POWIAT PRZASNYSKI

 

https://samorzad.gov.pl/web/powiat-przasnyski

Powiat przasnyski – powiat w Polsce, w północnej części województwa mazowieckiego, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Przasnysz.

W skład powiatu wchodzą:

    gminy miejskie: Przasnysz
    gminy miejsko-wiejskie: Chorzele
    gminy wiejskie: Czernice Borowe, Jednorożec, Krasne, Krzynowłoga Mała, Przasnysz
    miasta: Przasnysz, Chorzele

Powiat przasnyski położony jest w północnej części województwa mazowieckiego. Jego obszar obejmuje 1219 km2, co stanowi około 0,4% powierzchni Polski i 3,4% powierzchni województwa mazowieckiego oraz liczy 52 511 mieszkańców według danych GUS za rok 2019. Na wschodzie graniczy z powiatem ostrołęckim, na południowym wschodzie z powiatem makowskim, na południowym zachodzie z powiatem ciechanowskim, na zachodzie z powiatem mławskim, na północnym zachodzie z powiatem nidzickim, a na północy z powiatem szczycieńskim. Obszar administracyjny powiatu przasnyskiego obejmuje 7 g min, 2 miasta, 186 sołectw i 225 miejscowości. W skład powiatu wchodzą następujące gminy: Przasnysz, Chorzele wraz z miastem Chorzele, Czernice Borowe, Jednorożec, Krasne, Krzynowłoga Mała oraz gmina miejska Przasnysz. Według obowiązującego podziału statystycznego (NTS 3), powiat należy do podregionu ostrołęcko-siedleckiego. Jego obszar jest tzw. „Bramą na Mazury”.


ŚRODOWISKO NATURALNE:

Powiat przasnyski zaliczany jest do wschodniej części Wysoczyzny Ciechanowskiej (należącej do makroregionu Niziny Północnomazowieckiej) usytuowanej na pograniczu z Równiną Kurpiowską, wchodzącą w skład Nizin Środkowopolskich. Niewielkie obrzeża północno-zachodniej części powiatu leżą w obrębie Wzniesień Mławskich – najbardziej malowniczego obszaru powiatu. Ze względu na znaczną wysokość (235 m.n.p.m.) i dominującą szatę roślinną, nazywany jest „Górami Dębowymi”. Na pozostałych obszarach dominuje mało urozmaicony krajobraz równinny. Geologicznie powiat zbudowany jest z utworów moreny czołowej. Zaznaczają się tu dwa wały morenowe. Jeden z nich ciągnie się z rejonu Mchowa w kierunku północno-zachodnim do granic powiatu (w kierunku wsi Krzynowłoga Mała), drugi z rejonu wsi Osówiec Szlachecki w kierunku zbliżonym do pierwszego. Klimat powiatu przasnyskiego podobnie jak całego województwa mazowieckiego, ma charakter przejściowy, pomiędzy morskim, a kontynentalnym. Wraz z przemieszczaniem się na wschód, coraz mocniej zaznaczają się wpływy klimatu kontynentalnego, co ma bezpośrednie przełożenie na niższe średnie temperatury w zimie, większe roczne amplitudy temperatur oraz krótszy okres wegetacyjny. Przeciętne opady wahają się w granicach 450-600 mm i są niższe od średniej krajowej o około 50 mm.


ZARYS HISTORYCZNY:

Powstanie powiatu przasnyskiego jest związane z reformą systemu sądownictwa książęcego na obszarze Mazowsza w XVI wieku. Sądy ziemskie nie posiadały wtedy stałych siedzib, lecz dokonywano objazdów całego terytorium, zatrzymując się na pewien czas w kluczowych ośrodkach. Okolice tych ośrodków wraz z mieszkańcami podległymi jurysdykcji sądów ziemskich tworzyły powiaty. Na czele powiatów z rozległymi uprawnieniami o charakterze administracyjno-sądowym stali starostowie.

W okresie staropolskim powiat przasnyski zajmował obszar ok. 1.825 km2, będąc pod tym względem największym spośród powiatów ziemi ciechanowskiej. Po trzecim rozbiorze w 1795 r. Region Przasnyski znalazł się w składzie pruskiej monarchii Hohenzollernów, jako część tzw. Prus Nowowschodnich. W wyniku przeprowadzonych przez zaborcę zmian w podziale administracyjnym (1799 r.) powstał nowy powiat przasnyski, w skład którego weszły 3 dawne powiaty: ciechanowski, przasnyski i niedzborski. Powierzchnia powiatu wynosiła 2.743,4 km2, liczba ludności (1813 r.) - 53,8 tys.

W przedstawionym kształcie powiat funkcjonował do czasu carskiej reformy administracyjnej w 1866 r., po której jego obszar zmalał do 1.397,5 km2. W okresie I wojny światowej powiat przasnyski znalazł się w zarządzanym przez Niemców okręgu mławskim (1916 r.). W Drugiej Rzeczpospolitej Przasnysz był siedzibą powiatu w województwie warszawskim. Jego powierzchnia wynosiła 1.410,3 km2 z ludnością obliczoną w 1938 r. na 69 tys. osób. W czasie II wojny światowej tereny powiatu przasnyskiego zostały włączone do III Rzeszy, tworząc wespół z innymi powiatami północnego Mazowsza tzw. Rejencję Ciechanowską (Regierungsbezirk Zichenau). Po zakończeniu II wojny światowej powiat przasnyski powrócił na mapę administracyjną kraju w kształcie z 1939 r. Przetrwał na niej z pewnymi zmianami aż do 1975 r., kiedy to tereny powiatu podzielono między nowo powstałe województwa: ostrołęckie i ciechanowskie. Z dniem 1 stycznia 1999 r. powiat przasnyski ponownie stał się elementem składowym mapy administracyjnej kraju.


WARTO ZOBACZYĆ:

Przasnysz:

Zespół kościoła parafialnego:
a) kościół murowany, późnogotycki, z lat 1474-1485, (na ścianie kościoła od strony N widoczna data wyciśnięta w cegle i wypalona: 1395, co przesuwałoby datę budowy wstecz), dobudowanie kruchty w I połowie XVI wieku, spalony w 1644 roku, odbudowany w 1645, ponownie spalony w 1792 roku, odbudowany w latach 1877-1878, przebudowany i remontowany w roku 1890,
b) dzwonnica murowana gotycka z 4. ćwierci XV wieku, podwyższona na przełomie XVI/XVII wieku.

Zespół klasztorny bernardynek, obecnie kapucynek:
a) kościół murowany, barok, z lat 1609-1616, spalony w 1622 roku, odbudowany, spalony ponownie w 1645 roku, odbudowany w 1685 roku, i w latach 1786-1789, arch. Franciszek Szulc, remontowany w latach 1945-1946,
b) klasztor murowany, z lat 1609-1615, spalony w roku 1622, odbudowany, spalony ponownie w 1645, odbudowany w roku 1685 i w latach 1786-1789, arch. Franciszek Szulc, restaurowany w 1840 roku, Kazimierz Skórewicz i Kazimierz Tołłoczko, remontowany w latach 1945-1946.

Ratusz murowany, klasycystyczny, obecnie Urząd Miasta i Muzeum Historyczne, z 4. ćwierci XVIII wieku, remontowany w latach 1806, 1825-1829 i 1838, rozbudowany przed 1927 rokiem, remontowany w latach 1960 i 1979-1984.

Starostwo, obecnie bank, ul. 3. Maja nr 13, murowany, z lat 1920-1930.

Przytułek, właściciel Zgromadzenie SS. Miłosierdzia św. Wincentego, ul. Świerczewo nr 9, murowany, z lat 20. XX wieku.

Dom Kultury, ul. 3 Maja nr 16, murowany, z lat 30. XX wieku.

Poczta, obecnie PKO, ul. Ciechanowskiej nr 12, murowany, z 4. ćwierci XIX wieku.
   
Dom nr 2 przy ul. Dąbrowskiego, dawny teatr i remiza strażacka, potem kino, murowany, z końca XIX wieku.

Krasne:

Kościół parafialny murowany, gotycki, z 1482 roku, rozbudowany przez biskupa Franciszka Krasińskiego. Park z egzotyczną roślinnością i szpalerami grabowymi. Kapliczka przydrożna, murowana z I połowy XIX wieku.


Bogate:

Zespół kościoła parafialnego p.w. Św. Anny:
a) kościół murowany, gotycki, budowany przed 1481 rokiem, budowniczy Jan Zawisza z Bogatego (?), przebudowany w roku 1781, restaurowany w latach: 1799, 1856, 1861, odbudowany w latach 1921-25,
b) dzwonnica murowana, klasycystyczna, z końca XVIII wieku.
c) plebania drewniana, z 1 połowy XIX wieku.
2. Karczma, obecnie dom nr 53, właściciel S. Smoliński, murowany, z połowy XIX wieku.
3. Pozostałości zespołu dworskiego, właściciel Irena Klicka:
a) oficyna murowana, klasycystyczna, z przełomu XVIII / XIX wieku.
b) park krajobrazowy na powierzchni 1 ha.
Pomnik TADEUSZA KOŚCIUSZKI znajduje się przy kościele, odsłonięty w 1917 roku w setną rocznicę śmierci.


Chojnowo:

Z zabytków wymienić należy park podworski z XIX wieku o powierzchni 2 ha, z pomnikowymi klonami srebrzystymi i drzewami egzotycznymi. Ponadto w lesie chojnowskim znajdują się dęby, pomniki przyrody oraz stare wiązy zasługujące na ochronę. W lesie tym znajduje się również cmentarzyk żołnierzy z 1 wojny światowej

Czernice Borowe:

Kościół parafialny p. w. Św. Achacjasza i Towarzyszy. Parafia erygowana w 1398 roku staraniem Jakuba Poczty. W 1506 roku parafia Czernice Borowe została dołączona do dekanatu ciechanowskiego. Obecny kościół zbudowano zapewne w pierwszej połowie XVI wieku przy udziale Czernickich, późnogotycki. Dzwonnica murowana z początku XX wieku, neogotyk. Wzgórze pałacowe z ruinami pałacu z XVII wieku wraz z otoczeniem parkowym o pow. 3 ha. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne. Na cmentarzu grzegalnym mogiła etnografa Stanisława Chełchowskiego.

Węgra:

Istnieje tu zespół sakralny: Kościół parafialny p. w. Św. Jana Chrzciciela. Parafia erygowana w 1398 roku. Kolejny kościół wzniesiony w 1730 roku staraniem Bartłomieja Węgierskiego, z zachowaniem zakrystii z 1533 roku. Kościół przebudowany w XIX wieku, remontowany w 1956 roku, drewniany, oszalowany, zakrystia murowana. Dzwonnica drewniana, z pierwszej połowy XVIII wieku. Brama wejściowa przy kościele, murowana, z XIX wieku. Znajduje się tu również cmentarzysko z okresu z I-IV wieku n. e. Na cmentarzu grzebalnym jest pomnik na mogile żołnierzy polskich poległych w walkach we wrześniu 1939 roku.

Obrąb:

Zespół pałacowy:
a) pałac murowany, wzniesiony około połowy XIX wieku dla Orłowskich lub Czaplickich, neogotyk, murowany z cegły, otynkowany, parterowy,
b) pozostałości parku podworskiego z pierwszej połowy XIX wieku, z okazami topól i jesionów oraz szpalerem grabowym,
c) brama murowana z 1 połowy XIX wieku,
d) stajnia, obecnie obora, murowana, z końca XIX wieku,
e) obora murowana, z końca XIX wieku.

Jednorożec:

Zespół kościoła parafialnego:
a) kościół drewniany, z 1918 roku, architekt W. Ferenc (obecnie rozebrany i zastąpiony kościołem murowanym),
b) dzwonnica drewniana z 1918 roku.

Skierkowizna:

1. Kościół parafialny p. w. Św. Izydora, drewniany, z 1840 roku, przeniesiony z Janowa w latach 1936-38. Parafia erygowana w roku 1938.
2. Dom nr 5, drewniany, z początku XX wieku.
W ostatnich latach zostału wybudowane tu nowe budynki parafialne a kościół ogrodzono niskim płotem murowanym z okrągłych głazów narzutowych.

Krzynowłoga Wielka:

1. Kościół parafialny murowany, z lat 1854-59, arch. Józef Iżycki, rozbudowany w latach 1886-89, remontowany w roku 1958.
2. Zespół dworski:
a) dwór murowany, z około połowy XIX wieku, przebudowany w roku 1890, częściowo zniszczony w latach 1914-18, remontowany w roku 1934.
b) park podworski z 1 połowy XIX wieku, o pow. 2 ha.
Były tu też figury przydrożne: przy drodze do Chorzel, na słupie, rzeźba ludowa św. Rocha, silnie zniszczona, druga przy drodze do Dąbrowy, na słupie rzeźba ludowa św. Jana Nepomucena, silnie zniszczona.

Krzynowłoga Mała:

1. Zespół kościoła parafialnego p. w. Św. Dominika:
a) kościół murowany, gotyk, z przełomu XV-XVI wieku, dwie baszty o charakterze obronnym, po 1918 roku dobudowano wieżę, przebudowany w XIX wieku i w roku 1924, remontowany w roku 1965,
b) plebania murowana, z początku XX wieku.
oraz kilka domów mieszkalnych.
Znajduje się tu również pomnik 41 Polaków rozstrzelanych w 1944 roku przez hitlerowców.

źródło: https://samorzad.gov.pl/web/powiat-przasnyski/