FILM PROMOCYJNY:
Szczebrzeszyn – miasto w Polsce w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, siedziba gminy Szczebrzeszyn, nad rzeką Wieprz. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa zamojskiego.
Gmina Szczebrzeszyn znajduje się w środkowo – zachodniej części powiatu zamojskiego. Miasto Szczebrzeszyn – siedziba władz samorządu terytorialnego oddalona jest od Zamościa o 22 km. Gminę otaczają: od północy gm. Nielisz i Sułów, od zachodu gm. Radecznica, od południa gm. Zwierzyniec, od wschodu gm. Zamość.Nazwa gminy Szczebrzeszyn wywodzi się od nazwy miejscowości na której prowadzi swoją działalność.
Powierzchnia gminy utworzonej w grudniu 1972 r., wynosi 123 km2, w tym gmina 94 km2 i obejmuje: miasto Szczebrzeszyn, na które składa się 5 jednostek osadniczych (Szczebrzeszyn, Przedmieście Zamojskie, Klemensów, Szperówka, Błonie) oraz 13 przyległych do gminy sołectw (Brody Małe, Brody Duże, Bodaczów, Wielącza Wieś, Wielącza Poduchowna, Wielącza Kolonia, Kol. Niedzieliska, Niedzieliska, Kąty I, Kąty II, Kawęczyn, Kawęczynek, Kol. Lipowiec). Jej obszar ma kształt lekko wydłużony w kierunku wsch.-zach. i zamieszkuje go 12 829 mieszkańców. Prawie w centrum ukształtowania terytorialnego znajdują się tereny podmiejskie miasta Szczebrzeszyna. Na terenie gminy znajduje się część obszaru otuliny Roztoczańskiego Parku Narodowego (około 1500 ha) oraz Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy (2720 ha).
Powierzchnia gminy wynosi 12 316 ha, w tym powierzchnia leśna 2 624 ha tj. 21,3 % ogólnej powierzchni gminy, zaś użytki rolne zajmują 8747 ha tj. 71 %. Obszar gminy jest dość zróżnicowany hipsometrycznie – od 202 m npm w dolinie Wieprza na północy gminy w Bodaczowie (Padół Zamojski) do 334 m npm na Roztoczu Zachodnim w Zachodniej części gminy w Kol. Kawęczyn, czyli max. deniwelacja wynosi 132 m.
Infrastruktura
Przez gminę i miasto Szczebrzeszyn przechodzą ważne szlaki komunikacji drogowej i kolejowej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym.
Drogi krajowe
relacji Frampol – Szczebrzeszyn – Zamość – Zosin
Drogi wojewódzkie
relacji Szczebrzeszyn – Zwierzyniec – Biłgoraj
relacji Szczebrzeszyn – Sułów – Tarnawa Mała
Drogi powiatowe
relacji Szczebrzeszyn – Topólcza
relacji Brody Małe – Zawada
relacji Brody Małe – stacja PKP Szczebrzeszyn
relacji Bodaczów – stacja PKP Klemensów
relacji Zawada – Kąty I, Kąty II
relacji Złojec – Wielącza
oraz obręb miasta Szczebrzeszyn o łącznej długości: 28 152 m
Linie kolejowe
szerokotorowa LHS relacji Ukraina – Hrubieszów – Zamość – Katowice,
normalnotorowa relacji Warszawa – Lublin – Zawada – Rawa Ruska,
W obrębie przechodzących linii kolejowych zlokalizowane są stacje: osobowo-towarowa Szczebrzeszyn w Brodach Małych, osobowo-towarowa Klemensów w Kol. Niedzieliska i przystanek osobowy w Niedzieliskach.
Wysoki wskaźnik bonitacji gleb na terenie gminy oraz waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (84,2 pkt.) wskazują, iż na tym terenie wystepują bardzo korzystne warunki dla rozwoju produkcji rolniczej. Średnia powierzchnia gospodarstwa indywidualnego w gminie wynosząca 4,2 ha świadczy o częściowym rozdrobnieniu gospodarstw. Głównymi produktami towarowymi produkcji rolnej są: zboża, przede wszystkim pszenica i buraki cukrowe. W sferze produkcji zwierzęcej dominują takie produkty jak: wieprzowina i wołowina. Żywiec znajduje miejsce zbytu m.in. w dwóch masarnio – ubojniach znajdujących się w Szczebrzeszynie.
Największym zakładem w sferze produkcji materialnej położonym na terenie gminy jest Zakład Przemysłu Tłuszczowego w Bodaczowie www.ztb.pl. Działają ponadto mniejsze zakłady i przetwórnie branży przemysłu rolno-spożywczego, drzewnego.
„Trimex” – Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego sp. z o.o. zlokalizowana w Brodach Małych, przy trasie Szczebrzeszyn- Zwierzyniec. Zakład produkuje meble ogrodowe.
ZARYS HISTORYCZNY:
W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie i Szczebrzeszyn z tego słynie” Te słowa wiersza Jana Brzechwy stały się powszechnie znanym w Polsce porzekadłem.
Skąd pochodzi nazwa miasta (Stefan Warchoł – Nazwy miast Lubelszczyzny, Lublin 1964r.) Na temat pochodzenia nazwy Szczebrzeszyn powstało szereg etymologii ludowych, które w różny sposób, na ogół bardzo fantastyczny i niedorzeczny starają się jej pochodzenie ustalić. Jedna z tych etymologii stara się wiązać nazwę Szczebrzeszyn z fizjografią terenu, jako że miasto (czy ogród warowny) miało powstać na obszarze górzystym stopniowo przechodzącym w równiny, a więc, że nazwa grodu powstała niby od ruskiego określenia „Szczeverszyny sut” co miało dać Szczebrzeszyn.
Druga legenda głosi, że mieszkańcy tego osiedla byli od najdawniejszych czasów zawadiaccy i kłamliwi, stąd pochodziły czyste powiedzenia: „Szcze brzeszysz” zaś od tego poszła nazwa. Zewnętrznie nazwa Szczebrzeszyn przypomina takie nazwy miejscowe jak np. Stojeszyn, który należy chyba wywodzić od staropolskiego imienia Stojesza; Wojszyn od imienia Wojsza. Nazwy te należą do grupy nazw dzierżawnych z przyrostkiem dzierżawczym – yn (-in) jak w nazwach Lublin, Felin, Stasin. I to rzecz pewna. Tak, więc w nazwie miejscowej Szczebrzeszyn chcielibyśmy widzieć podstawę słowotwórczą imienną Szczebrzesz (a) oraz przyrostek dzierżawczy –yn (-in). Niestety żadne źródła historyczne, o ile mi wiadomo imienia Szczebrzesza nie notują. Przyjmijmy, więc to imię tylko hipotetycznie, tym bardziej, że nie ma również żadnej miejscowości na terenie słowiańskim, w której by można wyodrębnić cząstkę słowotwórczą Szczebrzesz(a). Jest to postać nazwy miejscowej wprost odosobniona i dlatego trudna do analizy. Można wobec tego tylko sugerować, że nazwa ta wyrosła na bazie kulturalno-etnicznej ruskiej, co na tym terenie należącym dawniej do Rusi Czerwonej było jak najbardziej możliwe. Przyjmiemy, zatem, że nazwa Szczebrzeszyn pochodzi od dawnego najprawdopodobniej staroruskiego imienia (lub przezwiska) Szczebrzesza przez dodanie przyrostka dzierżawczego –yn. Miałoby to oznaczać, że założycielem lub też właścicielem osady lub grodu w dalekiej przeszłości historycznej był człowiek o imieniu męskim w postaci zrekonstruowanej Szczebrzesza.
Rzeźba chrząszcza`Rzeźba chrząszcza wykonana z okazji obchodów 650-lecia istnienia Szczebrzeszyna. Władze miasta zdecydowały, iż pomnikowy owad powstanie (nieodpłatnie) podczas pleneru rzeźbiarskiego, w którym będą uczestniczyli uczniowie Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych z Zamościa. Plener odbył się w miesiącu sierpniu 2002r. Pracami kierował mieszkający w Szczebrzeszynie artysta rzeźbiarz – Zygmunt Jarmuł. Chrząszcz wyrzeźbiony został z drewna, osadzony na cokole piaskowca, wg. projektu Pana Jarmuła. Pomnik o wysokości ok. 2m usytuowano w Szczebrzeszynie ponad źródłami bijącymi u podnóża Góry Zamkowej, naprzeciwko kamiennego młyna i wkomponowano w pionową ścianę zbocza. Odsłonięcie pomnika nastąpiło 15 września podczas juwenaliów, którym towarzyszyły „Dni Chrząszcza”, wówczas to Burmistrz Szczebrzeszyna oddał klucze do miasta młodzieży.
Szczebrzeszyn położony w południowo-wschodniej Lubelszczyźnie, w powiecie zamojskim, to jedno z najstarszych miast dawnej Ziemi Chełmskiej. Dzięki usytuowaniu przy szlaku handlowym biegnącym z Kijowa i Włodzimierza Wołyńskiego przez Hrubieszów do Zawichostu, Sandomierza i dalej do Krakowa oraz korzystnym warunkom obronnym Szczebrzeszyn stosunkowo szybko rósł w znaczenie. Już w końcu wieku XIV był ważnym grodem warownym, a w wieku XV stał się również centrum administracyjnym i siedzibą właścicieli powiatu szczebrzeszyńskiego.
Pierwsza wzmianka o Szczebrzeszynie pochodzi z roku 1352. W tym właśnie roku Kazimierz Wielki walcząc z Litwinami rozłożył się tu obozem, a potem w jednym z dokumentów nazwał Szczebrzeszyn miastem. W okresie toczącej się wojny król Kazimierz zdołał pozyskać dla swojej polityki wielu Rusinów. Jednym z nich był Dymitr z Klecia – herbu Korczak, zwany później powszechnie Dymitrem z Goraja, który wkrótce został właścicielem Szczebrzeszyna. W nagrodę za wzięcie udziału w wyprawie odwetowej w 1372 r. przeciw nękającym Polskę Litwinom król ofiarował Dymitrowi posiadłości w dawnej Ziemi Chełmskiej w postaci dużego powiatu szczebrzeszyńskiego, nad którym otrzymał władzę lenną.
Do jeszcze większego znaczenia dochodzi Szczebrzeszyn po śmierci Ludwika, kiedy to stronnictwu, do którego należał Dymitr, udaje się mimo licznych trudności, sprowadzić na tron Polski młodszą córkę Ludwika Węgierskiego Jadwigę. Wdzięczny za poparcie Jagiełło już jako król Polski w r. 1388 w Krakowie potwierdza nadanie Ludwika Węgierskiego na rzecz Dymitra, czyniąc Szczebrzeszyn wraz z całym powiatem wyłączną jego własnością i nadając mu jednocześnie nad całym powiatem władzę sądowniczą.
W omawianym czasie Szczebrzeszyn wraz z przedmieściami dochodzi do największego rozwoju gospodarczego. Z tego okresu pochodzą większe domy i kościół pod wezwaniem św. Mikołaja. Zamek zaś otrzymuje nowe solidne mury. Po śmierci Dymitra ok. 1400 r. Szczebrzeszyn z okolicą stał się własnością bratanków Dymitra a zarządzał w nim najstarszy z braci Prokop. Nowy właściciel dbał o rozwój dziedzictwa zakładając wiele nowych wsi, np. pobliski Bodaczów powstał w 1410 r. Dekret sejmowy z 1555 r. oddaje Szczebrzeszyn w ręce potężnej rodziny magnatów wielkopolskich – hrabiów z Górki.
Czasy panowania Górków w Szczebrzeszynie to okres reformacji. Miasto staje się ważnym ośrodkiem reformacji i miejscem schronienia dla wielu prześladowanych propagatorów ruchu kalwińskiego.
W roku 1593 Szczebrzeszyn przechodzi na krótko w ręce Czarnkowskich, po czym jeszcze w tym samym roku staje się własnością Jana Zamojskiego. Zamojscy budujący nową wielką fortunę rodową ze stolicą w Zamościu prawie nie dbają o Szczebrzeszyn, stopniowo schodzi on do rzędu małych miasteczek, których rola gospodarcza i polityczna w kraju jest znikoma. Nowi właściciele miasta są przeciwnikami reformacji, toteż po zwycięstwie Kościoła nad reformacją wypędzają innowierców ze Szczebrzeszyna. W r. 1583 spłonął zamek szczebrzeski. W 1672 r. Szczebrzeszyn gości hetmana Jana Sobieskiego, w obronie, którego zawiązuje się tzw. konfederacja szczebrzeszyńska z siedzibą w klasztorze franciszkanów, ściągająca liczne tłumy szlachty, nawet z odległych województw.
W XVII w. miasto było pustoszone przez Kozaków (1648), Szwedów (1656) oraz Turków i Tatarów (1672). Od pierwszego rozbioru Polski aż do 1807 r. Szczebrzeszyn pozostaje pod zaborem austriackim. Momentem zwrotnym w życiu miasta staje się dopiero rok 1811, kiedy to przeniesiono z Zamościa do Szczebrzeszyna szkoły, które działały tutaj aż do 1852 r. W wieku XIX miasto było ważnym ośrodkiem ruchu niepodległościowego. Podczas drugiej wojny światowej hitlerowcy popełnili w Szczebrzeszynie liczne zbrodnie, wymordowali ok. 4000 Żydów, wysiedlili ludność polską. Miasto zostało wyzwolone 25 lipca 1944 r.
WARTO ZOBACZYĆ:
Zabytkowy „Dom dyrektora” w zespole Cukrowni „Klemensów”
Kościół Św. Mikołaja (1610-1620)
Kościół pod wezwaniem Św. Katarzyny
Ratusz - budowę ratusza rozpoczęto w 1840 r. wykorzystując materiał budowlany uzyskany z rozbiórki bramy zamojskiej. Ratusz postawiono w miejscu starego, zniszczonego, który był siedzibą dawnych władz miejskich oraz spełniał rolę poczty i powozowni.
Grodzisko - Cenny zabytek przeszłości stanowi dobrze zachowane grodzisko – nazywane wzgórzem zamkowym. Zamczysko znajduje się około 200 m na południowy zachód od klasztoru św. Katarzyny, na cyplu lessowej wierzchowiny ograniczającej od południa bagienną do niedawna dolinę Wieprza.
Cerkiew- Kościół Unicki pod wezwaniem Zaśnięcia – Wniebowzięcia NMP
Młyn wielki wodny - Wybudowany na początku XX wieku z woli Ordynata hrabiego Maurycego Zamoyskiego, ojca ostatniego ordynata senatora Jana Zamoyskiego.
Synagoga
Centrum Muzealno-Edukacyjne
Muzeum Dawnych Rzemiosł
Muzeum Skarbów Ziemi i Morza
Muzeum Starych Zegarów
Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy
żródło: www.szczebrzeszyn.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz