MAPA GMINY:
Morzeszczyn (niem. Morroschin) – wieś kociewska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie tczewskim, w gminie Morzeszczyn. Miejscowość leży na magistrali węglowej Śląsk – Porty i przy drodze wojewódzkiej nr 234. Do czasu zawieszenia w 1989 ruchu kolejowego do Gniewu stacja kolejowa Morzeszczyn posiadała status węzła kolejowego.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego. Gmina Morzeszczyn położona jest w południowej część woj. Pomorskiego ok. 76 km od stolicy regionu – Gdańska, ok. 42 km od stolicy powiatu – Tczewa. Teren graniczy administracyjnie z następującymi gminami: od zachodu z gminą Bobowo, od północy z gminą Pelplin, od wschodu z gminą Gniew, a od południa z gminą Smętowo Graniczne. W skład gminy wchodzi 11 sołectw: Borkowo, Dzierżążno, Gąsiorki, Gętomie, Kierwałd, Królów Las, Lipia Góra, Majewo, Morzeszczyn, Nowa Cerkiew, Rzeżęcin. Ilość mieszkańców gminy oscyluje w granicach 3870 osób.
Kociewie – region etniczny
Gmina Morzeszczyn położona jest na Kociewiu.
Kociewie jest jednym z regionów etniczno-kulturowych Pomorza. Jest kilka teorii na pochodzenie nazwy. Zdaniem historyków pierwsze zapisy brzmiały „Gociewie”, i to ma wskazywać na powiązania z Gotami, zamieszkującymi niegdyś te ziemie. Według innych „kociwie” to po staropolsku „kraniec świata, zapadła kraina”. Jedni wywodzą tę nazwę od rosyjskiego „koczewie” – koczowisko, obozowisko lub od kociołków, kotlinek w krajobrazie kociewskim.Jak każdy region etniczny, również Kociewie nie ma ściśle określonych granic, a te którymi się posługujemy zostały wytyczone przez dialektologów na podstawie badań gwary i jej wspólnych cech wśród posługującej się nią ludności. Na wschodzie linią graniczną jest około 120 km odcinek Wisły od Topolinka – na południe od Świecia do wsi Czatkowy – na północ od Tczewa. Następnie granica biegnie na zachód do Trąbek Wielkich, Wysina, Liniewa, Nowych Polaszek i Konarzyn. Na zachodzie wytyczyć ją można linią przez Czarną Wodę, Osieczną, Lińsk, Lniano, Bukowiec aż do okolic Gruczna nad Wisłą. Region ten liczy około 3,5 tysiąca km2 powierzchni, z czego blisko 80% leży w województwie pomorskim. Obszar ten zamieszkuje około 340 tysięcy mieszkańców. Kociewiacy nie są jednolitą grupą etniczną. Badania etnografów wskazują na istnienie kilku grup, które charakteryzują, bądź charakteryzowały się pewną odmiennością wywodzącą się z historii lub warunków terenowych – Polusy (Polanie), Piaskarze, Lasacy (Laskowiaki), Olendry, Feteracy. Niewątpliwym atutem Kociewia jest różnorodność krajobrazu. Mamy tu prawie płaskie obszary nizin nadwiślańskich, malownicze krawędzie doliny Wisły, pagórkowaty teren pojezierny z licznymi kompleksami leśnymi oraz przełomowe odcinki rzek. W zachodniej części regionu kociewskiego dominują lasy należące do największego w Polsce zwartego obszaru leśnego, jakim są Bory Tucholskie. Odnajdujemy również liczne stanowiska starych dębów, cisów, brekini i innych drzew pomnikowych. Chronione są one razem z roślinnością torfowiskowo-bagienną, wodną a także kserotermiczną w kilkunastu rezerwatach, dziewięciu obszarach chronionego krajobrazu oraz dwóch parkach krajobrazowych. Walorem tej ziemi są rzeki i jeziora. Największą rzeką regionu jest oczywiście Wisła, do której uchodzą kociewskie rzeki Wda i Wierzyca (www.wierzyca.pl). Pomniejsze to Mątawa oraz Wietcisa, Węgiermuca i Janka. Na Kociewiu znajduje się ponad 200 jezior. Największym z nich jest „Kociewskie Morze” – jezioro Kałębie koło Osieka. Z większych wyróżnić można: Radodzierz, Borzechowskie Wielkie, Czarne, Godziszewskie czy Stelchno. Najgłębsze z wszystkich jest sięgające około 40 m Jezioro Borzechowskie. Wśród zbiorników nie należy zapominać o sztucznych zalewach zaporowych: Żurskim i Gródek. (oprac. Piotr Kończewski)
Powierzchnia
Powierzchnia gminy wynosi 91,24 km kw. Z czego ponad 72 % stanowią użytki rolne, 18 % grunty leśne, 10 % grunty zabudowane, nieużytki, wody płynące, małe jeziora. Geograficznie gmina położona jest w obrębie Pojezierza Starogardzkiego w zasięgu zlewni rzeki Wierzycy i jej dopływu rzeki Janki. Północno – wschodnia część położona jest w obrębie „Gniewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu”. Gmina posiada korzystne położenie w stosunku do głównych szlaków komunikacyjnych województwa. Podstawowe powiązania realizowane są przez drogę wojewódzką nr 234 łączącą Gniew z drogą krajową nr 1 oraz Skórcz z drogą krajową nr 222. W układzie lokalnym istnieją również dogodne powiązania drogowe z gminami ościennymi tj. gminą Pelplin, Bobowo.
Gmina posiada również dobre warunki obsługi transportem kolejowym. Przez jej teren osiowo przebiega magistralna linia kolejowa Śląsk - Gdańsk Porty z przystankami osobowymi obsługującymi obszar gminy w miejscowościach Majewo, Morzeszczyn i Kulice. Przez teren gminy przebiega odcinek sekcji 4 autostrady A1. Najbliższe gminie węzły komunikacyjne, gdzie kierowcy mogą zjechać bądź wjechać na autostradę, znajdują się w Ropuchach k/Pelplina oraz Kopytkowie.
Szkolnictwo
Funkcje oświatowe pełnią w gminie dwie placówki: Szkoła Podstawowa w Morzeszczynie oraz Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Nowej Cerkwi.
HERB MORZESZCZYNA:
Występujące na tarczy herbowej symbole są ściśle powiązane z historią ziemi morzeszczyńskiej oraz tym, iż istotnymi elementami naszego krajobrazu jest rolnictwo i leśnictwo. Tarcza herbowa podzielona jest kreską poziomą na dwie części. Dolna cześć przedstawia drzewo dębu. Symbolizuje ono walory krajobrazowe i gospodarkę leśną ziemi morzeszczyńskiej, którą od niepamiętnych czasów porastały w dużej mierze lasy dębowo - grabowe, lipowe i olchowe. Potwierdzają to nazwy miejscowości Borkowo, Lipia Góra, Olsze, Królów Las, Belski Las czyli obecny Bielsk. Do dzisiejszego dnia pozostało sporo lasów, a w okolicy Borkowa występują dość licznie dęby i to bardzo stare, bo nawet 300-letnie. Dęby te obecnie są pod ochroną, a legenda głosi, że pod jednym z nich odpoczywał Napoleon. Dlatego też dąb znalazł się na naszym herbie. Górna część tarczy herbowej przedstawia biały krzyż między dwoma kłosami. Symbolizuje to rozwój osadnictwa, rolnictwa i postępu cywilizacyjnego pod zwierzchnictwem kościoła. Krzyż ten był symbolem Cystersów, których to ziemia morzeszczyńska była własnością od 1276 roku, kiedy to zakon ten przebył do Pelplina. Cystersi, jeden z najstarszych zakonów katolickich w Polsce, przyczynił się między innymi do rozwoju rolnictwa tak ważnego w tutejszej gospodarce do dnia dzisiejszego. Dlatego też między dwoma kłosami znalazł się krzyż. Krzyż jest również symbolem tradycji chrześcijańskiej, która towarzyszyła historii tych ziem.
ZARYS HISTORYCZNY:
Udokumentowane dzieje gminy sięgają XIII wieku tj. okresu władania tymi terenami przez Zakon Cystersów, natomiast najstarsze ślady pobytu ludzi na terenie gminy Morzeszczyn pochodzą z 9 tysiąclecia p.n.e. Zlokalizowano je w okolicach Nowej Cerkwi. W 1276 roku do Pelplina przybyli Cystersi. Otrzymali oni z nadania księcia pomorskiego Mestwina II znaczny kompleks dóbr obejmujący również dużą część dzisiejszej gminy Morzeszczyn. W opactwie pelplińskim znalazły się dotychczasowe osady książęce między lewym brzegiem Janki i Liski. W skład dóbr cysterskich weszły sioła i przysiółki z okolic grodziska Skoszów, Borkowa i Nowej Cerkwi, a także osady rodowe z rejonu Rzeżęcina (pierwotnie zwane Radzięta) i Morzeszczyna (wcześniejsze Morzęta). W 1294 roku Cystersi uzyskali jeszcze dodatkowo ziemie na prawym brzegu Janki, określone jako połowa Bielskiego Lasu. Darczyńcą był późniejszy król Przemysł II. W obrębie tego nadania prowadzono później karczunki i lokowano wieś Królów Las. Cystersi zmienili życie tutejszej ludności. Zwolnili miejscowych z płacenia dziesięcin. Osuszali bagna i uczyli uprawiać ciężkie gleby gliniaste. Wprowadzili pług żelazny, zasady płodozmianu i odłogowania gruntów. Zorganizowali też rozproszone osadnictwo w zwarte wspólnoty wiejskie. Wytyczyli granice wsi, grunty parafialne sołeckie i gburskie, ustanowili prawo i władzę oraz powinności mieszkańców. Powstające wsie, młyny i murowane kościoły były oznaką rozwoju gospodarczego tych ziem. Isteniejące do dziś wsie i osady lokowane były w wiekach średnich. Lokacje rozpoczęto od wsi Nowa Cerkiew i folwarku cysterskiego Borkowo. Warto tu wspomnieć, że w czerwcu 2002 roku obie te wsie obchodziły uroczyście 700-lecie swoich lokacji. Z kolei w lipcu 2006 roku odbyły się uroczystości z okazji 690-lecia lokacji Morzeszczyna i Rzeżęcina. XIX wiek to ożywienie gospodarcze, to także folwarki - majątki ziemskie powstałe na wydzielonych gruntach wiejskich po uwłaszczeniu wsi. Fakt ten w XIX wieku zapoczątkował żywszy proces obrotu ziemią, rozwój części układów wiejskich, a także procesy parcelacyjne i wzmożenie akcji osadniczej. W wyniku przeprowadzonej przez rząd polski w latach 1935 - 1939 akcji osadniczej powstały tzw. "poniatówki", które do dzisiejszych czasów wtapiają się w krajobraz tutejszych wsi. Po 1945 roku majątki ziemskie przejęło państwo i powstały w nich Państwowe Gospodarstwa Rolne. Historycznie ukształtowane układy przestrzenne majtków i wsi ulegały zmianom - zniknęły dwory, przekształcano folwarki, zaniedbano parki, a część wsi uzyskała nowe przestrzenne i architektoniczne oblicze.
*****
Haft Kociewski
Kociewie poza odrębnością językową ma również swoje zdobnictwo - jedną z dziedzin jest haft. Współczesne wzornictwo haftu kociewskiego zostało stworzone w latach sześćdziesiątych naszego stulecia. Trud odtworzenia haftu kociewskiego, istniejącego niegdyś w naszym regionie, podjęły dwie hafciarki: Maria Wespa z Morzeszczyna i Małgorzata Garnysz z Pączewa.
Morzeszczyńska szkoła haftu kociewskiego Marii Wespy
Maria Wespa wypracowała własny styl kompozycji zrekonstruowanego haft kociewskiego. Inspirowana przez dawne wzornictwo doprowadziła do opracowania samodzielnych tek haftu, zwanego przez etnografów szkołą morzeszczyńską. Teki te ukazały się w latach 1978 i 1980, wydane przez Zrzeszenie Kaszubsko - Pomorskie.Maria Wespa urodziła się 8 grudnia 1920 roku w Tczewie w rodzinie kolejarskiej. Od 1936 roku mieszkała w Morzeszczynie. W 1981 roku wróciła do Tczewa. Haftowała od dziecięcych lat, ale poważnie sztuką wyszywania zajęła się w 1969 roku. Zaczęła wówczas żmudnie i uparcie zbierać ze starych sztandarów kościelnych, polichromii skrzyń wianowych i zabytkowych szat liturgicznych wzory dawnego haftu kociewskiego. Ponieważ wyszywaniem zajęła się w okresie, gdy mieszkała w Morzeszczynie, późniejsze jej indywidualne wzornictwo nazwano szkołą morzeszczyńską. W hafcie tym występuje 8 podstawowych kolorów: biały, słomkowy, żółty, pomarańczowy, czerwony, liliowy, ciemno-niebieski, zielony. Wzornictwo Wespowej składa się głównie z ornamentyki florystycznej, nieco stylizowanej, opartej na popularnych w regionie kwiatach - tulipanach, modrakach, stokrotkach, makach.Prace Marii Wespy eksponowane były na bardzo wielu wystawach, pokazywane na jarmarkach; znajdują się w muzeach etnograficznych. Swoje umiejętności hafciarka ta przekazywała na kursach haftu, organizowanych przez siebie i różne placówki upowszechniania kultury. Ciągle zachęcała do uprawiania tej tradycyjnej sztuki ludowego wyszywania. Po przeprowadzeniu się do Berlina Zachodniego, Maria Wespa zmarła nagle 17 marca 1990 roku.
WARTO ZOBACZYĆ:
Kościół w Nowej Cerkwi
Pomnik Męczeństwa 1939 - 1945
Dąb Napoleona w Borkowie
Młyn w Królów Lesie
Kapliczka z figurką Św. Rocha
Kościół w Królów Lesie
Kościół w Dzierżążnie
Dworek w Lipiej Górze
Tajemnicza wieża w Gąsiorkach
Zespół młyński w Pile
źródło: http://www.morzeszczyn.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz