Moskorzew (daw. gmina Moskarzew) – gmina wiejska w województwie świętokrzyskim, w powiecie włoszczowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie częstochowskim.
Siedziba gminy to Moskorzew.
Gmina powstała na mocy uchwały nr XVII/79/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie świętokrzyskim (dziennik urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach nr 26 poz. 173). Gmina posiada osobowość prawną a tym samym ma prawo do dysponowania własnym majątkiem. Działa na podstawie Statutu Gminy - uchwała nr IV/28/03 Rady Gminy w Moskorzewie z dnia 28.02.2003 roku. Określa on jej organizację i organy, przedmiot działalności i kompetencje, a także prawną formę działania. Organami Gminy są: Rada Gminy jako organ stanowiący oraz Wójt Gminy Moskorzew jako organ wykonawczy. Zadania publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów, Gmina wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Od 1 stycznia 1973 r. Moskorzew jest siedzibą władz utworzonej wówczas Gminy Moskorzew.
Gmina Moskorzew położona jest w zachodniej części województwa świętokrzyskiego przy granicy z województwem śląskim, na południowym krańcu powiatu włoszczowskiego, na obszarze Niecki Włoszczowskiej. Na obszarze gminy swoje źródła ma Biała Nidy i jej dopływ Kwilinka. Przez terytorium Gminy przebiega ważna droga krajowa 78 z Chmielnika do przejścia granicznego w Chałupkach, odchodzi od niej sieć dróg powiatowych. Przez Gminę przebiegają dwa ważne szlaki turystyczne: szlak kościuszkowski oraz rowerowy szlak „Miejsca Mocy”.
Malownicze krajobrazy, znajdujące się w okolicy kompleksy leśne, ekologicznie czyste środowisko naturalne stanowią atuty gminy oraz tworzą doskonałe warunki do uprawiania agroturystyki.
Charakterystycznymi cechami przestrzeni gminy są znaczne ilości terenów ornych (54,5%), zróżnicowana jakość gleb, średnio korzystne warunki wodne i wyższa od średniej wojewódzkiej, wynosząca 27,8 % lesistość.
Użytki rolne zajmują 65,6% powierzchni, z czego na grunty orne przypada 54,5%, a na użytki zielone 11,6%.
Gmina Moskorzew zajmuje obszar 71,29 km², w jej skład wchodzi 13 sołectw. Średnia wielkość gospodarstwa indywidualnego wynosi 6,4 ha.
Gmina stanowi 7.87% powierzchni powiatu.
Walory przyrodnicze
Przez obszar gminy Moskorzew przebiega wododział rzek Nidy i Pilicy. Obie rzeki są lewymi dopływami Wisły. Przeważająca część gminy położona jest w zlewni Białej Nidy, która stanowi odcinek źródłowy rzeki Nidy. Biała Nida bierze swój początek ze źródeł stawu „Stok” w Moskorzewie. Pozostała zachodnia część gminy leży w zlewni Pilicy. Teren gminy odwadniany jest poprzez rzekę Kwilinkę (prawobrzeżny dopływ Białej Nidy), która bierze swój początek w Chlewicach, rzekę Zdunówkę (lewobrzeżny dopływ Białej Nidy), która bierze swój początek w Mękarzowie oraz bezimienny ciek wypływający spod miejscowości Tarnawa Góra (dopływ Pilicy). Zasoby wód powierzchniowych gminy uzupełniają rowy melioracyjne, strugi oraz oczka wodne i stawy rybne w dolinie rzeki Białej Nidy i Kwilinki. Łączna powierzchnia stawów na obszarze gminy wynosi 0,8 ha. Doliny Nidy i Pilicy to obszary niezwykle cenne przyrodniczo. Nową formą ochrony przyrody, wprowadzaną od czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej jest Obszar Natura 2000, chroniący zagrożone gatunki i siedliska mające znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych całej Europy. Obok takich rzek jak: Bóg, Biebrza, Łupawa, Słupia czy Rospuda, również Dolina Nidy i Dolina Pilicy stanowią fragmenty sieci Natura 2000. Dolina Białej Nidy tworzy granice między Niecką Włoszczowską na północy, a znajdującym się na południu Płaskowyżem Jędrzejowskim, Wzdłuż doliny w biegu rzeki i jej dopływów zlokalizowane są liczne stawy hodowlane. Obszar Biała Nida stanowi interesujący z przyrodniczego punktu widzenia zespół podmokłych siedlisk łąkowych i leśnych oraz licznych stawów rybnych. W regionie świętokrzyskim Dolina Białej Nidy to jeden z obszarów najbogatszych w siedliska przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej (14 typów). Niemal wszystkie są dobrze i bardzo dobrze zachowane, stanowią miejsce bytowania dla wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Biała Nida jest łącznikiem pomiędzy rzeką Nidą a rzeką Pilicą, a zatem jest to ciąg łączący znaczące korytarze ekologiczne. Ostoja Dolina Białej Nidy to obszar występowania bardzo dobrze zachowanych zbiorowisk lasów bagiennych, głównie łęgów olszowo-jesionowych. Są to jedne z najlepiej zachowanych lasów łęgowych w województwie świętokrzyskim z obecnością gatunków chronionych i górskich. Dolina Górnej Pilicy położona jest w Krainie Świętokrzyskiej, w okręgu: Włoszczowsko-Jędrzejowskim. Flora ma tu charakter przejściowy. Występują w niej duże, w większości naturalne kompleksy leśne (grądy, lasy mieszane świeże i wilgotne oraz w dolinach rzecznych lasy łęgowe i olsy). Meandrująca rzeka Pilica, której towarzyszą liczne starorzecza, tworzy malowniczą dolinę. Wzdłuż koryta ciągną się gęste zarośla wierzbowe, oraz lasy nadrzeczne, o silnie zróżnicowanych drzewostanach, którym towarzyszą podmokłe łąki, charakteryzujące się dużą różnorodnością biologiczną, bogactwem fauny i flory, zwłaszcza gatunków związanych z siedliskami wilgotnymi. Często występują tu bagna i torfowiska. Ich powierzchnia systematycznie się kurczy w wyniku naturalnych zmian sukcesyjnych oraz zabiegów melioracyjnych.
ZARYS HISTORYCZNY:
W Królestwie Polskim w 1867 roku wprowadzono wraz z reorganizacją powiatów, nowy typ gminy. Moskorzew stał się wtedy znaczącym ośrodkiem administracji terenowej.Gmina Moskorzew w okresie niewoli narodowej, w granicach dawnego powiatu włoszczowskiego, zajmowała jego wschodnią część i sąsiadowała z gminami: Jędrzejów, Słupia, Szczekociny, Irządze, Rokitno, Secemin i Radków. Z danych pochodzących z połowy lat osiemdziesiątych XIX wieku wynika, że gmina liczyła wtedy 5040 mieszkańców, zamieszkujących 526 domów, z których 75 było murowanych, a reszta drewnianych. Osad wiejskich w gminie było 18, afolwarcznych, funkcjonujących pod własnymi nazwami – 6. Gmina nie miała ani jednej szkoły, a najbliższa stacja pocztowa znajdowała się poza jej granicami w Szczekocinach i Jaronowicach. Ludność, utrzymująca się prawie wyłącznie z rolnictwa, żyła nie zamożnie. Zakładów produkcyjnych na jej terenie było 15 – przedsiębiorstwa drobne, 6 młynów, 3 smolarnie, 2 gorzelnie i 2 małe tartaki wodne oraz browar i cegielnia.Ogólna powierzchnia gminy wynosiła nieco ponad 18 472 morgi, z których na grunty dworskie przypadało przeszło 10 913 mórg, a na chłopskie 7 559 mórg. Wykazano ogółem 1 443 gospodarstwa chłopskie, a większych majątków ziemskich tylko 8.Grunty orne w gminie zajmowały łącznie przeszło 10 388 mórg, lasy przeszło 5 468 mórg, łąki nieco ponad 500 mórg, pastwiska 586 mórg, a nieużytki 1 547 mórg.Częściami składowymi były gromady (wsie) na czele z sołtysem, którego wybierało zgromadzenie gromadzkie. Organem uchwałodawczym gminy było zebranie gminne, na którym prawo głosu mieli gospodarze posiadające co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybierało wójta i ławników (zarząd gminy). Wójt miał uprawnienia policyjno-administracyjne i sądownicze. Gmina zarządzała szkolnictwem gminnym. Urzędem gminy kierował pisarz gminny, który często był najważniejszą osobą w gminie z racji umiejętności pisania i czytania.W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Przez wiele miesięcy trwały tu zmagania wojenne między Rosją a Austro-Węgrami. Przez teren gminy zimą 1914/1915 przechodziła linia frontu. Wiosną 1915 roku Rosja ostatecznie musiała się wycofać z Królestwa.Powiat włoszczowski wszedł w skład okupacyjnego generał-gubernatorstwa austriackiego z siedzibą w Lublinie. Kraj podzielono na okręgi na czele z komisarzami. W listopadzie 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Utrzymano podział na gminy i powiaty, utworzono województwa. Powiat włoszczowski wszedł w skład województwa kieleckiego. Granice powiatów i gmin nie zmieniły się.Gmina Moskorzew w okresie międzywojennym należała do sądu pokoju (I instancji) w Szczekocinach. Sąd okręgowy miał siedzibę w Kielcach. Najbliższa stacja kolejowa była w Sędziszowie. Najbliższa poczta natomiast w Szczekocinach. W 1939 roku w pierwszych dniach września teren obecnej gminy znalazł się pod okupacją niemiecką. Obecnie Gmina Moskorzew graniczy z gminami Nagłowice i Słupia z powiatu jędrzejowskiego, Seceminem i Radkowem z powiatu włoszczowskiego oraz ze Szczekocinami, które należą już do województwa śląskiego i powiatu zawierciańskiego.Powierzchnia gminy wynosi nieco ponad 7 245 ha, z których 4 155 ha to grunty orne. Zajmują one 63% ogólnej powierzchni gminy, około 30% natomiast przypada na lasy, występujące przede wszystkim w jej części północnej. Tam też przeważają gleby lekkie, niezbyt urodzajne. Część południowa natomiast ma gleby o wiele lepsze, głównie rędzinowe. Sołectw w gminie jest 13: Chebdzie, Chlewice (dwa), Chlewska Wola, Dalekie, Damiany, Dąbrówka, Jadwigów, Lubachowy, Mękarzów, Moskorzew – Perzyny, Przybyszów, Tarnawa Góra. W sołectwach tych na koniec roku 2008 mieszkało 2988 osób, domów natomiast odnotowano 1130.
Kapliczki, krzyże przydrożne
„Kapliczki są na wsi czymś tak naturalnym, że nawet nie docieka się przyczyny ich powstania. Są, gdyż były – tak jak drzewa, ziemia i obłoki na niebie” – Tadeusz Seweryn, Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce, PAX 1955.
Krzyże przydrożne i kapliczki to pomniki sakralnej kultury, które są zarazem świadkami i pamiątką dziejów. Kapliczki od dawna spełniały ważne funkcje kultowe, szczególnie na wsiach, gdzie nie było kościołów, zapewniały uczestnictwo w nabożeństwie.
Stawiano je z wdzięczności za otrzymane łaski, dla upamiętnienia wydarzeń historycznych, błagalnie, czasem na pamiątkę cudu, dla ochrony przed zarazą i złem...
Spotykamy je wszędzie. Są w przydomowych ogródkach i na placach bitew. Krzyże stojące samotnie na rozstajach dróg były swoistymi punktami orientacyjnymi. Znajdowały się zawsze u wejścia do wsi czy miasteczka, spotkać je można w szczerym polu.
Wznosili je z reguły prości ludzie, ludowi budowniczowie i cieśle. Rzeźby umieszczane we wnętrzach kapliczek należą do jednych z najlepszych przykładów sztuki ludowej. Nie brakowało też wykształconych architektów, stawiających kapliczki i figury w parkach dworskich na zamówienie właścicieli.
Kiedyś kapliczki i krzyże tradycyjnie gromadziły wieczorami ludzi na wspólnych modlitwach: różaniec, majówki, które teraz należą do rzadkości.
Przywykliśmy do ich widoku i nie zdajemy sobie sprawy z tego, że są wyrazem wiary minionych pokoleń. Najstarsze kapliczki polskie pochodzą nawet z XIII wieku (w Jaworznie). Najwięcej zachowało się na Mazurach, zazwyczaj w formie murowanych budyneczków, wieżyczek z wnękami czy drewnianych umieszczonych na słupach ołtarzyków. Najstarsza z Dobrągu pochodzi z 1601 roku, inna w Barczewie z 1607 r.
Pozornie wydaje się, że ich czas minął. Zdawałoby się, że nikt się przy nich nie zatrzymuje, nikt nie zwraca uwagi. Jednak kwiaty ozdabiające figurę, świeży tynk, przystrzyżona wokół trawa - znamionują czyjąś troskę. Najokazalej i najpiękniej ubrane są w maju.
Przydrożne kapliczki dekoruje się także na Zielone Świątki, czyli na uroczystość Zesłania Ducha Świętego, na czas obchodów Bożego Ciała, święto Wniebowzięcia Matki Bożej, a ostatni także na Boże Narodzenie.
W naszym comiesięcznym cyklu postaramy się przybliżyć kapliczki, figury i krzyże znajdujące się w Gminie Moskorzew. Zbiór nie jest profesjonalną archiwizacją, nie jest też kompletny. Powstał abyśmy nie zapomnieli o małej architekturze sakralnej czyli figurach przydrożnych, kapliczkach i krzyżach, które swoją malowniczą obecnością wkomponowują się w wiejski krajobraz stanowiąc jego prawdziwą ozdobę. W Gminie Moskorzew stoją więc nadal zadbane i przystrojone małe budyneczki ze świętymi figurami wewnątrz, drewniane kapliczki wiszące na drzewach, różne Matki Boskie, kapliczki i krzyże.
Chlewice, ul. 16 Stycznia, skrzyżowanie z drogą biegnącą w kierunku Świerkowa
„Kapliczka przydrożna, słupowa, z wizerunkiem Matki Bożej Niepokalanej, pochodzi z czasów dworskich.
Upływ czasu powodował, że drewniany słup był coraz bardziej spróchniały.
Pewnego dnia do kościoła zmierzał orszak weselny (Lutosław Gierczycki żenił się z Nagabówną z Jaronowic). Konie Józefa Urbańskiego wystraszyły się głośnej muzyki, zerwały się i zaczęły uciekać przewracając podest kapliczki (drewniany słup). Zdarzenie to miało miejsce prawdopodobnie w roku 1950. Ówczesna władza nie patrzyła przychylnym okiem na miejsca oddające cześć Panu Bogu. Mieszkańcy w nocy postawili nową kapliczkę. Wykonał ją stolarz Franciszek Boryń. Pomagał Jan Pietruszka.
Chlewice, ul. 16 Stycznia, posesja Państwa Pietruszków
Krzyż przydrożny, rzymskokatolicki, żelazny, umieszczony na kamiennym cokole, który uwieńczony jest ozdobnym metalowym krzyżem z umieszczoną na nim postacią Chrystusa.
„W czasach, kiedy w Dworku w Chlewicach mieszkał Dziedzic, zmarł jego „chrześnik”, który został pochowany w miejscu, gdzie obecnie stoi krzyż. Krzyż został postawiony na pamiątkę „Chrześnika”.
Metalowy krzyż wykonał kowal - Stanisław Jaworski, a postawili go mieszkańcy.
Obecnie krzyżem opiekują się najbliżsi sąsiedzi.
Chlewice, ul. 16 Stycznia, posesja Państwa Kończyk
Kapliczka szafkowa, nadrzewna. Kapliczka wisi na starej akacji, jest wykonana z drewna. Kapliczka jest otwarta od frontu, przeszklona, w środku umieszczony jest obraz Matki Boskiej Częstochowskiej.
Kapliczka wykonana została około 1951 roku przez Pana Kazimierza Kończyka.
W tamtych czasach młode dziewczyny ozdabiały kapliczkę w każda sobotę. Obecnie zwyczaj ten zaginął.
Chlewice, ul. Źródłowa, posesja Państwa Huptysiów
Krzyż przydrożny, rzymskokatolicki, żelazny z umieszczoną na nim postacią Chrystusa.
Krzyż ten postawił pan Wincenty Szafarski w 1931 r., który mieszkał na terenie obecnej posesji Państwa Huptysiów.
Krzyż był z drewna – spróchniał i przewrócił się w 1998 r.
Mieszkańcy ulicy Źródłowej: Wacław Kuleta i Władysław Suliga w 2000 r. zrobili nowy krzyż z elementów metalowych i umieszczono na nim figurkę ukrzyżowanego Chrystusa, którym opiekują się najbliżsi sąsiedzi.
Chlewice, ul. Źródłowa, posesja Państwa Bożkiewicz
Jest to drewniana kapliczka słupowa, przeszklona, w środku umieszczony jest obraz Matki Bożej.
Kapliczkę postawił Franciszek Boryń przed II wojną światową. Był człowiekiem bardzo wierzącym. Pragnął podziękować Bogu za udaną operację przepukliny. Wybrał na swoim placu najładniejsze miejsce.
Obecnie kapliczka znajduje się na posiadłości pana Stanisława Bożkiewicza. Dawniej stała w innym miejscu, ponieważ droga biegła inaczej.
W 1999 roku pan Bożkiewicz przeniósł ją na słup drewniany. Pomalował kapliczkę, zrobił płotek, wstawił nowy obrazek.
źródło: www.moskorzew.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz