Gmina Ogrodzieniec znajduje się w środkowo – wschodniej części województwa śląskiego i jednocześnie w południowej części Powiatu Zawierciańskiego, w niedalekiej odległości od trzech głównych aglomeracji Polski południowej: Krakowa (60 km), Katowic (55 km) i Częstochowy (50 km).
W odległości 30 km od Ogrodzieńca znajduje się międzynarodowe lotnisko pasażerskie w Katowicach - Pyrzowicach, a w odległości 60 km międzynarodowe lotnisko w Krakowie-Balicach. Obszar Gminy znajduje się w granicach Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, a jednocześnie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd.
Gmina charakteryzuje się typowym wyżynnym krajobrazem z lasami, polami oraz licznymi ostańcami skalnymi. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Zamkowa, zwana również Górą Janowskiego, wznosząca się na 515,5 m. nad poziom morza. Gmina Ogrodzieniec od zachodu sąsiaduje z gminą Łazy, od północnego - zachodu z miastem Zawiercie, od północy z Gminą Kroczyce, od wschodu z Gminą Pilica, od południa z Gminą Klucze, która należy do Powiatu Olkuskiego w województwie Małopolskim.
Powierzchnia Gminy wynosi ogółem 86 km2, z czego blisko połowę zajmują lasy. Gminę zamieszkuje 9.632 osoby (stan na 31.12.2005) z czego prawie połowa, a mianowicie 4.547 mieszka w samym Ogrodzieńcu, natomiast pozostałe osoby w dziesięciu sołectwach gminy:
Fugasówka - Markowizna - 838
Giebło - 489
Giebło Kolonia - 235
Gulzów - 283
Kiełkowice - 447
Mokrus - 330
Podzamcze - 1011
Ryczów - 911
Ryczów Kolonia - 327
Żelazko - Śrubarnia - 214
KLIMAT:
Klimat danego terenu kształtowany jest pod wpływem wielu czynników, spośród których najważniejsze to: szerokość geograficzna, odległość od morza, wysokość nad poziomem morza, obecność ciepłych bądź zimnych prądów morskich oraz ukształtowanie powierzchni ziemi. Gmina Ogrodzieniec w regionalizacji rolniczo – klimatycznej R. Gumińskiego, zmodyfikowanej przez J. Kondrackiego zaliczana jest do Częstochowsko – Kieleckiej dzielnicy klimatycznej. Dzielnica ta została wyróżniona biorąc pod uwagę przede wszystkim ilość opadów, długość okresu wegetacyjnego oraz czas zalegania pokrywy śnieżnej. Średnia temperatura powietrza wynosi tutaj od 6 - 7° C. Średnia miesięczna temperatura stycznia waha się od -2° C do -4° C, natomiast średnia miesięczna temperatura lipca od 14° C do 16° C. Do najcieplejszych miesięcy należy lipiec i sierpień. Śnieg pojawia się pod koniec listopada, a znika najwcześniej w połowie marca. Zima trwa tutaj około 100 dni. Przeciętna suma opadów wynosi około 700mm. Najwyższe opady odnotowuje się w lipcu, a najniższe w październiku. Około 61,1 % całkowitej sumy opadów przypada na okres letni. Osobliwością tutejszego klimatu jest znaczna liczba opadów w formie kurzawy, co jest związane z silnie rozwiniętą rzeźbą terenu, dużymi różnicami wzniesień oraz znaczną amplituda temperatur. Przeważają tutaj wiatry zachodnie z prędkością nieprzekraczającą 5m/s. Średnia roczna wilgotność względna powietrza nie przekracza 78%, a najwyższe wartości osiąga w styczniu, natomiast najniższe wiosną i latem. Wartość średniego rocznego usłonecznienia rzeczywistego wynosi około 1 800 godz./rok. Średnie roczne zachmurzenie kształtuje się na poziomie około 70%.
FAUNA i FLORA:
Gmina Ogrodzieniec jest bardzo zróżnicowanym, a zarazem interesującym terenem pod względem przyrodniczym.Występują tutaj biocenozy suche i podmokłe tereny, oraz różnorodne siedliska nawapienne. Napotyka się tutaj roślinność charakterystyczną dla stref górskich, jak również typowo ciepłolubną. Przyczyną takiej różnorodności jest przede wszystkim zróżnicowana rzeźba terenu, mikroklimat oraz różne typy gleb. Bardzo ważnym elementem są również tereny bezleśne, murawy wapienne i łąki z ogromnie bogatą florą naczyniową.W zachodniej i zachodnio-południowej części gminy Ogrodzieniec wyróżnia się 45 zespołów roślinnych, wśród których największe to bory sosnowe, lasy bukowe, świerkowe oraz brzozowe, ponadto możemy podziwiać przepiękne modrzewie.
Rzadziej spotykane są dęby, osiny, wierzby pospolite i klony. Wśród wszystkich zbiorowisk roślinnych zaobserwowanych na terenie gminy niewątpliwie największą powierzchnię zajmują wymienione wyżej bory sosnowe. Porastają ubogie siedliska z przewagą gleb bielicowych, o odczynie kwaśnym. Struktura tego zbiorowiska jest zazwyczaj 3 lub 4 warstwowa. Wśród lasów bukowych najczęściej spotykane są płaty kwaśnej buczyny niżowej. Niektóre płaty buczyny dzięki obecności takich gatunków, jak konwalia majowa, turzyca palczasta, przytulia wiosenna, tworzą łagodne przejście do termofilnej buczyny storczykowej. Typowe jej płaty spotyka się w szczytowych partiach wzniesień na stokach o ekspozycji południowej. Są to siedliska suche i ciepłe, gdzie tworzą się gleby rędzinowe. Dużą role odgrywają tutaj storczyki, stąd też wzięło się określenie buczyny storczykowej. Występuje tutaj m.in. buławnik, kruszczyk, listera jajowata, gnieźnik leśny. Natomiast w żyznej buczynie sudeckiej przeważają geofity, głównie żywiec dziewięciolistny i cebulkowy, licznie rośnie również bluszcz pospolity, szczyr trwały, zdrojówka rutewkowata, zawilej gajowy i żółty. Odrębne zespoły krzewów i zarośli rosnących przy skałkach reprezentowane są przez jałowiec, tarninę, bez czarny, dziką różę, leszczynę oraz głóg. Występuje tutaj 700 gatunków roślin naczyniowych, w tym 35 ściśle chronionych, 12 gatunków częściowo chronionych, 21 górskich, 2 gatunki podgórskie i 111 rzadkich. Bardzo popularne są licznie występujące owoce leśne, a mianowicie jeżyny, poziomki, jagody, maliny, a także borówki.
Runo leśne tworzą także: brusznica, kostrzewa owcza, śmiałek pogięty oraz różne gatunki mszaków. Na terenie Góry Birów ciekawostką jest malina moroszka o białych owocach, która pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. W rejonie Podzamcza występują 202 gatunki roślin w tym 5 całkowicie chronionych, należą do nich m.in. dziewięćsił bezłodygowy, buławnik wielkokwiatowy, kruszczyk szerokolistny, goryczka orzęsiona, rojnik pospolity oraz 4 gatunki częściowo chronione. W rejonie Ryczowa zaobserwowano 37 stanowisk zbiorowisk roślinnych. Występują tam bardzo cenne niewielkie fragmenty lasu jaworowego na załamaniach skalnych, murawy naskalne z pięciornikiem wiosennym, a także murawy kserotermiczne. Najciekawsze rośliny to zanokcica zielona, pięciornik wiosenny, dziewięćsił bezłodygowy, rojnik, przebiśnieg przylaszczka, pierwiosnek lekarski, rozchodnik ostry, pięciornik gęś, posłanek kulturowy, dziurawiec zwyczajny. Łącznie na terenie Ryczowa występuje około 740 gatunków roślin naczyniowych oraz 110 taksonów mszaków. Znajduje się tu również 28 gatunków roślin całkowicie chronionych, 13 chronionych częściowo, 30 górskich, 123 gatunki rzadkie. W rejonie Wielkiego Grochowca i Straszykowych Skał występuje 190 gatunków roślin naczyniowych, w tym 18 prawnie chronionych oraz murawy kserotermiczne. Interesującymi elementami rzeźby, związanymi z przeobrażonymi osadami rzecznymi, są piaszczyste formy eoliczne w postaci pokryw i wydm. Zjawisko to możemy obserwować w obniżeniu pomiędzy skałkami w okolicach Ryczowa i Żelazka, zwane są one czasem „Ryczowską Pustynią”, czy też „Babskim brzuchem”. Głównie w okolicach Józefowa rozwijają się bogate w mszaki torfowiska. Znajduje się tu wiele rzadkich i prawnie chronionych gatunków takich jak: centuria pospolita, kruszczyk błotny, bobrek trójlistkowy, dziewięciornik błotny, mlecz błotny. Na terenie Podzamcza obserwuje się różnorodne typy zbiorowisk roślinnych, zarówno naturalnych (naskalne murawy, kserotermiczne) jak i pochodzenia antropogenicznego (łąki, pola uprawne i sztuczne zalesienia). Najbardziej interesujące są zbiorowiska naturalne i półnaturalne, do których należą: zespół zanokcicy skalnej i zanokcicy murowej. Rozwija się ona przeważnie w szczelinach skał, a także w murach samego zamku. Na płaskich powierzchniach naskalnych gdzie znajduje się więcej materii organicznej rozwija się murawa z oleśnikiem górskim. Rośnie tutaj między innymi przelot pospolity, szałwia okręgowa, krzyżownica zwyczajna, przetacznik kłosowy, posłonek pospolity. Natomiast na skałach i w ich otoczeniu występuje zbiorowisko z wierzchliną spłaszczoną. Najliczniej reprezentowane są archeofity, wśród których znajdujemy chabra bławatka, kąkol polny i miotłę zbożową. Na pograniczu gminy Ogrodzieniec i gminy Pilica występują zespoły o ciekawych roślinach . Są to:
- Brzuchacka Skała - z buczyną typu sudeckiego oraz kwaśna buczyna nizinowa z roślinami chronionymi,
- Góra Gurdziel koło Ryczowa - gdzie występuje 14 chronionych gatunków roślin i wiele innych.
Pozostałe elementy roślinności to zbiorowiska nieleśne. Do tej grupy zaliczamy zarówno syntaksony reprezentujące roślinność naturalną, półnaturalną oraz synantropijną . Pierwszą podgrupę stanowią zespoły roślinności wodnej, szuwarowej, torfowiskowej, łąkowej i murawowej.
Niezwykle ciekawy świat roślinny wzbudza ogromnie zainteresowanie zarówno botaników, miłośników przyrody, jak również wszystkich osób, które niewątpliwie zauważają piękno szaty roślinnej Gminy Ogrodzieniec.
Zwierzęta
Do najciekawszych i jednocześnie największych ssaków występujących na terenie Gminy Ogrodzieniec możemy zaliczyć jelenie, sarny oraz licznie występujące dziki, natomiast do mniejszych należą: lis, borsuk, kuna leśna, kamionka, jeż pospolity, tchórz, łasica i mysz leśna oraz zające i wiewiórki. Na terenach rolnych napotykamy kuropatwy, bażanty, przepiórki, świergotki łąkowe, pliszkę żółtą i siwą. Największą osobliwość stanowią tutaj nietoperze, wśród których jest wiele gatunków rzadkich, takich jak: nocek orzęsiony, nocek Natterera, nocek łydkowłosy, nocek Bechsteina, podkowiec mały i duży. Idealnym schronieniem dla nietoperzy są szczeliny skalne. Popularne są tutaj ptaki drapieżne, takie jak jastrzębie, myszołowy, krogulce, gołębiarze, pustułki i kobuzy, przy odrobinie szczęścia można również spotkać nielicznie występującego trzmielojada. Na terenach leśnych i zabudowanych można napotkac parę płomykówek, natomiast w dziuplach kryją się sowy: sowa uszata i puszczyk. W kompleksach leśno-skalnych występują kruki, wrony, kawki oraz dzięcioły: duży, mały, średni, czarny, zielonosiwy, zielony oraz krętogłów. Z ptaków śpiewnych wyróżniamy jaskółki, sikorki, muchołówki, pełzacze, kowaliki, pleszki, białorzytki, strzyżyki, gile i kosy. Na terenach otwartych, suchych i jałowych występuje pokrzewka jarzębata, srokosz i skowronek polny. Na stawach i rzekach obserwujemy zimorodka, kokoszkę wodną, łyskę, łabędzia niemego oraz różne gatunki kaczek. Na skałach z roślinnością kserotermiczną występują rzadkie okazy motyli jak paź królowej, wszystkie rusałki: ceik, kratnik, pokrzywnik, admirał, osetnik, pawik, zawisaki, kraśnik sześcioplamek. Licznie występują tutaj owady (błonkówki, muchówki, pajęczaki, pluskwiaki, chrząszcze i inne), zgrupowane głównie w lasach, na polach i nad wodami. Świat gadów i płazów reprezentowany jest przez żyworodną rzekotkę drzewną, zaskrońca zwyczajnego, żmiję zygzakowatą, padalca zwyczajnego, żabę trawną, żabę wodną, ropuchę szarą, kumaka górskiego oraz gniewosza plamistego zwanego popularnie miedzianką czy jaszczurką zwinką. Na całym obszarze gminy, gdziekolwiek się zawędruje, najrozmaitsze drzewa, krzewy i rośliny zachwycają pięknem dekorując różnorodne skałki, wąwozy i doliny. Prawie w każdym zakamarku gminy dają się słyszeć odgłosy z bogatego świata zwierząt.
BUDOWA GEOLOGICZNA:
Formacja jurajska na terenie Gminy Ogrodzieniec przedstawia się tylko w dwu piętrach, z których środkowe (jura brunatna), tworzy równiny i płaskowzgórza, górne natomiast (jura biała), tworzy rozmaite kształtem i wyniosłością skały. Z resztek roślin i zwierząt: głowonogów, ramienionogów i gąbek powstało w owym czasie kilka odmian wapieni, m.in.: skalisty, płytowy i gruboławicowy. Najbardziej odporny na erozję wapień skalisty utworzył charakterystyczne ostańce i skałki. Wapień, z którego powstały skały, jest czystym węglanem wapnia, co oznacza, że nie zawiera domieszki iłu. Skały te pomimo wystawienia na działanie powietrza nie zmieniają się. Najlepszym dowodem tego jest Zamek Ogrodzieniecki. Wapień wyżej wymieniony zachowuje jednakowy charakter mineralogiczny i zawiera jednakowe szczątki organiczne. Pionowa spadzistość tych imponujących skał jest biała i pusta, natomiast jeżeli tylko do powstałej wklęsłości dostanie się naniesiona przez wiatr warstwa ziemi, wtedy natychmiast skała zostaje pokryta bujnymi ziołami i krzewami. Znajdujące się tutaj skały posiadają wiele niszy, otworów, a także tajemniczych wnęk i jaskiń. Szczątki organiczne zawarte w skałkach są dla geologa głównym wskaźnikiem przy określaniu warstw, z których składa się skorupa ziemi. Na całym terenie gminy znajduje się wiele różnorodnych skamielin mających uwarstwienie charakterystyczne typowo dla obszaru Jury Krakowsko - Częstochowskiej. Najpospolitszym z nich jest Ammonites blipex, mający na skorupie liczne żeberka, od samego grzbietu w dół boku. Dość często pojawia się największy z tego gatunku Ammonites z żeberkami przerywanymi w połowie boku. Rzadziej występuje Ammmonites Canaliculatus ze spłaszczoną skorupą pokrytą sierpowatymi żeberkami i rowkiem wzdłuż boku. Następnie najliczniej spotyka się tutaj Brachiopody, należące do rodzaju Terebratura i Rhynchonella. Z nich na wyszczególnienie zasługują: najokazalsza Rhync. Trilobata, która składa się z trzech płatów oraz mniejsza od niej R. subsimiles. Do najpospolitszych należy Terebrutula bisuffarcinata, gładka, podłużna, z dziurą na końcu zakrzywionego dziobka. Wszystkie tutaj wymienione Brachiopody, w przeciwieństwie do Amonitów, mają na sobie doskonale zachowane muszle. W wapieniach miejscowych znajduje się wiele gąbek, należących do różnych rodzajów gatunków, jak np. Scyphia clathrata, o postaci pucharowatej, następnie Porospongia marginata, Cnemidium striatopunctatum oraz wiele innych.
ZARYS HISTORYCZNY:
Początki miasta sięgają prawdopodobnie XI w. Rozwijało się tu grodzisko rolników, myśliwych i smolarzy. W 1241 r. Ogrodzieniec został najechany przez Tatarów, którzy spalili miasto i zamek. Po najeździe drewniany dotąd zamek został odbudowany z kamienia.
Pierwsze zapiski historyczne o Ogrodzieńcu pochodzą z 1346 r. Pod koniec XIII w. wybudowano w mieście zajazd. Położenie Ogrodzieńca sprzyjało rozwojowi handlu, którym trudnili się przeważnie Żydzi. W XIII i XIV w. w puszczach ogrodzienieckich organizowano polowania na grubą zwierzynę. Pod rokiem 1385 Jan Długosz notuje podczaszego krakowskiego Włodka z Ogrodzieńca. Potem miejscowość należała do mieszczan krakowskich Salomonowiczów, a później Pileckich herbu Leliwa i ponownie przeszła w ręce Włodków. W 1540 dobra ogrodzieńskie odkupił od nich burgrabia i żupnik chęciński Jan Boner, który ok. 1540 przekazał majątek kasztelanowi sadeckiemu Sewerynowi Bonerowi. Następnie stało się własnością marszałka wielkiego koronnego Jana Firleja, który pojął za żonę Bonerównę. W 1595 roku miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego w Rzeczypospolitej Obojga NarodóW. W 1629 roku właścicielem miasta był Mikołaj Firlej. W 1651 r. kościół został zamieniony na zbór braci polskich. W 1669 Firlej sprzedaje za 267 tysięcy złotych kasztelanowi krakowskiemu Stanisławowi Warszyckiemu wsie i dominia Ogrodzieniec, Bydlin, Włodowice, Kromołów, Zawiercie, wraz z górami srebrnymi obok Olkusza. Warszycki po uzyskaniu zamku Ogrodzieniec częściowo odbudował go (w latach 1669–1680) ze zniszczeń po potopie szwedzkim, podobnie jak miasta i wsie należące do jego posiadłości. W 1784 r. król polski Stanisław August na prośbę właściciela Tomasza Jaklińskiego nadał Ogrodzieńcowi przywilej na organizację 12 jarmarków rocznie, które odbywały się 2 stycznia, 3 lutego, 1 marca, 24 kwietnia, 6 maja, 11 czerwca, 14 lica, 20 sierpnia, 23 września, 22 października, 17 listopada i 13 grudnia.
Zabory Polski
W 1795 r. był w zaborze pruskim (Nowy Śląsk), a od 1815 r. w zaborze rosyjskim (Królestwo Polskie). W 1827 w miejscowości znajdowało się 102 domy zamieszkanych przez 780 mieszkańców. W 1886 r. były tu 162 domy (w tym 26 murowanych) i około 1000 mieszkańców (w tym 163 Żydów)[5].
Miejscowość wymieniona została w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego jako osiedle (przedtem miasteczko) leżące w powiecie olkuskim w gminie i parafii Ogrodzieniec. W 1883 znajdowało się w nim 120 domów w tym 15 murowanych zamieszkanych przez ok. 1000 mieszkańców. Miejscowość liczyła wówczas w sumie 1661 mórg. Znajdował się w niej parafialny, murowany kościół katolicki, dom schronienia dla starców i kalek, szkoła początkowa, kasa wkładowo-zaliczkowa, urząd gminny. Funkcjonowały również zakłady przemysłowe: browar, cegielnia, piece do wypalania wapna oraz młyn napędzany kołami wodnymi.
II wojna światowa
Wojska niemieckie zajęły miejscowość 4 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. 8 października 1939 r. ziemię ogrodzieniecką wcielono do III Rzeszy. Podczas okupacji hitlerowskiej planowano zniemczenie nazwy miejscowości na Bonerburg (od Bonerów – XVII-wiecznych właścicieli zamku Ogrodzieniec), ale zmiana ta nie weszła nigdy w życie.
Okres powojenny
Miejscowość została wyzwolona spod okupacji niemieckich nazistów 18 stycznia 1945 roku przez oddziały 21 armii I Frontu Ukraińskiego.
Do 1956 r. miejscowość znajdowała się w powiecie olkuskim, do 1975 r. i od 1999 r. w powiecie zawierciańskim.
W odległości 30 km od Ogrodzieńca znajduje się międzynarodowe lotnisko pasażerskie w Katowicach - Pyrzowicach, a w odległości 60 km międzynarodowe lotnisko w Krakowie-Balicach. Obszar Gminy znajduje się w granicach Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, a jednocześnie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd.
Gmina charakteryzuje się typowym wyżynnym krajobrazem z lasami, polami oraz licznymi ostańcami skalnymi. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Zamkowa, zwana również Górą Janowskiego, wznosząca się na 515,5 m. nad poziom morza. Gmina Ogrodzieniec od zachodu sąsiaduje z gminą Łazy, od północnego - zachodu z miastem Zawiercie, od północy z Gminą Kroczyce, od wschodu z Gminą Pilica, od południa z Gminą Klucze, która należy do Powiatu Olkuskiego w województwie Małopolskim.
Powierzchnia Gminy wynosi ogółem 86 km2, z czego blisko połowę zajmują lasy. Gminę zamieszkuje 9.632 osoby (stan na 31.12.2005) z czego prawie połowa, a mianowicie 4.547 mieszka w samym Ogrodzieńcu, natomiast pozostałe osoby w dziesięciu sołectwach gminy:
Fugasówka - Markowizna - 838
Giebło - 489
Giebło Kolonia - 235
Gulzów - 283
Kiełkowice - 447
Mokrus - 330
Podzamcze - 1011
Ryczów - 911
Ryczów Kolonia - 327
Żelazko - Śrubarnia - 214
KLIMAT:
Klimat danego terenu kształtowany jest pod wpływem wielu czynników, spośród których najważniejsze to: szerokość geograficzna, odległość od morza, wysokość nad poziomem morza, obecność ciepłych bądź zimnych prądów morskich oraz ukształtowanie powierzchni ziemi. Gmina Ogrodzieniec w regionalizacji rolniczo – klimatycznej R. Gumińskiego, zmodyfikowanej przez J. Kondrackiego zaliczana jest do Częstochowsko – Kieleckiej dzielnicy klimatycznej. Dzielnica ta została wyróżniona biorąc pod uwagę przede wszystkim ilość opadów, długość okresu wegetacyjnego oraz czas zalegania pokrywy śnieżnej. Średnia temperatura powietrza wynosi tutaj od 6 - 7° C. Średnia miesięczna temperatura stycznia waha się od -2° C do -4° C, natomiast średnia miesięczna temperatura lipca od 14° C do 16° C. Do najcieplejszych miesięcy należy lipiec i sierpień. Śnieg pojawia się pod koniec listopada, a znika najwcześniej w połowie marca. Zima trwa tutaj około 100 dni. Przeciętna suma opadów wynosi około 700mm. Najwyższe opady odnotowuje się w lipcu, a najniższe w październiku. Około 61,1 % całkowitej sumy opadów przypada na okres letni. Osobliwością tutejszego klimatu jest znaczna liczba opadów w formie kurzawy, co jest związane z silnie rozwiniętą rzeźbą terenu, dużymi różnicami wzniesień oraz znaczną amplituda temperatur. Przeważają tutaj wiatry zachodnie z prędkością nieprzekraczającą 5m/s. Średnia roczna wilgotność względna powietrza nie przekracza 78%, a najwyższe wartości osiąga w styczniu, natomiast najniższe wiosną i latem. Wartość średniego rocznego usłonecznienia rzeczywistego wynosi około 1 800 godz./rok. Średnie roczne zachmurzenie kształtuje się na poziomie około 70%.
FAUNA i FLORA:
Gmina Ogrodzieniec jest bardzo zróżnicowanym, a zarazem interesującym terenem pod względem przyrodniczym.Występują tutaj biocenozy suche i podmokłe tereny, oraz różnorodne siedliska nawapienne. Napotyka się tutaj roślinność charakterystyczną dla stref górskich, jak również typowo ciepłolubną. Przyczyną takiej różnorodności jest przede wszystkim zróżnicowana rzeźba terenu, mikroklimat oraz różne typy gleb. Bardzo ważnym elementem są również tereny bezleśne, murawy wapienne i łąki z ogromnie bogatą florą naczyniową.W zachodniej i zachodnio-południowej części gminy Ogrodzieniec wyróżnia się 45 zespołów roślinnych, wśród których największe to bory sosnowe, lasy bukowe, świerkowe oraz brzozowe, ponadto możemy podziwiać przepiękne modrzewie.
Rzadziej spotykane są dęby, osiny, wierzby pospolite i klony. Wśród wszystkich zbiorowisk roślinnych zaobserwowanych na terenie gminy niewątpliwie największą powierzchnię zajmują wymienione wyżej bory sosnowe. Porastają ubogie siedliska z przewagą gleb bielicowych, o odczynie kwaśnym. Struktura tego zbiorowiska jest zazwyczaj 3 lub 4 warstwowa. Wśród lasów bukowych najczęściej spotykane są płaty kwaśnej buczyny niżowej. Niektóre płaty buczyny dzięki obecności takich gatunków, jak konwalia majowa, turzyca palczasta, przytulia wiosenna, tworzą łagodne przejście do termofilnej buczyny storczykowej. Typowe jej płaty spotyka się w szczytowych partiach wzniesień na stokach o ekspozycji południowej. Są to siedliska suche i ciepłe, gdzie tworzą się gleby rędzinowe. Dużą role odgrywają tutaj storczyki, stąd też wzięło się określenie buczyny storczykowej. Występuje tutaj m.in. buławnik, kruszczyk, listera jajowata, gnieźnik leśny. Natomiast w żyznej buczynie sudeckiej przeważają geofity, głównie żywiec dziewięciolistny i cebulkowy, licznie rośnie również bluszcz pospolity, szczyr trwały, zdrojówka rutewkowata, zawilej gajowy i żółty. Odrębne zespoły krzewów i zarośli rosnących przy skałkach reprezentowane są przez jałowiec, tarninę, bez czarny, dziką różę, leszczynę oraz głóg. Występuje tutaj 700 gatunków roślin naczyniowych, w tym 35 ściśle chronionych, 12 gatunków częściowo chronionych, 21 górskich, 2 gatunki podgórskie i 111 rzadkich. Bardzo popularne są licznie występujące owoce leśne, a mianowicie jeżyny, poziomki, jagody, maliny, a także borówki.
Runo leśne tworzą także: brusznica, kostrzewa owcza, śmiałek pogięty oraz różne gatunki mszaków. Na terenie Góry Birów ciekawostką jest malina moroszka o białych owocach, która pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. W rejonie Podzamcza występują 202 gatunki roślin w tym 5 całkowicie chronionych, należą do nich m.in. dziewięćsił bezłodygowy, buławnik wielkokwiatowy, kruszczyk szerokolistny, goryczka orzęsiona, rojnik pospolity oraz 4 gatunki częściowo chronione. W rejonie Ryczowa zaobserwowano 37 stanowisk zbiorowisk roślinnych. Występują tam bardzo cenne niewielkie fragmenty lasu jaworowego na załamaniach skalnych, murawy naskalne z pięciornikiem wiosennym, a także murawy kserotermiczne. Najciekawsze rośliny to zanokcica zielona, pięciornik wiosenny, dziewięćsił bezłodygowy, rojnik, przebiśnieg przylaszczka, pierwiosnek lekarski, rozchodnik ostry, pięciornik gęś, posłanek kulturowy, dziurawiec zwyczajny. Łącznie na terenie Ryczowa występuje około 740 gatunków roślin naczyniowych oraz 110 taksonów mszaków. Znajduje się tu również 28 gatunków roślin całkowicie chronionych, 13 chronionych częściowo, 30 górskich, 123 gatunki rzadkie. W rejonie Wielkiego Grochowca i Straszykowych Skał występuje 190 gatunków roślin naczyniowych, w tym 18 prawnie chronionych oraz murawy kserotermiczne. Interesującymi elementami rzeźby, związanymi z przeobrażonymi osadami rzecznymi, są piaszczyste formy eoliczne w postaci pokryw i wydm. Zjawisko to możemy obserwować w obniżeniu pomiędzy skałkami w okolicach Ryczowa i Żelazka, zwane są one czasem „Ryczowską Pustynią”, czy też „Babskim brzuchem”. Głównie w okolicach Józefowa rozwijają się bogate w mszaki torfowiska. Znajduje się tu wiele rzadkich i prawnie chronionych gatunków takich jak: centuria pospolita, kruszczyk błotny, bobrek trójlistkowy, dziewięciornik błotny, mlecz błotny. Na terenie Podzamcza obserwuje się różnorodne typy zbiorowisk roślinnych, zarówno naturalnych (naskalne murawy, kserotermiczne) jak i pochodzenia antropogenicznego (łąki, pola uprawne i sztuczne zalesienia). Najbardziej interesujące są zbiorowiska naturalne i półnaturalne, do których należą: zespół zanokcicy skalnej i zanokcicy murowej. Rozwija się ona przeważnie w szczelinach skał, a także w murach samego zamku. Na płaskich powierzchniach naskalnych gdzie znajduje się więcej materii organicznej rozwija się murawa z oleśnikiem górskim. Rośnie tutaj między innymi przelot pospolity, szałwia okręgowa, krzyżownica zwyczajna, przetacznik kłosowy, posłonek pospolity. Natomiast na skałach i w ich otoczeniu występuje zbiorowisko z wierzchliną spłaszczoną. Najliczniej reprezentowane są archeofity, wśród których znajdujemy chabra bławatka, kąkol polny i miotłę zbożową. Na pograniczu gminy Ogrodzieniec i gminy Pilica występują zespoły o ciekawych roślinach . Są to:
- Brzuchacka Skała - z buczyną typu sudeckiego oraz kwaśna buczyna nizinowa z roślinami chronionymi,
- Góra Gurdziel koło Ryczowa - gdzie występuje 14 chronionych gatunków roślin i wiele innych.
