Powiat tomaszowski – powiat w Polsce (województwo łódzkie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Tomaszów Mazowiecki.
Według danych z 31 grudnia 2019 roku powiat zamieszkiwało 116 519 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 116 141 osób.
W skład powiatu wchodzą:
gminy miejskie: Tomaszów Mazowiecki
gminy wiejskie: Będków, Budziszewice, Czerniewice, Inowłódz, Lubochnia, Rokiciny, Rzeczyca, Tomaszów Mazowiecki, Ujazd, Żelechlinek
miasta: Tomaszów Mazowiecki
Rzeźba terenu Powiatu Tomaszowskiego została ukształtowana w głównej mierze przez zlodowacenie środkowopolskie stadiału Warty i Pilicy, a następnie przemodelowana w zmiennych warunkach klimatycznych młodego plejstocenu i holocenu Powierzchnia terenu obniża się w kierunku wschodnim od ok. 215 m n. p. m. w okolicach Będkowa i Rokicin, do ok. 160 m n. p. m. w rejonie Rzeczycy. W części południowej teren wznosi
się na wysokość ok. 210 m. n. p. m., natomiast na północy obszaru najniżej położona jest dolina Rawki ok. 160 m. n. p. m. Najważniejszym elementem rzeźby terenu jest dolina rzeki Pilicy i doliny jej dopływów:
Wolbórki, Czarnej-Bieliny.
Wysokości bezwzględne w dolinie Pilicy osiągają wartość od 180 m n. p. m. (przy tamie w Smardzewicach) do 143 m n. p. m. (w Inowłodzu).
Klimat
Klimat powiatu Tomaszowskiego , podobnie jak klimat większości obszaru Polski, wykazuje cechy przejściowe pomiędzy klimatem umiarkowanym oceanicznym a klimatem umiarkowanym Wzajemnie przenikają się masy powietrza polarnomorskiego i polarno-kontynentalnego, wpływają na niestabilność pogody w tym regionie. Ponadto czynnikami
kształtującymi klimat lokalny są różnice w wysokościach względnych i bezwzględnych, ukształtowanie terenu, wilgotność podłoża.
Na atrakcyjność środowiska przyrodniczego powiatu Tomaszowskiego wpływają duże kompleksy leśne, parki krajobrazowe, rzeki i zbiorniki wodne ,rezerwaty przyrody, obszary Natura 2000. Ważnym elementem krajobrazu jest rzeka Pilica. Jej silnie meandrujące koryto
tworzy wiele malowniczych wysp, rozlewisk i zakoli. Istotnymi elementami środowiska przyrodniczego są również znajdujące się na terenie powiatu tomaszowskiego: Zalew Sulejowski, Ośrodek Hodowli Żubrów w Smardzewicach, rezerwat przyrody „Niebieskie Źródła”,
Groty Nagórzyckie oraz Sulejowski Park Krajobrazowy i Spalski Park Krajobrazowy. W odległości około 12 km od miasta znajduje się Ośrodek Hodowli żubrów w Smardzewicach.
WARTO ZOBACZYĆ:
Pałac Ostrowskich – zbudowany w 1812 r. przez hrabiego Antoniego Ostrowskiego w stylu klasycystycznym o charakterze romantycznym z przeznaczeniem na letnią rezydencję. Wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany. Obecnie siedziba Muzeum ul. POW 11/15.
kościół ewangelicki Zbawiciela – zbudowany w latach 1897-1902 w stylu neogotyckim, trójnawowy z transeptem i trzema wieżami frontowymi. /ul. Św. Antoniego 39/. Projekt arch. Pawła Hosera. W ołtarzu obraz Wojciecha Gersona (z 1900 r.), spośród kilkudziesięciu witraży (firmy H. Schlein) trzynaście figuralnych, organy (firmy Barci Walter), stylowy neogotycki wystrój wnętrza (prospekt organowy, ołtarzowy, ambona z baldachimem).
ewangelicki kościół Św. Trójcy – wzniesiony w latach 1824-1829, styl klasycystyczny. Zbudowany na zlecenie Antoniego Ostrowskiego dla osadników ze Śląska i Saksonii. Najstarszy murowany kościół w Tomaszowie Maz., pl. Kościuszki 21.
dawne jatki miejskie – budowla w stylu klasycystycznym, wzniesiona w latach 1830-1837. Była jednym z pierwszych obiektów użyteczności publicznej Tomaszowa, po nadaniu mu praw miejskich w 1830 r. Obecnie „Galeria Arkady” ul. Rzeźnicza 4.
kościół p. w. Św. Antoniego – zbudowany w latach 1862-1864, styl neorenesansowy, trzynawowy, bazylikowy, z dwiema wieżami od frontu. Wewnątrz na uwagę zasługują dwa obrazy Wojciecha Gersona oraz rzadko spotykany krucyfiks z białego marmuru. Najstarszy kościół katolicki w Tomaszowie, ul. POW 2.
kościół Św. Marcina w Białobrzegach – wybudowany pod koniec XV w., posiada wewnątrz piękne malowidła i rzeźby z XVI w., drewniany o konstrukcji zrębowej
fabrykancka willa – zbudowana w stylu eklektycznym ok. 1900 r. dla kierowników Fabryki Sukna H. Landsberg. Obecnie siedziba Powiatowego Urzędu Pracy – ul. Konstytucji 3 Maja 46
fabrykancka kamienica – zbudowana na początku lat dwudziestych XX wieku przez W. B. Szepta – współwłaściciela Starzyckiej Manufaktury Dywanów. Obecnie siedziba Urzędu Gminy Tomaszów Maz. – ul. Mościckiego 4
klasycystyczna kamienica – zbudowana w połowie XIX wieku. Od 1882 r. własność Karola Jana Bartne – właściciela Fabryki Sukna (dawniej „Batami”) – pl. Kościuszki 18.
dawna kamienica fabrykanckiej rodziny Knothe – obecny, eklektyczny wystrój elewacji otrzymała w 1896 r. w wyniku przebudowy domu zbudowanego w latach 20 ubiegłego wielu. (pl. Kościuszki 18)
gmach banku polskiego – wybudowany w latach 1923-1924, styl akademickiego klasycyzmu z polskimi formami architektury pałacowej we wnętrzu bogata sztukateria (ul. Mościckiego 31/33)
młyn wodny z początku XX wieku z elementami XIX wiecznymi (czyt. Atrakcje „Skansen Rzeki Pilicy”).
drewniany kościółek w Rososze z 1762 r.
dworek w Węgrzynowicach wraz z otaczającym go XVIII - wiecznym parkiem i pomnikami przyrody – miejsce związane z znanym poetą Janem Chryzostomem Paskiem
park i klasycystyczny dwór drewniany z przełomu XVIII i XIX w. oraz spichlerz z I połowy XIX w. we wsi Chociw
kościół p. w. Św. Małgorzaty w Czerniewicach – drewniany, z II połowy XIX w.
XIX wieczna synagoga w centrum Inowłodza Jest to rzadko spotykany zabytek w miejscowościach w regionie łódzkim, gdyż Niemcy palili i wyburzali świątynie judejskie. Synagoga pełni obecnie zupełnie inną funkcję niż w momencie powstania.
kościółek modrzewiowy p. w. Matki Bożej Królowej Korony Polskiej w Spale. Świątynię wybudowano w 1923., w stylu podhalańskim z drewna sosnowego na podmurówce z ciosów kamiennych, na jej czterospadowym dachu, pokrytym gontem, ustawiono ośmioboczną sygnaturkę.
posąg żubra w Spale – stojący niegdyś pod Białowieżą, sprowadzony do Spały w końcu lat 20 XX w. na polecenie Prezydenta RP Ignacego Mościckiego
bunkry w Konewce – ukryty wśród lasów zagadkowy zespół poniemieckich schronów żelbetowych z czasów II wojny światowej. Najdłuższy z nich schron kolejowy o długości prawie 350 m zbudowano w latach 1940-1941. Do dzisiaj nie udało się wyjaśnić tajemnicy jego przeznaczenia
budynek dróżniczówki w miejscowości Dąbrowa - wzniesiony na początku XX wieku. Uunikatowy przykład architektury drewnianej z tego okresu. Zachowane zostały liczne i bogate w formie ozdoby snycerskie. Przetrwała bez przekształceń oryginalna konstrukcja zrębowa ścian, pierwotny układ wnętrz, bryła oraz podziały i detale elewacyjne i stolarka otworowa. Obiekt znajduje się pod opieką właścicieli Janiny i Władysława Dzierżanowskich
Dwór w Małczu - został zbudowany w drugiej połowie XIX wieku. Jest to budynek parterowy z piętrem w wystawce w części centralnej, na rzucie prostokąta z płytkim ryzalitem od ogrodu i czterosłupowym portykiem od frontu, murowany. Dwór zbudowano w miejscu XVI-wiecznego dworu modrzewiowego.
