprzed wojny, aby w następnym ćwierćwieczu wzrosnąć jeszcze 2,5-krotnie. Na koniec 2018 roku liczba mieszkańców Łukowa wynosiła prawie 30 tysięcy osób. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku, a także w okresie przedakcesyjnym, miasto zaczęło korzystać ze środków europejskich, realizując poszczególne inwestycje. W Łukowie na dzień dzisiejszy prężnie działają przedsiębiorstwa, a samorząd nieustannie poszerza swoją ofertę inwestycyjną. Z Łukowa pochodzą m.in. znani sportowcy i społecznicy. Władze miasta oprócz dbałości o rozwój potencjału ludzkiego, dbają corocznie rozbudowuje infrastrukturę drogową. Dla chcących się osiedlić w Łukowie ułatwieniem w wychowaniu i wykształceniu dzieci jest dobrze rozwinięta sieć szkół, nowoczesne i dobrze wyposażone placówki oświatowe, sale gimnastyczne, boiska sportowe oraz liczne place zabaw. Miasto, podobnie jak powiat łukowski w 2019 roku poszczycić się mogło jednym z najniższych wskaźników bezrobocia w całym województwie lubelskim.
WARTO ZOBACZYĆ:
Zespół klasztorny bernardynów z 2 poł. XVIII wieku, ul. ks. kard. S. Wyszyńskiego 41-43. W skład zespołu wchodzą:
kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w stylu barokowym z lat 1655–1770,
dzwonnica z 1766 r.,
klasztor bernardynów (większość budynku służyła I Liceum Ogólnokształcącemu im. T. Kościuszki, obecnie w całości należy do Parafii Podwyższenia Krzyża św.);
zespół klasztorny pijarów z XVIII i XIX wieku, ul. J. Piłsudskiego 14. W skład zespołu wchodzą:
kolegiata pw. Przemienienia Pańskiego z lat 1733–1762 w stylu późnobarokowym,
kolegium pijarów i zabudowania klasztorne (obecnie Powiatowy Urząd Pracy),
ogrodzenie z bramą;
konwikt Szaniawskich w stylu barokowym z lat 1728–1733 z fundacji biskupa Konstantego Felicjana Szaniawskiego; obecnie w budynku mieści się Muzeum Regionalne, ul. Piłsudskiego 19;
budynek dawnej Kasy Skarbowej z połowy XIX wieku, pl. Narutowicza 3;
dworzec kolejowy z końca XIX wieku, odbudowany po zniszczeniach I wojny światowej;
cmentarz Wojenny na przedmieściu Łapiguz;
budynek przy ul. Piłsudskiego 28 (róg z Alejami Kościuszki) z 1933
źródło: www.lukow.pl; Wikipedia
2.png){kind=small}
2.png){kind=small}