Pozostałe elementy roślinności to zbiorowiska nieleśne. Do tej grupy zaliczamy zarówno syntaksony reprezentujące roślinność naturalną, półnaturalną oraz synantropijną . Pierwszą podgrupę stanowią zespoły roślinności wodnej, szuwarowej, torfowiskowej, łąkowej i murawowej.
Niezwykle ciekawy świat roślinny wzbudza ogromnie zainteresowanie zarówno botaników, miłośników przyrody, jak również wszystkich osób, które niewątpliwie zauważają piękno szaty roślinnej Gminy Ogrodzieniec.
Zwierzęta
Do najciekawszych i jednocześnie największych ssaków występujących na terenie Gminy Ogrodzieniec możemy zaliczyć jelenie, sarny oraz licznie występujące dziki, natomiast do mniejszych należą: lis, borsuk, kuna leśna, kamionka, jeż pospolity, tchórz, łasica i mysz leśna oraz zające i wiewiórki. Na terenach rolnych napotykamy kuropatwy, bażanty, przepiórki, świergotki łąkowe, pliszkę żółtą i siwą. Największą osobliwość stanowią tutaj nietoperze, wśród których jest wiele gatunków rzadkich, takich jak: nocek orzęsiony, nocek Natterera, nocek łydkowłosy, nocek Bechsteina, podkowiec mały i duży. Idealnym schronieniem dla nietoperzy są szczeliny skalne. Popularne są tutaj ptaki drapieżne, takie jak jastrzębie, myszołowy, krogulce, gołębiarze, pustułki i kobuzy, przy odrobinie szczęścia można również spotkać nielicznie występującego trzmielojada. Na terenach leśnych i zabudowanych można napotkac parę płomykówek, natomiast w dziuplach kryją się sowy: sowa uszata i puszczyk. W kompleksach leśno-skalnych występują kruki, wrony, kawki oraz dzięcioły: duży, mały, średni, czarny, zielonosiwy, zielony oraz krętogłów. Z ptaków śpiewnych wyróżniamy jaskółki, sikorki, muchołówki, pełzacze, kowaliki, pleszki, białorzytki, strzyżyki, gile i kosy. Na terenach otwartych, suchych i jałowych występuje pokrzewka jarzębata, srokosz i skowronek polny. Na stawach i rzekach obserwujemy zimorodka, kokoszkę wodną, łyskę, łabędzia niemego oraz różne gatunki kaczek. Na skałach z roślinnością kserotermiczną występują rzadkie okazy motyli jak paź królowej, wszystkie rusałki: ceik, kratnik, pokrzywnik, admirał, osetnik, pawik, zawisaki, kraśnik sześcioplamek. Licznie występują tutaj owady (błonkówki, muchówki, pajęczaki, pluskwiaki, chrząszcze i inne), zgrupowane głównie w lasach, na polach i nad wodami. Świat gadów i płazów reprezentowany jest przez żyworodną rzekotkę drzewną, zaskrońca zwyczajnego, żmiję zygzakowatą, padalca zwyczajnego, żabę trawną, żabę wodną, ropuchę szarą, kumaka górskiego oraz gniewosza plamistego zwanego popularnie miedzianką czy jaszczurką zwinką. Na całym obszarze gminy, gdziekolwiek się zawędruje, najrozmaitsze drzewa, krzewy i rośliny zachwycają pięknem dekorując różnorodne skałki, wąwozy i doliny. Prawie w każdym zakamarku gminy dają się słyszeć odgłosy z bogatego świata zwierząt.
BUDOWA GEOLOGICZNA:
Formacja jurajska na terenie Gminy Ogrodzieniec przedstawia się tylko w dwu piętrach, z których środkowe (jura brunatna), tworzy równiny i płaskowzgórza, górne natomiast (jura biała), tworzy rozmaite kształtem i wyniosłością skały. Z resztek roślin i zwierząt: głowonogów, ramienionogów i gąbek powstało w owym czasie kilka odmian wapieni, m.in.: skalisty, płytowy i gruboławicowy. Najbardziej odporny na erozję wapień skalisty utworzył charakterystyczne ostańce i skałki. Wapień, z którego powstały skały, jest czystym węglanem wapnia, co oznacza, że nie zawiera domieszki iłu. Skały te pomimo wystawienia na działanie powietrza nie zmieniają się. Najlepszym dowodem tego jest Zamek Ogrodzieniecki. Wapień wyżej wymieniony zachowuje jednakowy charakter mineralogiczny i zawiera jednakowe szczątki organiczne. Pionowa spadzistość tych imponujących skał jest biała i pusta, natomiast jeżeli tylko do powstałej wklęsłości dostanie się naniesiona przez wiatr warstwa ziemi, wtedy natychmiast skała zostaje pokryta bujnymi ziołami i krzewami. Znajdujące się tutaj skały posiadają wiele niszy, otworów, a także tajemniczych wnęk i jaskiń. Szczątki organiczne zawarte w skałkach są dla geologa głównym wskaźnikiem przy określaniu warstw, z których składa się skorupa ziemi. Na całym terenie gminy znajduje się wiele różnorodnych skamielin mających uwarstwienie charakterystyczne typowo dla obszaru Jury Krakowsko - Częstochowskiej. Najpospolitszym z nich jest Ammonites blipex, mający na skorupie liczne żeberka, od samego grzbietu w dół boku. Dość często pojawia się największy z tego gatunku Ammonites z żeberkami przerywanymi w połowie boku. Rzadziej występuje Ammmonites Canaliculatus ze spłaszczoną skorupą pokrytą sierpowatymi żeberkami i rowkiem wzdłuż boku. Następnie najliczniej spotyka się tutaj Brachiopody, należące do rodzaju Terebratura i Rhynchonella. Z nich na wyszczególnienie zasługują: najokazalsza Rhync. Trilobata, która składa się z trzech płatów oraz mniejsza od niej R. subsimiles. Do najpospolitszych należy Terebrutula bisuffarcinata, gładka, podłużna, z dziurą na końcu zakrzywionego dziobka. Wszystkie tutaj wymienione Brachiopody, w przeciwieństwie do Amonitów, mają na sobie doskonale zachowane muszle. W wapieniach miejscowych znajduje się wiele gąbek, należących do różnych rodzajów gatunków, jak np. Scyphia clathrata, o postaci pucharowatej, następnie Porospongia marginata, Cnemidium striatopunctatum oraz wiele innych.
ZARYS HISTORYCZNY:
Początki miasta sięgają prawdopodobnie XI w. Rozwijało się tu grodzisko rolników, myśliwych i smolarzy. W 1241 r. Ogrodzieniec został najechany przez Tatarów, którzy spalili miasto i zamek. Po najeździe drewniany dotąd zamek został odbudowany z kamienia.
Pierwsze zapiski historyczne o Ogrodzieńcu pochodzą z 1346 r. Pod koniec XIII w. wybudowano w mieście zajazd. Położenie Ogrodzieńca sprzyjało rozwojowi handlu, którym trudnili się przeważnie Żydzi. W XIII i XIV w. w puszczach ogrodzienieckich organizowano polowania na grubą zwierzynę. Pod rokiem 1385 Jan Długosz notuje podczaszego krakowskiego Włodka z Ogrodzieńca. Potem miejscowość należała do mieszczan krakowskich Salomonowiczów, a później Pileckich herbu Leliwa i ponownie przeszła w ręce Włodków. W 1540 dobra ogrodzieńskie odkupił od nich burgrabia i żupnik chęciński Jan Boner, który ok. 1540 przekazał majątek kasztelanowi sadeckiemu Sewerynowi Bonerowi. Następnie stało się własnością marszałka wielkiego koronnego Jana Firleja, który pojął za żonę Bonerównę. W 1595 roku miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego w Rzeczypospolitej Obojga NarodóW. W 1629 roku właścicielem miasta był Mikołaj Firlej. W 1651 r. kościół został zamieniony na zbór braci polskich. W 1669 Firlej sprzedaje za 267 tysięcy złotych kasztelanowi krakowskiemu Stanisławowi Warszyckiemu wsie i dominia Ogrodzieniec, Bydlin, Włodowice, Kromołów, Zawiercie, wraz z górami srebrnymi obok Olkusza. Warszycki po uzyskaniu zamku Ogrodzieniec częściowo odbudował go (w latach 1669–1680) ze zniszczeń po potopie szwedzkim, podobnie jak miasta i wsie należące do jego posiadłości. W 1784 r. król polski Stanisław August na prośbę właściciela Tomasza Jaklińskiego nadał Ogrodzieńcowi przywilej na organizację 12 jarmarków rocznie, które odbywały się 2 stycznia, 3 lutego, 1 marca, 24 kwietnia, 6 maja, 11 czerwca, 14 lica, 20 sierpnia, 23 września, 22 października, 17 listopada i 13 grudnia.
Zabory Polski
W 1795 r. był w zaborze pruskim (Nowy Śląsk), a od 1815 r. w zaborze rosyjskim (Królestwo Polskie). W 1827 w miejscowości znajdowało się 102 domy zamieszkanych przez 780 mieszkańców. W 1886 r. były tu 162 domy (w tym 26 murowanych) i około 1000 mieszkańców (w tym 163 Żydów)[5].
Miejscowość wymieniona została w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego jako osiedle (przedtem miasteczko) leżące w powiecie olkuskim w gminie i parafii Ogrodzieniec. W 1883 znajdowało się w nim 120 domów w tym 15 murowanych zamieszkanych przez ok. 1000 mieszkańców. Miejscowość liczyła wówczas w sumie 1661 mórg. Znajdował się w niej parafialny, murowany kościół katolicki, dom schronienia dla starców i kalek, szkoła początkowa, kasa wkładowo-zaliczkowa, urząd gminny. Funkcjonowały również zakłady przemysłowe: browar, cegielnia, piece do wypalania wapna oraz młyn napędzany kołami wodnymi.
II wojna światowa
Wojska niemieckie zajęły miejscowość 4 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. 8 października 1939 r. ziemię ogrodzieniecką wcielono do III Rzeszy. Podczas okupacji hitlerowskiej planowano zniemczenie nazwy miejscowości na Bonerburg (od Bonerów – XVII-wiecznych właścicieli zamku Ogrodzieniec), ale zmiana ta nie weszła nigdy w życie.
Okres powojenny
Miejscowość została wyzwolona spod okupacji niemieckich nazistów 18 stycznia 1945 roku przez oddziały 21 armii I Frontu Ukraińskiego.
Do 1956 r. miejscowość znajdowała się w powiecie olkuskim, do 1975 r. i od 1999 r. w powiecie zawierciańskim.
WARTO ZOBACZYĆ:
- tereny rekreacyjne Ogrodzieńca: Józefów (stawy śródleśne), Krępa (baseny, plac zabaw, parking, lasy) i Lachowizna (kompleks leśny)
- część poprzemysłowa Ogrodzieńca tzw. Cementownia: hala sportowa ze ścianką wspinaczkową przy Gimnazjum w Ogrodzieńcu
- boisko Orlik przy Zespole-Szkolno Przedszkolnym w Ogrodzieńcu
- kościół p.w. Przemienienia Pańskiego z 1787 roku
- pomnik Jana Pawła II i figura Matki Bożej przy Kościele
- kapliczka Św. Floriana przy ul. Olkuskiej
- figura Św. Jana przy ul. Kościuszki
- kapliczki i krzyże przydrożne (ul. 1-go Maja, ul. Bzowska, ul. Kościuszki, ul. Narutowicza, Józefów)
- ruiny „Prochowni”, dawnej fabryki prochu
- miejsca pamięci: przy: ul. Kościuszki w Ogrodzieńcu, ul. Kościuszki w Ogrodzieńcu-Cementowni, w kościele p.w. Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu, przy ul. Cmentarnej w Ogrodzieńcu, na cmentarzu parafialnym, przy ul. Kościuszki 69 w Ogrodzieńcu
- Związek Gmin Jurajskich - siedziba w Ogrodzieńcu
ruiny XIV-wiecznego Zamku Ogrodzieniec
- zrekonstruowany Gród na Górze Birów
- cmentarzysko kurhanowe w okolicy Góry Birów
- Sanktuarium Matki Bożej Skałkowej (Parafia Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu)
- kapliczki (np. kapliczka przy Placu Jurajskim z kamienia zamkowego) i krzyże przydrożne
- krajobraz jurajski, liczne ostańce, skały, jaskinie
- szlaki turystyczne piesze i rowerowe plus węzeł szlaków
- cykliczne imprezy na Zamku Ogrodzieniec (www.zamek-ogrodzieniec.pl): Turnieje Rycerskie, Święto Gminy zakończone pokazem pirotechnicznym, Jurajskie Śpiewanie, Najazd Barbarzyńców
- park linowy pod zamkiem
- park miniatur pod zamkiem (Park Miniatur, Park Rozrywki, Park Doświadczeń Fizycznych, Dom Legend i Strachów, Tor Saneczkowy)
- Dworek Szlachecki w Gieble
- Ratusz na rynku w Ogrodzieńcu
- ruiny strażnicy obronnej z XIV w.w Ryczowie
- kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Ryczowie
- kilkanaście kapliczek i krzyży przydrożnych (największe skupisko w odniesieniu do innych miejscowości w gminie) na terenie Ryczowa
- drewniana „stara szkoła” z 1948 roku w Ryczowie – obecnie siedziba Fundacji Wspierania Aktywności Twórczej i Regionalnej „Stara Szkoła”
- późnoromański kościół p.w. Św. Jakuba Apostoła z XIII w. z plebanią w Gieble
- część poprzemysłowa Ogrodzieńca tzw. Cementownia: hala sportowa ze ścianką wspinaczkową przy Gimnazjum w Ogrodzieńcu
- boisko Orlik przy Zespole-Szkolno Przedszkolnym w Ogrodzieńcu
- kościół p.w. Przemienienia Pańskiego z 1787 roku
- pomnik Jana Pawła II i figura Matki Bożej przy Kościele
- kapliczka Św. Floriana przy ul. Olkuskiej
- figura Św. Jana przy ul. Kościuszki
- kapliczki i krzyże przydrożne (ul. 1-go Maja, ul. Bzowska, ul. Kościuszki, ul. Narutowicza, Józefów)
- ruiny „Prochowni”, dawnej fabryki prochu
- miejsca pamięci: przy: ul. Kościuszki w Ogrodzieńcu, ul. Kościuszki w Ogrodzieńcu-Cementowni, w kościele p.w. Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu, przy ul. Cmentarnej w Ogrodzieńcu, na cmentarzu parafialnym, przy ul. Kościuszki 69 w Ogrodzieńcu
- Związek Gmin Jurajskich - siedziba w Ogrodzieńcu
ruiny XIV-wiecznego Zamku Ogrodzieniec
- zrekonstruowany Gród na Górze Birów
- cmentarzysko kurhanowe w okolicy Góry Birów
- Sanktuarium Matki Bożej Skałkowej (Parafia Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu)
- kapliczki (np. kapliczka przy Placu Jurajskim z kamienia zamkowego) i krzyże przydrożne
- krajobraz jurajski, liczne ostańce, skały, jaskinie
- szlaki turystyczne piesze i rowerowe plus węzeł szlaków
- cykliczne imprezy na Zamku Ogrodzieniec (www.zamek-ogrodzieniec.pl): Turnieje Rycerskie, Święto Gminy zakończone pokazem pirotechnicznym, Jurajskie Śpiewanie, Najazd Barbarzyńców
- park linowy pod zamkiem
- park miniatur pod zamkiem (Park Miniatur, Park Rozrywki, Park Doświadczeń Fizycznych, Dom Legend i Strachów, Tor Saneczkowy)
- Dworek Szlachecki w Gieble
- Ratusz na rynku w Ogrodzieńcu
- ruiny strażnicy obronnej z XIV w.w Ryczowie
- kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Ryczowie
- kilkanaście kapliczek i krzyży przydrożnych (największe skupisko w odniesieniu do innych miejscowości w gminie) na terenie Ryczowa
- drewniana „stara szkoła” z 1948 roku w Ryczowie – obecnie siedziba Fundacji Wspierania Aktywności Twórczej i Regionalnej „Stara Szkoła”
- późnoromański kościół p.w. Św. Jakuba Apostoła z XIII w. z plebanią w Gieble
źródło: www.ogrodzieniec.pl; Wikipedia
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz