Biała Piska – gmina miejsko-wiejska w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie suwalskim.
Siedziba gminy to Biała Piska.
Zarys historyczny:
Na początku XV w. pośród dąbrowy Gayle miał zostać wzniesiony zameczek krzyżacki, obok którego powstała wieś, lokowana w 1428 r.(z datą 9 października) przez komtura bałgijskiego Josta Struppergera. Na pierwszą połowę XV wielu wymienia się także lokację młyna wiatracznego nad rozlewiskiem Białki. W chwili lokacji osada liczyła 60 łanów z młynem. Zasadźcą i pierwszym sołtysem był Piotr Szulc, a mieszkańcom dano 15 lat wolnizny. W XV w. znajdowała się już tutaj parafia (stworzona i uposażona jeszcze w chwili lokacji), zaś miejscowość miała charakter rolniczo-usługowy. Osada słynęła z jarmarków (handel bydłem), na które ściągali kupcy z Prus oraz pobliskiego Mazowsza. Przyjęła się wówczas nazwa polska „Biała” (w wersji zgermanizowanej – Bialla), stanowiąca dosłowne tłumaczenie pruskiego miana Gayle.- biały. Według źródeł, można założyć, iż pierwszymi osadnikami byli: smolarze, wapniarze, bartnicy, myśliwi, którzy przybywali tu z sąsiedniego Mazowsza. Biała została w krótkim czasie również wsią kościelną, mającą kościół już w roku 1481.
W 1447 r. we wsi istniała już karczma, której położenia winniśmy szukać również nad rozlewiskiem stawu. . Rozwój Białej nastąpił w XVI i XVII wieku, głównie dzięki kontaktom handlowym z Polską, z którą handlowano bydłem; urządzano tu duże jarmarki. W 1656 r. miejscowość została spalona przez Tatarów hetmana Gosiewskiego. Kolejnym kataklizmem dla Białej była epidemia dżumy w latach 1709/1710, podczas której miejscowość została zdziesiątkowana do ¼ ludności. Mimo nieszczęść Biała się odradzała i rozwijała gospodarczo, skoro już w roku 1722 dokładnie 26 marca Biała otrzymała prawa miejskie nadane jej przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I. Wraz z prawami miejskimi nadano nowo powstałemu miastu nowy wizerunek urbanistyczny i tak: wytyczono rynek o wymiarach 110 na 150 m z przebiegającą przez niego główną arterią miasta ulicą Piska., prowadzącą w kierunku Pisza i z drugiej strony ul. Dworcową oraz dwie ulice równoległe – Kościelną i Zduńską. Na ulicy Kumielskiej zbudowano 28 domów.
Od tego czasu to niewielkie, liczące ok. 600 dusz miasteczko funkcjonujące na pograniczu mazursko-mazowieckim, dzięki sprzyjającemu położeniu stało się prężnym osiedlem handlowym gdzie również rozwijało się kwitło rzemiosło. Dane z roku 1760 wykazują pełen wykaz ówczesnych zawodów i rzemieślników w mieście - ograniczę się do liczb: 56 cechowych mistrzów, 9 czeladników i 16 uczniów. Stanowi to pokaźną liczbę rzemieślników jak na miasteczko liczące zaledwie 900 mieszkańców.
Do rozwoju miasta w znacznym stopniu przyczyniły się coraz liczniejsze targi -coroczne jarmarki i targi bydła. Na targi przybywali nie tylko mieszkańcy okolicznych wsi, ale także liczni Polacy. Targi okresowe trwały już od roku 1730 i stale utrzymywane, rozwijały się. Do bydła dodano targi końskie. Jako coroczne stałe dni targowe ustalono: trzeci dzień Zielonych Świąt.
Pierwszy okazały murowany budynek w Białej to ratusz zbudowany w latach 1772-1777, posadowiony w północnej pierzei rynku przeznaczony na magistrat. Ratusz był również siedzibą szkoły, chociaż pierwsze wzmianki o szkole kościelnej w Białej pochodzą z roku 1515. Dopiero w roku 1910 roku oddano do użytku nowy ratusz zbudowany na miejscu pierwszego w sąsiedztwie powstałego w końcu XVII wieku sądu
Dzisiejszy okazały budynek kościoła pochodzi z roku 1763 jego wieża natomiast zbudowana według projektu Karola Fryderyka Schinkla powstała około roku 1834.
Nowa szkoła została zbudowana na miejscu starego kościoła z przykościelnym cmentarzem w roku 1904. Cmentarz przeniesiono na wzgórze (tzw. wzgórze młyna wiatrowego) po drugiej stronie stawu (miejsce dzisiejszego cmentarza ewangelickiego). Silniejszy impuls rozwojowy dało miasteczku uruchomienie w1885 r. linii kolejowej, dającej połączenie z Ełkiem i Piszem. Rozwinęła się wówczas lokalna gospodarka i przetwórstwo. W 1938 r. naziści przemianowali polskobrzmiącą nazwę „Bialla” na Gehlen, a następnie na Gehlenburg. W 1939 r. w mieszkały tu 2823 osoby. Z Białej wywodził się królewiecki duszpasterz polski Krzysztof Liebruder (1592–1659). Z kolei w latach 1826–1829 pastorem był tutaj Jan Szamborski (1780–1832), autor popularnych na Mazurach podręczników do nauki języka polskiego.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej, Biała była okresowo (1945–1946) siedzibą powiatu piskiego.
Biała Piska nazywana jest przez mieszkańców miastem trzech wież. Nic dziwnego, że uroczystości z okazji urodzin miasta, odbyły się w jednej z nich. Dokładnie w tej najbardziej rozpoznawalnej. Wieża ciśnień w Białej Piskiej powstała w 1928 roku. Ma 34 metry wysokości. Dekadę temu przestała pełnić swoją pierwotną funkcję, czyli zaopatrywać w wodę mieszkańców miasta. Teraz wieża ma być atrakcją turystyczną i służyć celom kulturalnym.
Budowlę udało się odrestaurować dzięki unijnym funduszom z programu rozwoju obszarów wiejskich i uroczyście otworzyć w 300. rocznicę nadania praw miejskich Białej Piskiej. Na dowód, że miasto to nie tylko wieże, ale także bogata historia, przygotowano wystawę, dokumentującą dzieje miejscowości.
W uroczystości udział wzięli przedstawiciele władz samorządowych, rządowych, a także parlamentarzyści. Każdy z nich dołożył też swoją cegiełkę do kapsuły czasu. Otwarcie zrewitalizowanej wieży ciśnień rozpoczyna cykl wydarzeń związanych z 300-leciem miasta.
WARTO ZOBACZYĆ:
Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Andrzeja Boboli w Białej Piskiej
Parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Drygałach
Parafia rzymsko-katolicka p.w. Św. Brata Alberta Chmielowskiego w Bemowie Piskim
Parafia Rzymskokatolicka pw. Chrystusa Króla w Skarżynie
Parafia rzymsko-katolicka p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kumielsku
Ratusz, pl. Mickiewicza - budowla z początku XX wieku
Wieża ciśnień, ulica Ogrodowa - ciekawa, zabytkowa budowla z 1928 rok, wysoka na 38 m
Zabudowa małomiasteczkowa z przełomu XIX i XX wieku
Cmentarz niemiecki - dziś zdewastowany
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz