Gmina Boronów położona jest w północno-zachodniej części województwa śląskiego, w powiecie lublinieckim, w odległości ok. 20 km na południowy zachód od Częstochowy. Od miasta wojewódzkiego – Katowic – oddalona jest ok. 60 km na północ.
Gmina zajmuje obszar 5.634 ha a w skład jej wchodzą:
wieś Boronów
wieś Dębowa Góra
wieś Grojec
wieś Hucisko
wieś Zumpy
przysiółek Doły
przysiółek Sitki
leśniczówka Cielec
gajówka Szklana Huta
Główną rzeką gminy jest Liswarta należąca do zlewni Warty. Przepływa ona na całej długości przez środkową część gminy, obierając kierunek z południowego wschodu na północny zachód. Na terenie gminy ma kilka dopływów, z których największym jest Leńca. W dolinie rzeki i jej dopływów występują liczne miejsca po stawach w postaci zagłębień i reliktów grobli czołowych, niejednokrotnie znacznych rozmiarów. Stawy – obecnie hodowlane, zachowały się w rejonie przysiółka Doły oraz w lesie w północno – zachodniej części gminy.
Niewielka część obszaru – kompleks leśny w południowo – zachodniej części gminy należy do zlewni Małej Panwi, poprzez dopływ Leśnicy – potok boronowski.
Boronów jest jedną z najstarszych miejscowości śląskich. Jego długie i ciekawe dzieje rozpoczęły się już w czasach przedhistorycznych. Odkryte na jego obszarze najstarsze ślady działalności ludzkiej sięgają środkowego okresu epoki kamiennej, a początków stałego osadnictwa na tym terenie należy upatrywać już u schyłku młodszego okresu epoki kamiennej. Już w okresie kultury łużyckiej, tj. w VIII – V wieku przed Chr., znajdowała się w tym miejscu dość rozległa osada ludzka.
Później, w czasach średniowiecznych (od X – XIII w.) w widłach Liswarty i Leńcy znajdował się tu gród, a pierwszą wzmiankę o Boronowie odnotowano w dokumencie z roku 1270.
Od schyłku średniowiecza rozpoczęły się w tej okolicy bogate tradycje hutnicze i górnicze. Przeszło 300 lat istniały tu dwie huty żelaza, znajdowały się tu huty szkła, a w sąsiedztwie Boronowa wydobywano kruszce srebrno-ołowiowe oraz rudę żelazną.
Od dawien dawna bogactwem tego zakątka były także rozległe lasy. Mimo ich znacznego przetrzebienia w czasach pruskich, dochowały się one do dziś i nadal są ważnym atutem gospodarczym i krajobrazowym tego terenu.
ZARYS HISTORYCZNY:
Początki osadnictwa
Pierwsza wzmianka, w której pojawia się nazwa Boronów, pochodzi z 1341 r. z dokumentu Kazimierza Wielkiego dotyczącego regulacji obszaru granicznego. Dzięki tej wzmiance wiadomo, iż miejscowość wówczas należała do księstwa opolsko-strzeleckiego. Mimo to, osadnictwo na tym terenie pojawiło się o wiele wcześniej. Znaleziono bowiem na obszarze miejscowości ślady z epoki neolitu oraz z okresu kultury łużyckiej.
Badania archeologiczne prowadzone były w Boronowie na przełomie lat 20. i 30. XX w. przez Józefa Kostrzewskiego, Konrada Jażdżewskiego i Włodzimierza Antoniewicza. W roku 1928 odkryto proste narzędzia kamienne z młodszej epoki kamiennej w okolicach dzisiejszej dzielnicy Piasek, natomiast wcześniej w 1925 r. w okolicach dzielnicy Smolny Piec odkryte zostały szczątki cmentarza z grobami ciałopalnymi i szkieletowymi wraz z przedmiotami takimi jak: bransoleta, naramiennik czy zausznice oraz naczyniami: m.in. misy i czerpaki.
W 1358 r. rycerz Marbot stał się z nadania księcia opolskiego Alberta, właścicielem miejscowości. Do 1532 r. Boronów znajdował się w rękach Piastów opolskich. Na początku XVII w. wieś należała do rodu Dzierżanowskich.
W 1611 r. postawiony został w Boronowie drewniany kościół wówczas pw. św. Andrzeja. Fundatorem był hrabia Aleksander Edward Dzierżanowski. Kościół obecnie należy do zabytków klasy „0”. W roku 1638 hrabia Dzierżanowski ufundował dzwon dla kościoła, który do dziś wisi w kościelnej dzwonnicy. W 1718 przy kościele powstała kuracja (podparafia). Od 1755 r. (z przerwami) działało w niej Bractwo Różańcowe, natomiast status parafii uzyskała dopiero w 1868 r. Sama budowla kościoła powstała na planie krzyża greckiego i był to pierwszy tego typu kościół na Górnym Śląsku. Co najmniej od 1717 r. w Boronowie, najprawdopodobniej przy kuracji, działała szkoła.
Boronów pod panowaniem pruskim
W 1742 r. Boronów przeszedł pod panowanie pruskie. Od roku 1774 na terenie miejscowości powstawały kolonie Dębowa Góra, Zumpy oraz Niwy, w których osadzała się ludność głównie niemieckojęzyczna.
Od roku 1805 Boronów, wraz z Koszęcinem i Tworogiem był własnością rodu książęcego Hohenlohe. W XIX w. nastąpiło uprzemysłowienie wioski oraz znaczny przyrost liczby mieszkańców w stosunku do okolicznych miejscowości. Pod względem liczby mieszkańców Boronów był w XIX w. drugą miejscowością na Ziemi Lublinieckiej. W 1840 r. Boronów liczył 1781 mieszkańców, natomiast Lubliniec 2114, gdy trzecie miasto tej ziemi Woźniki tylko 1259. W tym czasie na terenie miejscowości w kopalniach rud żelaza i kuźniach pracowało ponad 100 osób. Nie wiadomo od kiedy w miejscowości wydobywano rudy i wytapiano żelazo, lecz istnieją źródła historyczne potwierdzające, że już w 1645 r. funkcjonowaniem tych kopalń zainteresowani byli rzeczoznawcy z Tarnowskich Gór.
Mimo iż na terenie miejscowości w XIX w. rozwijał się przemysł, miała ona nadal głównie rolniczy charakter, a po zniesieniu w Prusach pańszczyzny w 1811 r., rozwijać zaczął się także folwark zatrudniający chłopów do pracy najemnej. Pełne uwłaszczenie chłopów nastąpiło w ziemi lublinieckiej dopiero w 1860 r. Pod koniec wieku, ze względu na upadek kuźni i kopalni rud żelaza, folwark jeszcze bardziej się rozwinął dając zatrudnienie bezrolnej ludności. Poza przemysłem ciężkim i rolnictwem w tym czasie rozwijał się też przemysł przetwórczy, miejscowość posiadała gorzelnię, dwa browary, tartak i trzy młyny wodne.
Boronów na początku XX wieku
Na początku XX w. ówczesny właściciel Boronowa, Karl Gottfried zu Hohenlohe-Ingelfingen, zamknął kopalnie i działające fryszerki. W tym samym czasie w niektórych partiach lasu otaczających miejscowość wprowadził on nieznane dotąd na tych terenach gatunki zwierząt, m.in. daniele. W okolicach Dębowej Góry hodowane były dziki, specjalnie dla urządzanych przez księcia polowań.
W tym okresie funkcjonowały już dwie szkoły, jedna w centrum miejscowości, druga w Grojcu. Mieszkaniec dzielnicy Zamoście Jan Kulisz tworzył w tym czasie rzeźby amatorskie, w większości o tematyce sakralnej.
Po I wojnie światowej w wyniku powstań śląskich, w których walczyło kilkudziesięciu mieszkańców miejscowości, Boronów wraz z innymi miejscowościami ziemi lublinieckiej włączony został do państwa polskiego. W latach 1926-1927 przez miejscowość przeciągnięty został odcinek linii kolejowej z Kalet do Herb Nowych oraz postawiony został dworzec kolejowy.
II wojna światowa
Lata II wojny światowej na terenie miejscowości przebiegały spokojnie poza krótkotrwałymi walkami na obrzeżach we wrześniu 1939 r. oraz potyczkami cofającej się armii niemieckiej z ofensywą radziecką 19 stycznia 1945, w wyniku której zginęło kilkudziesięciu żołnierzy po obu stronach. 1 września 1939 roku w miejscowości opór niemieckim wojskom stawiała część 74 Pułku Piechoty, która wobec grożącego jej okrążenia wycofała się na główne pozycje obronne do Częstochowy dołączając do 7 Dywizji Piechoty. Polscy żołnierze z września 1939 roku pochowani zostali na miejscowym cmentarzu, natomiast poległych w 1945 roku 61 niemieckich żołnierzy pochowano poza jego obrębem. Radzieckich żołnierzy pochowanych przy cmentarzu ekshumowano kilka lat po wojnie i wywieziono poza teren miejscowości. Po 1953 r. powiększono cmentarz, tak by objął także mogiłę zbiorową poległych Niemców.
Boronów w okresie PRL
Po II wojnie światowej skolektywizowano prywatne majątki, folwark został rozparcelowany, a w 1951 r. utworzona została na jego miejscu Spółdzielnia Produkcyjna „Jedność”. Tartak i inne czynne jeszcze warsztaty rzemieślnicze były sukcesywnie likwidowane. W roku 1959 oddana została do użytku nowo wybudowana Szkoła Podstawowa im. Manifestu Lipcowego przemianowana w 2004 r. na Zespół Szkół im. Unii Europejskiej. Trzy lata później na terenie miejscowości powstał skład paliw CPN, który obecnie pod nazwą Naftobazy zaopatruje stacje benzynowe w województwie śląskim, opolskim i świętokrzyskim. Dzięki dogodnemu połączeniu komunikacyjnemu mieszkańcy miejscowości coraz liczniej w tym czasie byli zatrudniani w kopalniach na obszarze GOPu.
W 1973 r. w wyniku reformy administracyjnej gromada Boronów przyłączona została do gminy Herby. Lata 70. i 80. XX w. to masowy exodus mieszkańców do RFN; w szczególności tych, którzy udokumentować potrafili niemieckie pochodzenie. W okresie przynależności do gminy Herby, miejscowość miała charakter sołectwa.
Boronów w III Rzeczypospolitej
Po 1989 r. w wyniku prywatyzacji większość pracowników Spółdzielni Produkcyjnej „Jedność” straciła pracę. W 1993 r. Boronów odzyskał status siedziby gminy wiejskiej. Zagospodarowane zostały obiekty, będące niegdyś częścią folwarku. W tym czasie w zachodniej części Boronowa w okolicy pól określanych jako Królicza Górka odkryte zostały znaczne obszary zasypane złomem pochodzącym ze składowiska w Herbach. Okazało się, że na terenie miejscowości znajdują się obszary w znacznym stopniu zdegradowane ekologicznie.
W latach 90. XX w. w Boronowie oddano do użytku sieć telefoniczną oraz rozpoczęto budowę kanalizacji. Od 1999 r. działa oczyszczalnia ścieków. W roku 1998 Boronów włączony został w obszar nowego Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą. W 2003 r. Boronów zajął drugie miejsce w konkursie Złota Miejscowość Radia Katowice.
WARTO ZOBACZYĆ:
Zespół kościoła parafialnego MB Różańcowej w Boronowie:
Kościół MB Różańcowej położony na szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego – zabytek klasy „0”;
kapliczka św. Jana Nepomucena z II połowy XIX w.;
brama na plac przykościelny z XVII w.;
altana na obszarze ogrodu plebanii;
organistówka od XVIII do połowy XX w. pełniąca także rolę szkoły;
Kaplice:
kapliczka św. Barbary w dzielnicy Piasek z 1740 roku (wcześniej obiekt ten znajdował się w Zumpach);
kapliczka Serca Jezusowego w dzielnicy Siodłoki, ul. 3 maja;
zabudowania dawnej szkoły i przedszkola przy ul. Szkolnej z początku XX w.;
budynek stacji kolejowej z magazynem;
budynek dawnej komory celnej w dzielnicy Piasek, ul. Boczna;
budynek dawnej karczmy, obecnie sklep „Lewiatan”;
budynki dawnego folwarku przy ul. Wojska Polskiego (dzielnica Dwór) – obora, czworak i dwie stodoły;
budynek dawnego młyna z 1920.
Poza tym do zabytków należy jeszcze 9 innych domów z XIX i XX wieku oraz pozostałości po dawnej zaporze wodnej przy stawie zbudowanym na potrzeby tartaku. Część zabytków, zwłaszcza stare domostwa, uległa na początku XXI wieku pożarom lub została rozebrana. Do obiektów nie ujętych w rejestrze zabytków, ale związanych z ważnymi dla miejscowości postaciami zaliczyć można kapliczkę Trójcy Św. w dzielnicy Zamoście, stworzoną przez Jana Kulisza.
Poza tym w miejscowości znajduje się szereg zabytków przyrodniczych, m.in. pomniki przyrody w centrum miejscowości. Należy do nich kilkusetletni dąb, który według podania zasadzić miał król Jan III Sobieski podczas wyprawy pod Wiedeń.
źródło: www.boronow.pl; Wikipedia
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz