Zielonki (1941-54 gmina Węgrzce) – gmina wiejska w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Siedziba gminy to Zielonki.
Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 7 w kierunku Warszawy oraz droga wojewódzka nr 794 w kierunku Wolbromia.
Gmina Zielonki leży w dorzeczach rzek Prądnika i Białuchy oraz w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego pomiędzy malowniczymi pagórkami a Krakowem, z którym sąsiaduje bezpośrednio od południa. Jest najbliżej położoną od centrum Krakowa gminą województwa małopolskiego - zaledwie 5 km w linii prostej. Zajmuje powierzchnię 48,4 km2, a liczba jej ludności w 2011 roku przekroczyła 18 tys. mieszkańców. W skład gminy Zielonki wchodzi 19 sołectw: Batowice, Bibice, Bosutów - Boleń, Brzozówka, Dziekanowice, Garlica Duchowna, Garlica Murowana, Garliczka, Grębynice, Januszowice, Korzkiew, Owczary, Pękowice, Przybysławice, Trojanowice, Wola Zachariaszowska, Węgrzce, Zielonki i Osiedle Łokietka.
Gmina Zielonki, posiada doskonałe warunki glebowe i klimatyczne dla rozwoju rolnictwa. Atrakcyjne położenie i struktura gminy przyciąga coraz więcej nowych mieszkańców dlatego mówi się o gminie, że jest "zieloną sypialnią wielkiego Krakowa". Jednym z głównych powodów tak wysokiej pozycji gminy Zielonki na rynku mieszkaniowym są inwestycje infrastrukturalne, na które co roku przeznacza się tu około 40% budżetu gminy. Znaczna część tych środków wydawana jest na inwestycje z zakresu ochrony środowiska - budowę kanalizacji sanitarnej, rozbudowę sieci wodociągowych. Mają one szczególne znaczenie ze względu na położenie gminy na obszarach chronionych, w dorzeczach rzek Prądnika i Białuchy oraz Ojcowskiego Parku Narodowego, a także ze względu na szybki rozwój mieszkalnictwa i stały wzrost liczby podmiotów gospodarczych.
Oprócz dobrze rozwiniętej infrastruktury technicznej, duże znaczenie przykłada się tu do rozwoju infrastruktury społecznej. Aż 75 % szkół to niedawno wybudowane, nowoczesne, spełniające wysokie wymagania techniczne i estetyczne obiekty oświatowe.
Na terenie gminy Zielonki silnie rozwinięty jest sektor prywatnej przedsiębiorczości, działa tu ponad 1700 podmiotów gospodarczych, głównie z sektora usług. Nadal spora część mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa - rozwija się tu głównie produkcja warzywniczo-sadownicza oraz roślin ozdobnych, prowadzona przez małe gospodarstwa rodzinne. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego (w/g ewidencji podatkowej) wynosi 1,24 ha. Coraz częściej jednak głównym źródłem utrzymania mieszkańców staje się praca poza gospodarstwem rolnym.
Przejawem dbałości o wypoczynek mieszkańców i turystów jest wytyczenie i oznakowanie 40 km szlaku rowerowego przebiegającego przez najciekawsze miejsca w gminie. Dużą atrakcją turystyczną, nie tylko miejscem nietypowego noclegu, jest odrestaurowany w 1999 r. z przeznaczeniem na hotel fort nr 45 Zielonki - stanowiący część umocnień trzeciego pierścienia tzw. Twierdzy Kraków. Wszystko to po to, by Zielonki ze swymi atrakcjami mogły się stać ulubionym miejscem turystyczno-sportowych weekendowych wypadów Krakowian i turystów zwiedzających zabytki tego wspaniałego miasta.
Przyszłość gminy Zielonki
Misję naszej gminy można ująć w słowach: zrównoważony rozwój ekonomiczny i cywilizacyjny wszystkich jej obszarów. Ten cel realizowany jest przez trzy podstawowe kierunki rozwoju: utrzymanie tempa rozwoju budownictwa mieszkaniowego, rozwój eksportowego i wydajnego rolnictwa oraz zapewnienie warunków dla rozwoju handlu i usług konsumpcyjnych, turystyki a także małej i średniej przedsiębiorczości.
Cechy fizyczno - geograficzne gminy Zielonki:
Budowa geologiczna
Teren gminy Zielonki leży w obrębie antyklinorium śląsko – krakowskiego, które graniczy z zapadliskiem przedkarpackim, za południową granicą gminy. Jego południowo – wschodnia część określana jest mianem Wyżyny Krakowskiej. Antyklinorium to, jest elementem w całości wypiętrzonym w stosunku do otoczenia. Można sobie je wyobrazić jako płytę, zapadającą z jednej strony ku wschodowi, w stronę Niecki Nidziańskiej i równocześnie zanurzającą się ku południowi pod Karpaty. Ta część Wyżyny Krakowskiej zbudowana jest z wapieni skalistych, ławicowych z krzemieniami oraz wapieni płytowych, które budują bardzo charakterystyczne dla dolinek podkrakowskich ostańce i skałki zboczowe, wyłaniające się spod warstwy glin lessowych i lessu. Dno doliny Prądnika wypełniają piaski i muły, a doliny - rzeczne piaski i żwiry rzeczne. Całą południową część gminy Zielonki, przykrywają iły, mułki, piaski i piaskowce mioceńskie oraz utworów czwartorzędowych w tym także pokrywy lessu. U wylotu Prądnika znajduje się duży stożek napływowy.
Rzeźba
Współczesna rzeźba obszaru krakowskiego jest wynikiem długiego, wieloetapowego rozwoju, którego początki sięgają schyłku kredy. Rzeźba ta jest wysoce urozmaicona i w dużym stopniu predysponowana budową geologiczną. Nieco falista Wyżyna Krakowska pochylona jest wyraźnie ku południowemu wschodowi i rozcięta doliną Prądnika i jego dopływami na szereg półwyspowych wzgórz. Najwyższe wzniesienia znajdują się w północnej części w okolicach Grębynic (ok. 380 m.n.p.m.), a najniżej położona jest dolina strumienia Garliczka w Witkowicach (ok. 225 m. n. p. m.) Spośród nierównej miąższości płaszcza lessu odsłaniają się starsze utwory tylko w zboczach dolin. Są to osady górnej jury, środkowej i górnej kredy oraz miocenu. Kotlina Krakowska jest płaska, wypełniona grubą warstwą czwartorzędowych piasków i żwirów, mających łącznie ponad 17 m miąższości. Piaski i żwiry tworzą duży stożek napływowy Prądnika osadzony bezpośrednio na iłach miocenu i przykryty drobnoziarnistymi brunatnymi piaskami. Granica pomiędzy kotliną, a wyżyną nie jest taka wyraźna, tylko w Witkowicach wyznacza ją stroma ściana. W pozostałych miejscach uważać można jako granicę strefę pomiędzy lessem przykrywającym wyżynę, a piaskami wypełniającymi kotlinę.
Zasadniczy wpływ na morfologię bez wątpienia wywarła tektonika uskokowa, ale również wyraźnie zaznacza się zależność morfologii od własności petrograficznych skał i ich odporności na wietrzenie. Lite wapienie, miejscami niewyraźnie uławicone, odporne na wietrzenie mechaniczne, zachowały się jako strome ścianki albo skałki. Zakwaszona woda wymywa w nich liczne groty wykorzystując spękania i uskoki. Całość okrywa nierównej grubości płat lessu osiągający 15 m miąższości. Woda wymywa w nim jary o charakterystycznych stromych zboczach. Less podścielony jest najczęściej piaszczystą gliną lub żwirami zawierającymi głazy północne (Bukowy 1956). Strumienie, które spływają z tego obszaru w kierunku SSE mają założenia tektoniczne. Szczególnie wyraźnie uskoki, które uwarunkowały bieg poszczególnych strumieni, znajdują się w dolinie Prądnika, Naramki i Garliczki. W miejscach przykrytych grubą warstwą plejstocenu, pojedyncze uskoki zaznaczają się bardzo słabo z wyjątkiem uskoków, które warunkowały bieg głównych strumieni oraz większego uskoku biegnącego przez Giebułtów, Januszowie i Garliczkę. Asymetryczność profilów zboczy tak charakterystyczna dla tej części wyżyny tłumaczona jest przeważnie czynnikami klimatycznymi oraz nierównomierną grubością lessu. W środkowym biegu Prądnika pomiędzy Januszowicami i Zielonkami, lewy brzeg doliny jest wyraźnie niższy od prawego i utworzony jest w dużej mierze z utworów kredy górnej, brzeg prawy zbudowany jest natomiast z wapieni ruraku.
Warunki glebowe
Występowanie utworów lessów i lessopodobych na prawie całym obszarze gminy sprawiło, że na tym podłożu wykształciły się gleby brunatne o bardzo wysokiej przydatności rolniczej. Obok nich występują także płatami rędziny, gleby ciężkie, o gorszych właściwościach retencyjnych, a w dnach dolin mady. Na badanym obszarze dominują gleby III oraz II klasy bonitacyjnej, zajmujące odpowiednio ok. 60% i 25% powierzchni użytków rolnych i występują głównie na zboczach dolin o znacznym nachyleniu. Wśród użytków rolnych dominują grunty rolne zajmujące 72% powierzchni gminy (1991 r.) tj. 3512 ha. Większość gruntów ornych zalicza się do trzech kompleksów przydatności glebowo-rolniczej, pszennego dobrego i bardzo dobrego oraz pszennego wadliwego.
Warunki klimatyczne
W okolicach Krakowa występują dwie krainy klimatyczne: umiarkowana ciepła (wyżyny) oraz kotlin. Niewielkie wzniesienia na wschód i zachód od Krakowa sprzyjają swobodnemu ruchowi mas powietrza. Teren ten znajduje się pod wpływem niżów i wyżów barycznych, przesuwających się zwykle z zachodu na wschód. Z zachodu napływa powietrze wilgotne, ciepłe zimą i chłodne latem. Ścieranie się tych mas powietrza powoduje, że okolice Krakowa mają zmienne warunki pogodowe. W okresie jesieni, zimy i przedwiośnia, wieją z południa wiatry fenowe – halny.
Zróżnicowanie warunków klimatycznych w obrębie gminy wynika z ukształtowania powierzchni terenu. Najkorzystniejsze warunki panują na wierzchowinach, gdzie średnie roczne temperatury wynoszą 7,5 0°C, natomiast na stokach o ekspozycji północnej 6,6 0°C, a w dnach dolin 6,2 0°C. Natomiast okres wegetacyjny trwa na tym terenie od 210 do 220 dni. Średnia roczna wilgotność względna powietrza wynosi 77-80%. Maksimum przypada na okres od listopada do lutego, a minimum w maju. Na terenie gminy znajduje się jeden posterunek opadowy, dla którego średnia roczna wartość opadów wynosi 665 mm.
Stosunki wodne
Gmina Zielonki położona jest głównie w dorzeczu rzeki Prądnik oraz niewielki jej obszar znajduje się w obrębie zlewni rzeki Dłubni. Obie te rzeki posiadają bieg prawie południkowy, płynąc z NNW na SSE i wpływają na obszarze Krakowa do Wisły.
W uszczelnionych i skrasowiałych wapieniach woda opadowa szybko i łatwo przenika w głąb, dlatego wody podziemne zalegają głęboko w skałach węglanowych, tworząc kilka poziomów i pięter wodonośnych. Najważniejszą rolę w kształtowaniu stosunków hydrologeologicznych odgrywa piętro wód jurajskich, mające także duże znaczenie gospodarcze i przyrodnicze.
Flora i fauna:
Świat roślinny
Największą powierzchnię na całej Wyżynie Krakowskiej zajmuje dziś ukształtowana przez człowieka roślinność synantropijna, na którą składają się przede wszystkim zbiorowiska pól uprawnych oraz towarzyszące osadom zbiorowiska ruderalne.
Szata leśna wyżyny jest interesująca, lecz silnie zniszczona przez człowieka. Lasy zachowały się głównie na zboczach dolin i wąwozów, w miejscach nie nadających się do rolniczego wykorzystania. Wierzchowinę pokrywają resztki lasów dębowo sosnowych. W dnach dolin znajdują się płaty olszyn i lasów łęgowych, a wzdłuż potoków zarośla wierzbowe. Strome i skaliste zbocza o wystawie południowej, tam gdzie las nie mógł się rozwinąć, pokrywają zarośla kserotermiczne. Natomiast na pionowych ściankach rozwinęły się murawy naskalne kserotermiczne. Bogate są również zbiorowiska mchów i porostów naskalnych, zróżnicowane w zależności od ekspozycji zboczy.
Duże bogactwo roślinności na terenie Wyżyny Krakowskiej sprawiło, iż powstał Ojcowski Park Narodowy, w otulinie, którego znajduje się gmina Zielonki. Również część gminy jest objęta ochroną w obrębie parków krajobrazowych: Dłubniańskiego oraz Dolinki Podkrakowskie.
Świat zwierzęcy
Na obszarze Wyżyny Krakowskiej najbardziej charakterystyczne i wartościowe faunistycznie fragmenty przyrody (doliny Prądnika i jego dopływów) chronione są obecnie rezerwatami Ojcowskiego Parku Narodowego. Poza granicami OPN znajdują się także podobne fragmenty przyrody, rozproszone jednak i izolowane na większym obszarze wierzchowinowo - dolinnym. Najbardziej charakterystycznym zjawiskiem jest występowanie, w niewielkiej odległości od siebie, gatunków reliktowych związanych z zaciemnionym, wilgotnym i chłodnym środowiska dna dolin oraz stoków północnej ekspozycji - z jednej strony oraz sucho - i ciepłolubnych mieszkańców skał i zboczy o wystawie południowej - z drugiej strony.
WARTO ZOBACZYĆ:
> Zamek i zabytkowy kościół w Korzkwi - Największą atrakcją Doliny Korzkiewki jest malowniczo położone korzkiewskie orle gniazdo - zameczek, który za czasów Kazimierza Wielkiego, był częścią pogranicznego systemu twierdz obronnych. Usytuowany na stromym wzgórzu dostępny był jedynie poprzez most zwodzony. Kościół, który także miał charakter obronny, dziś przyciąga gotyckim relikwiarzem z XIV w., kropielnicą barokową oraz cudownym obrazem Jezusa Miłosiernego "Ecce Homo", namalowanym przed ponad 300 laty.
> Kościół parafialny w Zielonkach - Wzniesiony w I p. XVI kościół o charakterze gotyckim z elementami renesansowymi. Dzieło muratora krakowskiego Jakuba Żura i kamieniarza Kaspra Simona. Na uwagę zasługuje renesansowe tabernakulum ścienne, oryginalna kadzielnica o ażurowej, wielobocznej pokrywie, o kształcie jakby gotycyzującym, dwa posągi ołtarza, wykonane przez słynnego rzeźbiarza krakowskiego Antoniego Frączkiewicza, nawiązującego w swych dziełach do sztuki Baltazara Fontany oraz obraz w ołtarzu głównym, przedstawiający scenę narodzenia Najświętszej Marii Panny.
> Forty austriackie - Fort nr 49 Zielonki-Marszowiec, cenny zabytek sztuki fortyfikacyjnej, element trzeciego pierścienia tzw. Twierdzy Kraków. Klasyczny fort artyleryjski, główny, jednowałowy z ok. 1884 r. W 1999 r. koszary fortowe zostały zaadaptowane na hotel "Twierdza". Fort Pękowice i fort Bibice - małe forty pancerne międzypolowe z lat 1896 - 1902.
Fort 44a Pękowice i fort 45a Bibice - małe forty pancerne, międzypolowe z lat 1896 - 1902.
fort_wegrzceFort nr 47a Węgrzce - należy do północnego frontu dawnej „Twierdzy Kraków". Jeden dwóch zrealizowanych w twierdzy w latach 1892 - 96 głównych fortów pancernych. Uważany za najlepiej zachowany z fortów poaustriackich w Europie. W latach 2004 - 2005 gruntownie remontowany z przeznaczeniem na biura. Dziś mieści się tu siedziba jednej z największych firm branży spedycyjno-transportowej w kraju.
Fort 47 Łysa Góra (Węgrzce) - system fortowy ześrodkowany, główny artyleryjski, jednowałowy z lat 1874-80; powiązany drogą z sąsiednim szańcem i baterią. Do 2003 r. oba forty (47a i 47), wraz z przylegającymi terenami (24 ha), były we władaniu wojska. Dziś nowy właściciel fortu 47a planuje stworzyć tu centrum konferencyjno-hotelowe.
> Izba Regionalna w Bibicach - Pierwsze muzeum wiejskie w Polsce, położone w jednej z najstarszych polskich wsi. Ekspozycja etnograficzna obejmuje elementy wystroju wiejskiej chaty i ludowego stroju, eksponaty związane z miejscowymi zwyczajami i obrzędami, a także z historią Bibic. Obejrzeć tu można również prace miejscowych artystów ludowych.
> Pozostałości zespołów dworskich - W Garlicy Murowanej z XVII - XX wieku (spichlerz, barokowy lamus, brama wjazdowa), w Boleniu XVIII - XIX w. - wybudowany przez Jana Matejkę dla córki (dwór, budynki gospodarcze), w Dziekanowicach z XVIII - XX w. (budynki folwarczne, relikty zabudowy wiejskiej), w Węgrzcach pozostałości zespołu dworskiego z przełomu XIX i XX w. z parkiem i stawami.
> Kapliczki i przydrożne krzyże - Malowniczo wkomponowane w jurajski krajobraz: przydrożna kapliczka w Batowicach z XVII w. z kolorowymi majolikami ze sceną ukrzyżowania, XVII-w. kapliczka "Na Rozdziałowskim" w Zielonkach o kształcie kolumny zwieńczonej latarnią, w której umieszczono figurę typu Pieta, przydrożny krzyż z ludowymi rzeźbami grupy ukrzyżowania w Brzozówce, piękny krzyż w Przybysławicach z 1913 r.
ŹRÓDŁO: www.zielonki.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz