GMINA CZYŻEW

 

 

https://www.umczyzew.pl

 

https://www.facebook.com/czyzewoficjalny

 

GAZETA CZYŻEWSKA:

https://www.umczyzew.pl/asp/gazeta-czyzewska,305,,1

Czyżew (do 1948 gmina Dmochy-Glinki; 1973–2010 gmina Czyżew-Osada) – gmina miejsko-wiejska w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie łomżyńskim.

Siedziba gminy to Czyżew (do 2010 pn. Czyżew-Osada).

Gmina Czyżew jest gminą miejsko-wiejską położoną w południowo - zachodniej części województwa podlaskiego w powiecie wysokomazowieckim.

Gmina Czyżew graniczy:

    od północnego - zachodu z gminą Zambrów powiat zambrowski;
    od północnego-wschodu z gminą Wysokie Mazowieckie;
    od wschodu z gminami: Szepietowo i Klukowo;
    od południa i południowego – zachodu z gminami województwa mazowieckiego powiatu ostrowskiego: Andrzejewo, Szulborze Wielkie, Nur, Boguty Pianki;

Powierzchnia gminy wynosi 13 043,5 ha (130,4 km2), zamieszkuje ją 6546 osób. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 50 osób/km2 – ponad dwukrotnie mniej do średniej krajowej (123,7 osoby/km2)
i o 10 osób mniej od średniej gęstości zaludnienia województwa podlaskiego (60,7 osób/km2).

    Miasto Czyżew położone jest w południowo zachodniej części gminy i leży w odległości około 18 km od miejscowości powiatowej Wysokie Mazowieckie oraz ok. 80 km od Białegostoku.

     Przez teren gminy z północy na południe przebiega droga krajowa Nr 63 łącząca granicę Polski z Rosją od północy i granicę polsko-białoruską do przejścia granicznego Sławatycze-Domaczewo. Drogą tą gmina skomunikowana jest z Zambrowem od północy i Siedlcami od strony południowej. W centrum miasta zaczyna swój bieg droga wojewódzka nr 690 relacji Czyżew – Siemiatycze. W południowej części miasta przebiega linia kolejowa relacji Warszawa-Białystok.

    Pod względem strukturalnym obszar gminy stanowi jednorodny obszar produkcji rolnej. Teren wiejski gminy Czyżew charakteryzuje się przeważającym udziałem powierzchni rolnych z zabudową ulicową. Tereny zabudowane gminy zajmują ok. 135 ha, co stanowi ok 1 % jej powierzchni. Największy udział mają tereny rolne – 88% obszaru gminy - zajmując ok. 11401 ha, grunty leśne natomiast stanowią 7%.

     Z położeniem na wysoczyźnie Wysokomazowieckiej wiąże się dobra przydatność rolnicza, duży udział gleb chronionych na mocy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Krajobraz gminy jest typowo rolniczy z niewielkim udziałem terenów zadrzewionych i leśnych.



ZARYS HISTORYCZNY:

Czyżew miejscowość położona nad Brokiem w Powiecie Wysoko-mazowieckim, w Województwie Podlaskim historią swą sięga zamierzchłej przeszłości. Pierwsi osadnicy przybyli tu w XI wieku ze środkowej części Mazowsza. Ich bezpieczeństwa strzegł gród kasztelański w Święcku. Osada znajdowała się na szlaku wędrówek takich ludów jak Kryniczanie, Drewlanie, Jadźwingowie, Litwini, Rusini. Po raz pierwszy w dokumencie pisanym w kodeksie dyplomatycznym Jana Kochanowskiego pojawia się Czyżew jako Cisów, Cizów. W roku 1187 dobra Cysewo, Cizewo zostają nadane kanonikom płockim. Około roku 1240 Czyżewo należy do Kasztelanii Świeckiej. Gród został zniszczony w XIII wieku. W tym czasie bowiem toczyły się walki między Rusią, Litwą i Polską o nadgraniczne tereny. Spowodowało to prawie całkowite wyludnienie wsi otaczających Kasztelanię Święcką. Taki stan trwał około sto lat. W 1385r. Polska i Litwa podpisały układ w Krewie, a władca litewski Władysław Jagiełło został królem polskim. Wtedy zaistniały warunki do ponownej kolonizacji wschodniego Mazowsza. Osadnicy, którzy przybyli z zachodniego Mazowsza a także z Wielkopolski otrzymali ziemie od Książąt Mazowieckich. W ten sposób osiedliło się tu wiele rodzin pochodzących z stanu rycerskiego m.in. Czyżewscy herbu Pobóg i Godlewscy herbu Gozdawa. W zamian za nadanie im ziemi byli obowiązani służyć zbrojnie w obronie kraju. W następnych wiekach rody rycerskie zasiliły stan szlachecki. W II połowie XVI wieku Czyżew rozpadł się na kilka wsi drobnoszlacheckich o wspólnej nazwie Czyżewo. W 1738 staraniem Marka i Karola Godlewskich, starościców nurskich Czyżew otrzymał przywilej króla Augusta III na prawo miejskie, potwierdzony w 1775 przez sejm. Sejm potwierdzając przywilej na jarmarki, nazywa Czyżewo miasteczkiem, które założono obok wsi Czyżewo Kościelne. W 1779r. liczyło ono zaledwie 31 domów, ale nadal było uznawane za miasto. Do rozbiorów Czyżew należy do Ziemi Nurskiej w Województwie Mazowieckim. Po III rozbiorze Prusy włączyły go do powiatu ostrołęckiego, departamentu płockiego. W tym czasie zmieniają się właściciele ale są to już ludzie świeccy. Do XVI wieku Czyżew zamieszkiwali wyłącznie chrześcijanie, następnie w związku z nabyciem praw miejskich zaczęła do Czyżewa napływać ludność żydowska. W XVII wieku była to wieś licząca 47 domów i zamieszkiwało ją około 370 mieszkańców. W 1755 roku w Czyżewie mieszkało 30 rodzin żydowskich. W roku 1827 było już 74 domy i 811 mieszkańców. W ciągu następnych 33 lat ilość zabudowań wzrosła do 89 domów a liczba mieszkańców zwiększyła się do 1508. Ludność Czyżewa przeważnie zajmowała się drobnym rzemiosłem i handlem. Ten ostatni skupiał się głównie w rękach ludności żydowskiej stanowiącej 97% mieszkańców. Dalszy rozwój miasteczka związany jest z budową w 1854 r. linii kolei żelaznej warszawsko – petersburskiej, przecinającej ziemie czyżewskie na dwie części. Podstawą utrzymania ludności zamieszkałej we wsiach wokół Czyżewa a stanowiącej szlachtę zaściankową, było rolnictwo. Na terenie miasteczka powstała żydowska fabryka „cycełesów” czyli dodatku do stroju modlitewnego z długimi białymi frędzlami. Cycełesy w dużych ilościach wysyłano na całą Polskę jak i do wszystkich krajów na kuli ziemskiej. Walki narodowo – wyzwoleńcze w okresie powstania listopadowego i styczniowego nie ominęły Czyżewa. Wprawdzie jeśli chodzi o powstanie listopadowe nie zanotowano bitew w samym Czyżewie ani w jego bezpośrednim sąsiedztwie, to jednak odbywały się tu nieustanne przemarsze wojsk. Natomiast rok 1863 zapisał się na trwałe w kronikach Czyżewa. Pierwsze większe starcie między powstańcami a wojskiem rosyjskim z garnizonu ostrołęckiego nastąpiło w nocy z czwartego na piątego maja między Czyżewem a Ostrołęką. W 1863r. w okolicach stacji kolejowej oddział powstańczy pod dowództwem oficera węgierskiego Deskura i Mystkowskiego z powodzeniem zaatakował liczebniejszy oddział kozacki. Następny atak na przejeżdżający pociąg z wojskiem carskim nie powiódł się w skutek zdrady dróżnika a oddział po ciężkiej walce utraciwszy 100 ludzi musiał się wycofać. W kilka tygodni później, inny dróżnik uszkodził tory kolejowe powodując wykolejenie pociągu, w wyniku czego zginęło około 600 carskich żołnierzy i 20 oficerów. Za udział ludności w powstaniu, Czyżew ukazem carskim z roku 1870 został pozbawiony praw miejskich. Od roku 1867 w wyniku nowego podziału administracyjnego kraju, Czyżew wszedł w skład guberni łomżyńskiej i stał się siedzibą Gminy Dmochy Glinki. Od dawna Czyżew jest siedzibą władz administracyjnych. Wiąże się z tym istnienie na terenie Czyżewa w tamtych czasach takich instytucji jak: szkoła, szpital, sąd grodzki, poczta. Istnienie w Czyżewie szpitala odnotowano w księgach parafialnych z lat 1822/23. Był to prawdopodobnie szpital przykościelny. Nie ma danych mówiących jak długo istniał szpital. Faktem jest, że do 1945r. społeczna służba zdrowia na terenie Czyżewa nie istniała mimo, że mieszkało tu do 1939r. 3 lekarzy, położna i czynna była apteka. Do 1939r. istniał w Czyżewie sąd grodzki (mieścił się on przy ulicy Mazowieckiej) oraz prowadzona była kancelaria notarialna. Lata dwudziestolecia międzywojennego to również okres powstania na terenie Czyżewa szeregu instytucji wspomagających rolnictwo. Zorganizowana zostaje Spółdzielnia Rolnicza – handlowa, która zajmowała się skupem zboża, dostarczaniem nawozów sztucznych, sprzedażą narzędzi rolniczych a nawet wypożyczaniem takich maszyn jak młocarnie i maszyny czyszczące. Istniał również Bank Ludowy jako filia Banku w Ostrowi Mazowieckiej. We wsiach Złote Jabłko i Pieńki Wielkie działały 2 kółka rolnicze. Nie były one dotowane przez państwo a opierały swoją działalność na funduszach powstałych ze składek członkowskich. Jak na małą osadę Czyżew rozwijał się dość dobrze. Poza zakładami pracy jak młyny czy cegielnie, dobrze prosperowały w tamtym czasie: podhurtownia soli, hurtownia tytoniu, hurtownia materiałów pędnych i stacja benzynowa. Na potrzeby ludności chleb wypiekało 14 piekarni a mięso i wyroby wędliniarskie dostarczało 17 masarni. Energii elektrycznej od 1929r. dostarczała prywatna elektrownia Łepaka i Szczupakiewicza. W XVIII wieku w mieście odbywały się jarmarki na Małym Rynku, które później przeniesiono na Duży Rynek. Na przełomie XIX i XX wieku przy Małym Rynku postawiono murowane kamieniczki parterowe, zaś w obrębie Dużego Rynku, zabudowano kamieniczkami parterowymi jednopiętrowymi. Były to przeważnie kamienice czynszowe. Kościół jako centralna budowla miasteczka zamykała czworobok Dużego Rynku po środku którego stały w dwóch rzędach kramy, czyli parterowe domki i budki stłoczone na niewielkiej przestrzeni gdzie skupiał się handel. We wrześniu 1939r. zostały one doszczętnie spalone podczas pożaru Czyżewa spowodowanego bombardowaniem niemieckiego lotnictwa. Na ich miejscu sowieci utworzyli skwer z pomnikiem Lenina. Monument ten Niemcy w 1941r. kazali Żydom wrzucić do rzeki Brok obok mostu, gdzie spoczywa do dziś pod przyczółkiem mostu. Ważnym wydarzeniem w historii Czyżewa był przyjazd Cara Mikołaja II (ostatniego cesarza rosyjskiego) w 1912r. Zatrzymał się w salonce na stacji w Czyżewie. Po przejeździe przez rynek, car udał się na pola między Czyżewem a Andrzejewem, gdzie odbyły się manewry wojskowe z udziałem 180 tys. sołdatów. Każdy sołdat i ten kto uchylił czapki przed carem, otrzymał specjalnie na ten cel wybitego rubla. W 1931 roku na Małym Rynku wzniesiono pomnik ku czci poległych polskich żołnierzy i marszałka Piłsudskiego. Pomnik miał postać trzy metrowej kolumny z tablicą na której widniał napis: „Cześć bohaterom poległym za Niepodległość Ojczyzny”. W 1939 po wkroczeniu wojsk sowieckich, pomnik został zniszczony i zakopany. Odkopano go dopiero w 1981r. i ustawiono na poprzednim miejscu. Zaś w roku 2003 został gruntownie odrestaurowany i zwieńczony sylwetką orła. W wyniku zmiany podziału administracyjnego kraju w 1939r. Czyżew przeszedł z powiatu Ostrów Mazowiecka do wysokomazowieckiego w województwie białostockim. Wojna w 1939r. rozpoczęła się w Czyżewie bombardowaniem stacji kolejowej w dniu 1.09.1939r. oraz w dniu 8.09. Dnia 10 września 1939r. bez walk wkraczają do Czyżewa wojska niemieckie; nie na długo jednak. W październiku 1939r. na mocy podpisanego radziecko – niemieckiego układu o linii demarkacyjnej, Czyżew znalazł się pod okupacją sowiecką. Został utworzony „Czyżewski rajon białostockoj obłasti zapadnoj Białorusi”. Czyżew staje się miastem rejonowym (powiatowym), do którego należy m.in. Wysokie Mazowieckie. Okupacja sowiecka nie trwała długo, ale dotkliwie odczuła ją miejscowa ludność narażona na okresowe wywózki na Sybir. W czerwcu 1941r. Czyżew dostał się ponownie pod okupację niemiecką. Przybyłe wkrótce na teren Czyżewa oddziały gestapo rozpoczęły akcję likwidacji ludności żydowskiej. Część ludności popędzono w kierunku na Zaręby Kościelne. Zostali oni rozstrzelani razem z Żydami z Zarąb Kościelnych na skrawie rowu przeciwczołgowego we wsi Mianówek, gm. Szulborze Koty. Część zaś zgrupowano w getcie (dziś okolice ul. Polnej). Getto zostało zlikwidowane zimą 1942r. Rozwija się na terenie Czyżewa ruch oporu. Obowiązuje zakaz uczenia młodzieży polskiej. Szkoła zostaje zamknięta a w budynku szkolnym zostaje utworzony lotniczy punkt dowodzenia. Znaleźli się ludzie jak: Antonina Głuchowska, Dionizy Patyk, Czesława Krajewska, Władysław i Wanda Krajewscy, Ignacy Święcki, Wiktor Młynarczyk i wielu innych, którzy podejmują na terenie Czyżewa i okolicznych wsi trud tajnego nauczania. Nadchodzą i do Czyżewa wieści o niewątpliwej już klęsce niezwyciężonej dotąd armii III Rzeszy. Dnia 19.08.1944r. Czyżew zostaje wyzwolony przez wojska radzieckie i rozpoczyna się nowy etap w dziejach Czyżewa. Po odzyskaniu niepodległości w 1944r. Czyżew jest siedzibą gminy. Rozpoczyna się organizacja społeczno-gospodarcza. W tym samym roku powstaje Spółdzielnia Rolniczo – Handlowa przekształcona następnie w wyniku połączeń z innymi spółdzielniami w Gminną Spółdzielnię „Samopomoc Chłopska”. W lutym 1946r. organizuje się w Czyżewie Spółdzielnia Ogrodnicza oraz sklep, który prowadził sprzedaż artykułów do produkcji rolnej. Jej założycielem był p. Andrzej Włostowski. Żywot tej spółdzielni był krótki, trwał zaledwie rok i dopiero Łomżyńska Spółdzielnia Ogrodniczo – Pszczelarska organizuje swój oddział w Czyżewie ze stałym punktem skupu i sklepem w 1961r. W 1947r. przy gminnej spółdzielni zostaje zorganizowany Spółdzielczy Ośrodek Maszynowy (SOM), który w 1952r. został przekształcony w Gminny Ośrodek Maszynowy (GOM) i posiadał już wtedy 3 ciągniki, 5 zespołów omłotowych, 5 snopowiązałek, 7 żniwiarek i 27 siewników zbożowych konnych. Władze gminne widzą potrzebę rozbudowy osady. W dniu 5.05.1946r. odbyło się zebranie przedstawicieli społeczeństwa czyżewskiego, na którym wójt gminy poinformował zebranych poczynaniach związanych rozbudową osady Czyżew. Jako źródło dochodów na pokrycie kosztów związanych z dokonaniem niezbędnych pomiarów, ustalono opłaty za użytkowanie pastwisk, placów i ogródków będących własnością gminy. Działania te świadczą o gospodarności mieszkańców gminy. W latach 1955-60 osada Czyżew staje się siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej w Czyżewie Osadzie, natomiast sąsiednia stacja kolejowa staje się siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej w Czyżewie Stacji. Obie siedziby władzy terenowej dzieli odległość 2 km. Po likwidacji GRN w Czyżewie Stacji została tylko GRN w Czyżewie Osadzie. Następstwem tego jest nowa nazwa urzędowa miejscowości „Czyżew – Osada”, która obowiązuje od 1975r. W dniu 16 maja 1961r. zorganizowała się Spółdzielnia Produkcyjna w Czyżewie Ruś Wieś. Równocześnie rozwijać się zaczyna handel i usługi. Handel skupiała w swoim ręku gminna spółdzielnia. Sieć sklepów w tym okresie jest jeszcze niewielka i przedstawiała się następująco: 3 sklepy spożywcze, piekarnia, sklep z obuwiem, sklep galanteryjny i sklep tekstylny. Usługi skupiały się jeszcze w rękach prywatnych rzemieślników, chociaż stopniowo zaczynała przejmować je spółdzielczość. Powstała wypożyczalnia sprzętu gospodarstwa domowego, zakład szewski, stolarnia i inne. W latach 1965-67 następuje rozbudowa bazy gminnej spółdzielni oraz rozbudowuje się sieć sklepów w pomieszczeniach własnych GS. Społeczeństwo Czyżewa coraz bardziej odczuwa brak ośrodka, w którym skupiałoby się życie kulturalne. Istniejący Klub Rolnika nie jest w stanie ze względu na ograniczone warunki lokalowe zabezpieczyć potrzeby życia kulturalnego środowiska. Powołany został Społeczny Komitet Budowy Domu Kultury. Na konto budowy Domu Kultury zebrano łącznie 621 595zł. Suma ta powstała ze składek społeczeństwa. Budowę domu kultury zakończono w 1990r. a w 1991 utworzony został Gminny Ośrodek Kultury. Uchwałą N XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 09.12.1972r. ustalona została z dniem 1.01.1973 Gmina Czyżew Osada. Na Sesji GRN w dniu 25.01.1973r. akt ten został wręczony przez Przewodniczącego PPRN Stanisława Lenkowskiego, który jednocześnie zaprezentował mianowanego Naczelnika Gminy inż. Henryka Wasilczyka byłego przewodniczącego GRN. Na mocy tego dokumentu powstała Gmina Czyżew Osada w skład której weszło: 29 wsi byłej GRN Czyżew Osada, 12 wsi byłej GRN Rosochate Kościelne, 6 wsi byłej GRN Dąbrowa Wielka. Powstała nowa jednostka administracyjna o ogólnej powierzchni 123 km2, na której zamieszkiwało 7184 osób. W 1973r. gmina posiadała 12345ha użytków rolnych, w tym gruntów ornych 9431ha. Całość była w zagospodarowaniu 1752 gospodarstw indywidualnych oraz 1 spółdzielni produkcyjnej. Gminę cechowało znaczne rozdrobnienie gospodarstw. Następuje szybki rozwój indywidualnego budownictwa na wsi. Przeprowadzone badania w 1970r. stwierdziły, że na terenie gromady aż 14,80% budynków inwentarskich było w stanie zdecydowanie złym. W latach 1973 -1975 wybudowano 68 budynków mieszkalnych oraz 191 budynków inwentarskich. Rozpoczyna się proces zanikania zabytkowych elementów wiejskiego krajobrazu. Giną bezpowrotnie słomiane strzechy – rozbiórce ulegają drewniane chałupy. Drugim naczelnikiem Gminy był Bohdan Piech, który pełnił tę funkcje do 1990r. W 1990 r. odbyły się wybory do I kadencji samorządu gminnego. Wybrano 18 radnych reprezentujących wszystkie środowiska społeczne. Rada Gminy wybrała 5-cio osobowy Zarząd Gminy z wójtem Jackiem Boguckim, który pełnił tę funkcję do 1998. Od 1998 r. do 2005 r. Wójtem Gminy był Józef Dmochowski. Od 2005 roku urząd Wójta Gminy Piastuje Anna Bogucka.
Jest to okres szybkiego rozwoju gminy po okresie zastoju w latach 80-tych. Następuje rozbudowa infrastruktury, w tym dróg, sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej, sieci telefonicznej, oświetlenia ulicznego oraz bazy oświatowej i kulturalnej. Powstaje wiele nowych przedsiębiorstw handlowo – usługowych oraz zakładów produkcyjnych w tym duże zakłady mięsne FarmFood. Następuje widoczny wzrost zamożności miejscowego społeczeństwa oraz estetyki zabudowy. 1 stycznia 2011 roku Czyżew po 140 latach odzyskał prawa miejskie. Równocześnie do miejscowości zostały włączone wsie Czyżew Złote Jabłko i Czyżew Chrapki oraz zmieniona została nazwa miejscowości z "Czyżew - Osada" na "Czyżew".

Kultura
Propagowaniem kultury na obszarze gminy zajmuje się Gminny Ośrodek Kultury w Czyżewie. Ośrodek prowadzi działalność i inicjatywy dydaktyczno-kulturalne dla młodzieży i dorosłych – warsztaty kulturalne, przedstawienia, imprezy okazjonalne, festyny, zabawy, wystawy, naukę gry na instrumentach i in.
Rozwijaniu i zaspokajaniu potrzeb czytelniczych oraz upowszechnianiu wiedzy i rozwojowi kultury służy Biblioteka Publiczna w Czyżewie. W ramach programu Internetowe Centra Edukacyjno-Oświatowe na wsi w bibliotece funkcjonuje Internetowe Centrum Edukacyjno-Oświatowe Biblioteka prowadzi dwie filie publiczno-szkolne w budynkach szkół podstawowych w miejscowościach Dąbrowa Wielka i w Rosochate Kościelne.


WARTO ODWIEDZIĆ:

- Park Miejski w Czyżewie
- Zalew Miejski
- Muzeum Ziemi Czyżewskiej
- Dworzec Kolejowy
- Dzwonnica przy kościele par. pw. św. Doroty
- Kościół par. pw. św. Doroty

źródło: https://www.umczyzew.pl; Wikipedia