dworek szlachecki z II połowy XIX w. w Świńsku
dworek szlachecki z początków XX w. w Zaborowie
schrony w Jeleniu – kompleks schronów poniemieckich składający się z ośmiu naziemnych obiektów. Głównym obiektem jest ok. 350 m schron kolejowy zbudowany na bazie łuku. Wysokość bunkra wynosi ok. 9 m, a szerokość przy podstawie 15 m. Istnieją teorie, że pod schronem znajdują się wielopoziomowe podziemia. Drugim, co do wielkości obiektem Jelenia jest tzw. siłownia.
zajazd poczty konnej w Rokicinach – budynek w stylu eklektycznym stojący tuż obok przejazdu kolejowego w Rokicinach. Jest to jednopietrowa, murowana budowla wzniesiona na planie prostokąta, nakryta dachem dwuspadowym, z wyższą kwadratową wieżą wysuniętą ryzalitowi ze ściany południowej i krytą dachem namiotowym. Został wzniesiony w 1848 r. z przeznaczeniem na zajazd poczty konnej. W końcu lat 80-tych poddany został gruntownej konserwacji, po której przeszedł on we władanie Gminnego Ośrodka Kultury.
Pałac Antoniego Ostrowskiego w Ujeździe - wybudowany w stylu neogotyckim w 1812 r. w miejscu wcześniejszego, XVII - wiecznego pałacu dzieła Kaspra Denhofa, który z kolei budując go wykorzystał mury po zniszczonym zamku.
Skansen Rzeki Pilicy tworzony od 2000 r. z inicjatywy władz samorządowych miasta Tomaszowa Maz. i Stowarzyszenia Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza. Ma na celu popularyzowanie i zachowanie walorów przyrodniczych oraz tzw. przestrzeni kulturowej rzeki Pilicy i jej dopływów. Pierwszym obiektem i zalążkiem skansenu był zabytkowy, drewniany młyn wodny, zawierający elementy XIX – wieczne. Młyn przeniesiono znad rzeki Luciąży. W Skansenie organizowane są w nim ekspozycje stałe i czasowe, obrazujące bogactwo dziedzictwa przyrodniczego, historycznego i kulturowego Pilicy i Nadpilicza. U podnóża młynu eksponowana jest największa w kraju kolekcja kamieni młyńskich, licząca już ponad 30 okazów, pochodzących z nieistniejących już młynów wodnych w dorzeczu Pilicy. Osobny, spektakularny dział skansenu tworzą wydobywane z Pilicy od 1988 r. pojazdy pancerne z czasów II wojny światowej i inne zabytki militarne. Skansen gromadzi także okazy dawnego szkutnictwa i rybołówstwa ludowego, a także eksponaty związane z bogatą tradycją spławów drewna na Pilicy oraz sportami wioślarskimi. Oddzielny dział skansenu stanowi bogata już kolekcja zabytkowych łodzi i kajaków. Działalność skansenu – pierwszego i jedynego w Polsce muzeum na wolnym powietrzu poświęconym rzece została w 2005 roku doceniona przez Polską Organizację Turystyczną i nagrodzona certyfikatem na najlepszy produkt turystyczny w Polsce.
Rezerwat Niebieskie Źródła - rezerwat krajobrazowy o powierzchni 29 ha, położony w dolinie Pilicy, na prawym brzegu rzeki, w południowo- wschodniej części miasta Tomaszowa Maz. Ochronie podlega przyroda, głównie wywierzyska. Główny kompleks wodonośny stanowią wapienie jurajskie, charakteryzujące się dużą przepuszczalnością. Źródła to dwa wywierzyska oddzielone od siebie wyspą. W każdym pulsuje po kilkanaście minigejzerów. Niebieskie Źródła zwane niegdyś „Modrymi Wodami” są uroczym skrawkiem krajobrazu niżu polskiego. Wprawdzie na obszarach wapiennych Jury Krakowsko – Wieluńskiej, Gór Świętokrzyskich czy Tatr występuje wiele zjawisk krasowych, biją wywierzyska potężniejsze od Niebieskich Źródeł, lecz są to dla tych krajobrazów zjawiska normalne, zwykłe. Woda przybiera niebiesko – błękitno - zieloną barwę. Kolor wody w basenach źródliskowych jest efektem działań rozproszonego światła słonecznego. Zmiana odcieni barwy wody uzależniona jest od stanu pogody, stopnia nasłonecznienia bądź zachmurzenia. Temperatura wody jest niezmienna w ciągu roku i wynosi 9ºC. Z tych względów wody jezior nigdy nie zamarzają. Rezerwat jest ostoją wielu gatunków ptaków (ok.75), a prawdziwą osobliwością są: remisz, zimorodek oraz kaczki (krzyżówka, ohar, czernica, cyraneczka i gągoł). Szata roślinna jest najliczniej reprezentowana przez rodzinę traw. Stwierdzono 400 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich grupę roślin ściśle chronionych: grzebieni białych, turówki wonnej, różanecznika żółtego, kosodrzewiny i cisa pospolitego. Niebieskie Źródła cieszą się niezmiernie dużym zainteresowaniem turystów przez cały rok. Wstęp wolny.
Groty Nagórzyckie - Podziemna Trasa Turystyczna - Sztuczne wyrobiska znajdujące się w południowej części Miasta Tomaszowa Mazowieckiego przy ulicy Pod Grotami, biegnącej nad Zalew Sulejowski na terenie byłej wsi Nagórzyce, obecnie dzielnicy Tomaszowa. Są pozostałością po podziemnej kopalni piasku szklarskiego, wydobywanego do potrzeb budowlanych i hutniczych w XVIII stuleciu i na początku XIX wieku. Groty składają się z licznych korytarzy, wnęk, zaułków i sal powstałych w trakcie procesu wydobywania piasku. Największe wyrobisko zwane "Salą Królewską" ma 30 m długości, 25 m szerokości, 3 m wysokości. Pozostałe jaskinie nosiły nazwę: Niedźwiedzia, Borsucza, Taneczna, Chowańcowa, Karkołomna i Złodziejska. To produkt turystyczny unikalny w skali światowej i jest pierwszym tego typu obiektem w rejonie centralnej Polski. Powstała trasa turystyczna przebiega dwoma równoległymi oświetlonymi chodnikami, zawiera ekspozycje historycznie i tematycznie związane z grotami.
Ośrodek Hodowli Żubrów w Smardzewicach - jest jedyną tego typu placówką w Polsce centralnej. Powstał w latach 1934-1936. Został utworzony w wyniku jednej z pierwszych na świecie akcji, zainicjowanej przez polskie środowiska naukowe. Pierwsze bizony sprowadzono z Kanady w darze od Poloni dla Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - Ignacego Mościckiego. W zwierzyńcu pierwszy żubr europejski urodził się w 1963 r. Od 1973 r. obiekt miał charakter rezerwatowej hodowli zamkniętej żubrów białowieskiej linii genetycznej. Aktualnie przebywa tu około 16 żubrów. Na terenie zagrody można nie tylko zobaczyć rodzinę żubrów, ale też dzięki informacjom umieszczonym na tablicach zapoznać się z biologią gatunku, historią jego wymierania oraz restytucji, a także dziejami OHŻ. Zwiedzanie zagrody żubrów można połączyć z aktywnym wypoczynkiem, ponieważ stanowi ona etap ścieżki edukacyjnej. Na ścieżce tej zostały ustawione wiaty turystyczne, gdzie mogą odpocząć piesi i rowerzyści oraz umieszczono tablice informacyjne o treści przyrodniczej. W siedzibie Nadleśnictwa powstała izba edukacji ekologicznej, w której urządzono wystawę zbiorów przyrodniczych oraz narzędzi używanych w przeszłości do prac w leśnictwie.
Ruiny zamku Kazimierza Wielkiego w Inowłodzu - Obronna, gotycka warownia została wzniesiona za panowania Kazimierza Wielkiego. Budowę datuje się na okres 1356-1370. Zamek posadowiony w dolinie Pilicy, w miejscu o naturalnych walorach obronnych, na szlaku handlowym, strzegł komory celnej i przeprawy na Pilicy. Budowlę wniesiono z miejscowego rdzawobrunatnego piaskowca, na rzucie regularnego czworoboku o powierzchni około 1500 m2.
Park Edukacyjno - Rozrywkowy MIKROKOSMOS to wspaniałe miejsce wypoczynku dla całej rodziny. Niepowtarzalne połączenie zabawy z nauką wkomponowane w zaciszny, piękny ogród pełen roślinnych okazów.
Pierwszy park na świecie z owadami gigantami! Jest to miejsce o powierzchni niemal 10 000 m², na której można spotkać niezwykle realistyczne rzeźby owadów, wykonane z dużą dbałością o ich budowę morfologiczną. W Parku znajduje się kilkadziesiąt owadów, znacznie większych od dorosłego człowieka – owady wykonane są z wielokrotnym powiększeniem.
źródło: www.powiat-tomaszowski.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz