Jawor (niem. Jauer) – miasto w Polsce, województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim, historycznie na Dolnym Śląsku.
W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa legnickiego.
Jawor jest położony nad Nysą Szaloną, Jawornikiem i Paszówką, w środkowej części Dolnego Śląska, na Równinie Jaworskiej, będącej częścią Równiny Chojnowskiej.
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 22 758 mieszkańców.
Jawor uzyskał lokację miejską w 1242 rokuMiejscowość wzięła swoją nazwę od polskiej nazwy drzewa jawor (łac. Acer pseudoplatanus), które jest drzewem rozpowszechnionym w Sudetach. Wykaz Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung pod redakcją Heinricha Adamy’ego, wydany w 1888 r. we Wrocławiu, wymienia znaną od 1159 r. starą nazwę miasta – Jawor, podając jej znaczenie jako Ahornstadt (pol. miasto jaworów).
Najstarsza znana wzmianka nazwy miasta pochodzi z XI wieku – pod datą 1008 r. Thietmar opisuje przemarsz wojsk króla niemieckiego Henryka II Świętego przez miejscowość Jaura in Zlezie podczas niemieckiej ekspedycji militarnej prowadzonej na ziemiach Ślężan, Trzebowian i Dziadoszan, w ramach wojen z Bolesławem I Chrobrym o Łużyce.
W 1133 r. miasto notuje się jako Jawr, w 1203 r. – Jawor. Do XVI w. nazwę miasta zapisywano po łacinie w różnych formach: Iavor, Iavr, Javr, Javor, Jaur, Jaura, Jawer, Jauor. Używano również nazwy w oryginalnym słowiańskim brzmieniu, czego dowodzi obraz w kościele św. Marcina w Jaworze, zawierający w swej treści m.in. widok Jawora z 1562 r. oraz polską formę nazwy Jawor. Forma Iawor została użyta w dokumencie z 1248 roku, sygnowanym przez Bolesława II Rogatkę oraz Henryka III Białego, a w dokumencie z 1277 r. użyto nazwy Iaver. W 1295 r. w łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis miasto odnotowano pod nazwą Jawor. W 1475 r. w łacińskich Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest pod nazwą Jaworensis.
Niemiecka forma nazwy miasta Jauer była zgermanizowaną formą słowiańskiej pierwotnej nazwy. Jeszcze w 1750 r. polska nazwa Jawor wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II Wielkiego pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska. Nazwa ta stała się urzędową nazwą miasta dopiero w XVII–XVIII wieku, po ostatecznym podboju Śląska przez Prusy w 1763 r. w wyniku wojen śląskich z Austrii. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje nazwę Jaworz, a Jawor jako określenie dawniejsze.
W 1945 r. używano przejściowo nazwy Jaworów. 7 maja 1946 r. ustalono polską nazwę miejscowości – Jawor.
WARTO ZOBACZYĆ:
* ośrodek historyczny miasta
* kościół parafialny pw. św. Marcina – gotycki kościół z XIII wieku-XIX * wieku ze wspaniałym manierystycznym portalem z lat 1615–1617, pl. Kościelny
* cmentarz kościelny
* szkoła parafialna, obecnie plebania, z XVI w., XIX/XX w., ul. Marcina 1
* kościół pomocniczy pw. św. Barbary, ul. Lipowa 2, z XV w., XVIII w.
* kaplica pw. św. Wojciecha, dawniej jaworska synagoga, ul. Czarnieckiego, z XIV w., k. XIX w.
* zespół kościoła „Pokoju”, ul. Limanowskiego 40
* kościół klasztorny beginek, obecnie zbór zielonoświątkowców, ul. Żeromskiego 11, z połowy XVIII w.
* zespół klasztorny oo. bernardynów, obecnie muzeum, ul. Klasztorna 2
* cmentarz parafialny św. Marcina, ul. Kuziennicza, z końca XVIII w.
* dawny cmentarz żydowski, z początku XIX w.
* zamek piastowski wzniesiony około 1224 r. przez Radosława z Bolesławca, uznawanego przez część historyków za kasztelana jaworskiego. Od połowy XIII wieku zamek był siedzibą książąt jaworskich a później świdnicko-jaworskich. W 1392 r. po śmierci księżnej Agnieszki, żony Bolka II Małego, zamek przejęli starostowie królów czeskich. W 1490 r. gościł tutaj król czeski Władysław Jagiellończyk, a niespełna 200 lat później Marysieńka Sobieska. Od 1742 r. wraz z przejęciem Śląska przez Prusy zamek stał się zakładem pracy przymusowej oraz więzieniem (do 1956 r.). Kompleks zamkowy ma powierzchnię użytkową 6072 m kw. i kubaturę 18 500 m sześciennych
* mury obronne – miejskie, z XIV-XV w.
* basteja Anioła przy kościele parafialnym z 1540 r.
* baszta
* wieża baszty – bramy strzegomskiej, z XIV-XV w.
* ratusz z wieżą – pierwsze wzmianki o Jaworskim ratuszu pochodzą już z 1373 roku – drugiej poł. XIV w., wielokrotnie przebudowywany, modernizowany, obecny gmach w stylu neorenesansu niderlandzkiego wybudowany został w latach 1895–1897. Średniowieczna 61-metrowa wieża posiada przy szczycie osiem posągów książąt i rycerzy umieszczonych tamże w XIV wieku. W budynku mieści się Kawiarnia „Ratuszowa”, Rynek
* teatr miejski, z XVIII w., 1874 r., 1925 r., Rynek
* willa z ogrodem, dawna loża wolnomularska, ul. Armii Krajowej 7, z lat 1869–1871, 1898 r.
* zabytkowe domy mieszkalne: dom, ul. Barbary 8, z początku XIX w., domy, ul. Chopina 3, 12, z XVIII-XX w., domy, ul. Chrobrego 4, 7, 14 (d.41), z XVI w., XVIII-XX w., dom, Czarnieckiego 10, z XVI w.
dom, ul. Kościelna 10, z 1564 r., XVIII w., XX w.,domy, ul. Legnicka nr 2 (d. 4) z 1600 r., XX w.; nr 12 z 1800 r., XX w., domy, ul. Lipowa 4 i 5, z 1800, XX w.
* Monolitowe krzyże kamienne na dziedzińcu banku PKO BP
* kamienica przy ul. Legnickiej 3 z portalem z lat 1617–1619 autorstwa głogowskiego rzeźbiarza Johanna Pola
* Muzeum Regionalne – muzeum mieści się w dawnym klasztorze bernardynów,
gdzie mieszczą się ciekawe zbiory głównie dary mieszczan jaworskich,
instytucji kościelnych oraz Bractwa Strzeleckiego. Od 1994 roku mieści
się tutaj także Galeria Śląskiej Sztuki Sakralnej gdzie prezentowane są
dzieła sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz