Lelów – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba gminy wiejskiej Lelów. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1354 roku, zdegradowany w 1869 roku. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie częstochowskim.
Lelów leży na Progu Lelowskim Wyżyny Przedborskiej, nad rzeką Białką, ok. 35 km na wschód od Częstochowy.
Gmina Lelów jest położona w południowo – wschodniej części powiatu częstochowskiego. Gmina graniczy z gminami: powiatu częstochowskiego (Janów, Przyrów, Koniecpol), powiatu myszkowskiego (Niegowa) oraz powiatu zawierciańskiego (Irządze, Szczekociny).
Lelów jest gminą wiejską. Terytorialnie obejmuje obszar o powierzchni 121 km2, w skład którego wchodzi 17 sołectw: Biała Wielka, Celiny, Drochlin, Gródek, Konstantynów, Lelów, Lgota Błotna, Mełchów, Nakło, Podlesie, Paulinów, Staromieście, Lgota Gawronna, Skrajniwa, Ślęzany, Turzyn, Zbyczyce
Na koniec 2014 r. obszar gminy zamieszkiwało 4 965 osób. Gęstość zaludnienia w gminie wynosi ok. 40 mieszkańców/km2 (dla porównania: w powiecie częstochowskim jest ono równe 89 mieszkańców /km2, a w całym województwie - 372 mieszkańców /km2).
Gmina Lelów posiada korzystne położenie przy drodze krajowej wchód – Zachód – Kielce, Szczekociny, Olsztyn, Olsztyn – Częstochowa, Opole, ze skrzyżowaniem z drogą na kierunku północno – południowym – Włoszczowa, Koniecpol, Myszków, Katowice z odgałęzieniem na Wolbrom i Kraków, co stwarza warunki znacznego rozwoju gospodarczego na kierunkach obsługi uczestników ruchu tranzytowego.
ZARYS HISTORYCZNY:
Poświadczone źródłowo dzieje średniowiecznego Lelowa biorą swój początek od bulli papieża Celestyna III z 1193 r. Papieski dokument wspomina o „targach i karczmie”, które znajdowały się na terenie dzisiejszej wsi Staromieście (Stary Lelów). Doniosłym wydarzeniem w dziejach Starego Lelowa była konsekracja w 1267 r. Pawła z Przemankowa na biskupa krakowskiego. Powstanie miasta Lelowa w jego dzisiejszej lokalizacji w zasadniczy sposób związana jest z wybudowaniem przez Konrada, księcia mazowieckiego w 1246 r. drewnianego grodu, umiejscowionego na wzniesieniu opasanego rzeką Białką. O wyborze miejsca zdecydowały zapewne wysokie walory obronne. W latach 1260-1261 gród został mocno zniszczony, a na przełomie XIII i XIV w. przez krótki okres czasu został opanowany przez wojska czeskie. Walka z czeskimi Przemyślidami sprawiła, że książę Władysław Łokietek uczynił z Lelowa główną bazę wypadową w kierunku Krakowa. Dzięki Łokietkowi Lelów uzyskał status osobnej kasztelanii, a lelowscy wójtowie otrzymali z rąk księcia liczne posesje w Krakowie. Translokacja Lelowa i założenie miasta na prawie magdeburskim przeprowadzone zostały w latach 1340/41 z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. Ostatni z Piastów odrestaurował lelowski zamek i otoczył go murami. Pierwszym lelowskim wójtem został Wisław. Działania protekcyjne króla oraz nadane przywileje zapewniły miastu znaczący rozwój gospodarczy. Przywileje te były potwierdzane przez kolejnych władców Polski. W 1345 r., w czasie wojen Kazimierza Wielkiego z królem Czech Janem Luksemburskim, powracająca z nieudanego oblężenia Krakowa kolumna wojsk czeskich podeszła pod Lelów. Wówczas rycerstwo polskie "dążących ku Lelowowi u wsi Białej doścignąwszy (...) wszystek lud najtęższy i najwaleczniejszy z łatwością rozbiło i pokonano". Na XIV stulecie datuje się również budowę lelowskiego kościoła pw. św. Marcina, biskupa z Tours oraz ufundowanie klasztoru franciszkanów. Od 1392 r. na mapie Królestwa Polskiego pojawił się powiat lelowski, będący nową jednostką sądowo-administracyjną mieszczącą się w granicach województwa krakowskiego (początkowo funkcjonował jako powiat lelowsko-żarnowiecki). Jego całkowity obszar wynosił 3180 km2. Na początku XVII w. w powiecie lelowskim znajdowało się 13 miast, w tym 5 królewszczyzn. W swoim kształcie powiat lelowski przetrwał do 1792 r. Średniowieczny Lelów był znaczącym ośrodkiem miejskim. W XV stuleciu miasto liczyło około 1500 mieszkańców. Na podstawie poboru podatku zwanego „pogłównym” z 1520 r. Lelów znalazł się w grupie miast II kategorii tj. średnich razem m.in. z Tarnowem, Gnieznem i Radomiem. Według pomiarów przeprowadzonych w 1823 r. powierzchnia otoczona murem miejskim wynosiła około 7,5 ha. Niezwykle ważną rolę w rozwoju miasta odgrywało rzemiosło. Najbardziej rozwinięty był cech sukienniczy, który w XVI w. liczył 11 mistrzów. W Lelowie swoją produkcję rozwijali także przedstawiciele innych rzemiosł m.in. szewcy, krawcy, kuśnierze, piekarze, bednarze oraz piwowarzy.Dzieje nowożytnego Lelowa związane są z obecnością społeczności żydowskiej. Pierwszą wiadomość na ich temat dostarcza lustracja przeprowadzona w 1564 r. W tym okresie miasto zamieszkiwało prawdopodobnie 6 rodzin żydowskich. XVII wiek przynosi powolny regres w rozwoju miasta. Lelów trawiony był pożarami, z których najgroźniejszy w skutkach miał miejsce w 1638 r. Duże zniszczenia dla miejskiej infrastruktury przyniósł najazd wojsk szwedzkich z lat 1655-1660. Upadek znaczenia miasta uwidocznił się również w przemianach struktury zawodowej ludności. Osiemnastowieczne lustracje wspominają jedynie o trzech cechach rzemieślniczych: szewskim, piekarskim i rzeźniczym. W końcu XVIII w. w Lelowie istniało 110 domów, a życie ekonomiczne miasta opierało się głownie na produkcji rolniczej. Po trzecim rozbiorze (1795 r.) Lelów znalazł się w granicach pruskiej prowincji Nowy Śląsk, następnie wszedł w skład Księstwa Warszawskiego (lata 1807-1815), a po jego upadku włączono go do Królestwa Polskiego, połączonego unią personalną z Rosją. Kolejne lata przyniosły gospodarczą stagnację i potwierdzały dalszy upadek Lelowa. W pierwszej połowie XIX rozebrano klasztor franciszkanów i zburzono mury miejskie. Okres powstania styczniowego 1863-1864 związany był z aktywnością polskich oddziałów operujących w okolicach Lelowa. 30 września 1863 r. w pobliżu wsi Mełchów powstańcy stoczyli bitwę z kolumną wojsk rosyjskich. W walce zginęło około 70. uczestników powstania. Niezwykle trudny dla Lelowa i jego mieszkańców był początek II wojny światowej W dniach 3-4 września 1939 r. wojska niemieckie zamordowały 15 osób oraz spaliły większość zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. Spalony i obrabowany został lelowski kościół parafialny. Okres niemieckiej okupacji wiąże się również z zagładą żydowskiej społeczności Lelowa, która została deportowana do obozu zagłady w Treblince w 1942 r. Lata powojenne przynoszą powolny rozwój Lelowa. Rozwinęło się budownictwo jedno i wielorodzinne, powstał Gminny Ośrodek Kultury, budynek władz Gminy Lelów, nowy stadion, nowoczesna szkoła z halą sportową, żłobek, Dom Pomocy Społecznej oraz Gminne Targowisko. Miejscowość stała się ważnym miejscem na mapie kulturalnej powiatu częstochowskiego i województwa śląskiego.
WARTO ZOBACZYĆ:
> kościół parafialny pw. św. Marcina z XIV/XV w. Przebudowany w 1638 roku.
Wewnątrz ocalały z pożaru we wrześniu 1939 roku krzyż
Kaplica Matki Boskiej Pocieszenia
> Ohel cadyka Dawida Bidermana, do którego corocznie na przełomie stycznia i lutego pielgrzymują chasydzi z całego świata.
> Rynek (z każdego rogu odchodzą 2 ulice)
> Izba Tradycji Ziemi Lelowskiej
> Strefa aktywności Turystycznej
źródło: www.lelow.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz