Czerwionka-Leszczyny (śl. Czyrwjůnka-Leszczyny; do 31 grudnia 1991 Leszczyny) – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie rybnickim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Czerwionka-Leszczyny.
27 maja 1975 r. do miasta Leszczyny (prawa miejskie 1962) włączono miasto Czerwionka (prawa miejskie 1962), zachowując tym samym nazwę i ciągłość prawną miasta Leszczyny, a równocześnie likwidując miasto Czerwionka. 1 stycznia 1992 r. nazwę miasta Leszczyny zmieniono na Czerwionka-Leszczyny. Z formalnoprawnego punktu widzenia Czerwionka-Leszczyny nie jest więc miastem powstałym przez połączenie miast Czerwionki i Leszczyny, lecz kontynuacją miasta Leszczyny (do którego włączono Czerwionkę), a zmiana nazwy w 1992 r. na Czerwionka-Leszczyny jest zaledwie uwypukleniem dwoistego charakteru tego miasta a posteriori (obie części są podobnej wielkości).
Gmina i miasto Czerwionka-Leszczyny położona jest w południowo-zachodniej części województwa śląskiego - 40 km od Katowic i 45 km od granicy z Czechami. Od 1999 roku wchodzi w skład powiatu rybnickiego razem z gminami: Świerklany, Lyski, Gaszowice i Jejkowice. Graniczy z dwoma miastami działającymi na prawach powiatu tj. Rybnikiem i Żorami, miastem Orzesze i gminą Ornontowice, które wchodzą w skład powiatu mikołowskiego oraz miastem Knurów i gminą Pilchowice wchodzącymi w skład powiatu gliwickiego. Pod względem geomorfologicznym obszar gminy i miasta zajmuje część Płaskowyżu Rybnickiego stanowiącego fragment Wyżyny Śląskiej. Przez teren miasta przechodzi główna trasa kolejowa Katowice - Rybnik - Racibórz, a przez sołectwo Szczejkowice trasa Rybnik - Pszczyna. W sołectwie Stanowice krzyżują się dwie główne drogi wojewódzkie Rybnik - Orzesze (nr 925) i Knurów - Żory (nr 924). Ponadto Czerwionka-Leszczyny posiada rozbudowaną sieć połączeń drogowych umożliwiających dojazd do okolicznych miast aglomeracji śląskiej: Rybnika, Knurowa i Gliwic. Gmina i miasto znajdują się na trasie autostrady A-1 Północ - Południe, która łączy Gdańsk z Ostrawą. Autostrada przebiega przez sołectwa: Szczejkowice, Stanowice i Bełk oraz dzielnicę Dębieńsko. Na terenie gminy zlokalizowane są dwa zjazdy z autostrady.
ZARYS HISTORYCZNY:
Najstarsze, pewne wzmianki o miejscowościach wchodzących w skład gminy i miasta Czerwionka-Leszczyny, tj. Szczejkowicach, Książenicach, Leszczynach i Bełku pochodzą z Liber Fundationis Episcopus Wratislaviensis z 1305 r. Stąd wiadomo, że obszar ten pierwotnie wchodził w skład diecezji wrocławskiej. Niewielka część obecnej gminy Czerwionka-Leszczyny należała do diecezji krakowskiej. Granica pomiędzy tymi biskupstwami przebiegała w taki sposób, że po stronie wschodniej, krakowskiej, znalazły się Woszczyce (z Palowicami), zaś po stronie zachodniej, wrocławskiej - Żory, Bełk i Dębieńsko. Za najstarszą parafię na terenie gminy uznać należy Bełk, występujący w spisach świętopietrza z lat 1290 i 1305. O 30 lat młodszą parafią jest Dębieńsko, a trzecią pod względem wieku są Leszczyny, o których mowa po raz pierwszy w 1447 r. Woszczyce z Palowicami figurują w krakowskim spisie świętopietrza po raz pierwszy w 1326 r.
Administracyjnie obszar obecnej gminy należał już od 1283 r., tj. od śmierci Władysława Opolskiego, do księstwa raciborskiego i rządzony był przez śląskich Piastów.
Jeden z nich, Leszek, w lutym 1327 r., złożył ze swego księstwa hołd lenny Janowi Luksemburskiemu, przyjmując tym samym patronat czeski. W granicach księstwa opolskiego ziemia ta znalazła się w 1521 r., na mocy układu zawartego pomiędzy bezdzietnym księciem raciborskim Walentym a Janem Dobrym, księciem opolskim. Rządy Piastów śląskich na tym obszarze trwały jednak tylko do roku 1532, w którym to zmarł ostatni z nich, książę Jan.
Teren obecnej gminy nominalnie od 1526 r., a formalnie od 1532 r., znalazł się w granicach monarchii Habsburgów. Część miejscowości obecnej gminy weszła w skład rybnickiego państwa stanowego w 1532 r., pozostając w jego strukturach aż do roku 1788. W 1742 r. (w wyniku tzw. I wojny śląskiej) obszar ten, wraz z całym Śląskiem, znalazł się w granicach państwa pruskiego, co przypieczętowały II i III wojna śląska.
Nowy podział administracyjny został dokonany w 1818 r. Z części powiatu pszczyńskiego i raciborskiego utworzono powiat rybnicki, w którego granicach znalazła się także obecna Czerwionka-Leszczyny.
Wiek XX dla wielu mieszkańców tego obszaru stał się znowu czasem próby. Zapisali oni chwalebną kartę w historii wszystkich trzech śląskich zrywów powstańczych, a w ostatnim z nich weszli w skład 13 pułku piechoty Wojsk Powstańczych, tzw. pułku żorskiego. Ich głosy w plebiscycie przesądziły także o powrocie tej ziemi w 1922 r. do macierzy. Kiedy w 1922 r. obszar obecnego miasta znalazł się w Polsce, w sąsiednich Szczygłowicach zbudowano nową kopalnię węgla kamiennego. Leszczynom wyznaczono wówczas rolę zaplecza mieszkaniowego i zaopatrzeniowego dla pobliskich ośrodków przemysłowych.
Czerwionce i Leszczynom nadano prawa miejskie w 1962r. W 1975 roku połączono miasta Leszczyny i Czerwionkę pod nazwą Leszczyny. W 1977 roku przyłączono do nich gminę Bełk (sołectwa Bełk, Palowice, Szczejkowice, Stanowice, Przegędza), sołectwo Książenice z gminy Ochojec, oraz dzielnicę Dębieńsko z gminy Ornontowice. 1 stycznia 1992 roku decyzją Rady Ministrów z dnia 26 listopada 1991 r. nastąpiła zmiana nazwy gminy i miasta z Leszczyn na Czerwionkę-Leszczyny.
WARUNKI NATURALNE:
Pod względem geomorfologicznym obszar gminy i miasta w przeważającej części należy do Kotliny Raciborsko - Oświęcimskiej, stanowiącej część Płaskowyżu Rybnickiego, a jedynie góra Ramża wyznacza początek Wyżyny Śląskiej. Góra ta będąca najwyższym naturalnym wzniesieniem Płaskowyżu Rybnickiego (325 m n.p.m.) położona jest między Czerwionką, Bełkiem a Dębieńskiem. Wzniesienie porośnięte jest ponad stuletnimi bukami i stanowi dominantę krajobrazu gminy. W pobliżu szczytu znajduje się zautomatyzowana stacja meteorologiczna Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej PAN.
Geologicznie obszar ten jest położony w zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Występują tu utwory karbonu, triasu, trzeciorzędu i czwartorzędu. Pośród nich dominujące znaczenie i największą miąższość mają utwory karbonu. Zalegają one do znacznych, sięgających kilku tysięcy metrów, głębokości. Ich wyższą część stanowią utwory węglonośne karbonu górnego - namuru i westfalu, które występują do powierzchni terenu lub są przykryte utworami trzeciorzędu i czwartorzędu (rzadziej triasu). Stąd też region ten obfituje w bogactwa naturalne, do których należą głównie: węgiel kamienny, sól kamienna zalegająca w trójkącie Orzesze - Żory - Czerwionka oraz piasek budowlany występujący w rejonie sołectw Szczejkowice i Palowice.
W rejonie środkowym i północno-wschodnim występują grunty III i IV, a sporadycznie V klasy bonitacji stanowiące kompleksy pszenne, żytnie bardzo dobre i żytnie dobre. Natomiast rejon południowo-zachodni to gleby IV i V, a nawet VI klasy bonitacji stanowiące kompleksy żytnie i żytnie bardzo dobre.
Korzystny wpływ lasów Puszczy Pszczyńskiej na ten rejon stwarza dogodne warunki dla rozwoju rolnictwa prowadzonego metodami ekologicznymi.
Gmina położona jest w dorzeczu Odry, a jej główna rzeka - Bierawka, prawy dopływ Odry, bierze swój początek w sąsiednim mieście Orzeszu. Innymi znaczącymi zbiornikami wodnymi gminy są stawy Łanuch i Garbocz w dolinie Jesionki, które posiadają nieprzeciętne walory krajobrazowe. Sąsiaduje z nimi zespół śródleśnych, niewielkich Stawów Łańcuchowych. Dawniej, każdy z 10 stawów nosił gwarową nazwę - Żabiok, Koliok, Pyczok, Węglornik itp. - niestety dziś niektóre ze zbiorników wodnych zostały w całości zarośnięte. Tutejsze trzcinowiska, szuwary i zarośla są ostoją ptactwa wodnego. Można tam obserwować bociana czarnego, czaplę siwą, zimorodka, błotniaka stawowego, perkoza dwuczubego, łabędzia niemego oraz kilka gatunków kaczek.
Wysoka lesistość gminy Czerwionka-Leszczyny należy do jej najsilniejszych atutów. W szacie leśnej dominują monokulturowe drzewostany sosnowe i lasy mieszane zajmujące siedliska po cenniejszych lasach liściastych wyniszczonych na przestrzeni ostatnich kilku wieków. W trudniej dostępnych kompleksach leśnych po dziś dzień przetrwały dzikie uroczyska będące pamiątką dawnej Puszczy Śląskiej.
Szczególną wartość naukową przedstawia uroczysko Głębokie Doły w okolicy Książenic, gdzie zachowało się najliczniejsze w Katowickiem skupisko pomnikowych buków pospolitych w wieku ponad 100 lat. Przeprowadzone tu badania botaniczne wykazały istnienie stanowisk 13 gatunków prawnie chronionych, m.in. pierwiosnki wyniosłej, storczyka szerokolistnego, konwalii majowej, marzanki wonnej. Uroczysko to ma obecnie status projektowanego rezerwatu przyrody.
Do ochrony w randze rezerwatu przyrody kwalifikuje się również niewielki kompleks lasów łęgowych położonych na granicy gminy Czerwionka-Leszczyny i miasta Knurów. W podgórskim łęgu jesionowym ma tam swoje stanowisko rzadka i chroniona roślina - ciemiężyca zielona.
Celem ochrony wartości przyrodniczych i kulturowych w południowo-zachodniej części dawnego województwa katowickiego utworzono w listopadzie 1993 r. Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Park obejmuje powierzchnię 443,5 km2, rozciągając się od okolic Woszczyc aż po Kuźnię Raciborską. W Czerwionce-Leszczynach obejmuje on zachodnie i południowe części tej jednostki administracyjnej wraz ze wspomnianymi wartościowymi zespołami leśnymi.
GOSPODARKA:
Do 2000 r. największym zakładem na terenie miasta była Kopalnia Węgla Kamiennego „Dębieńsko”, która zatrudniała ponad 2500 mieszkańców. Od czasu jej zamknięcia gmina Czerwionka-Leszczyny stała się miastem-sypialnią. W 2006 r. do pracy wyjeżdżało 5 605 osób (głównie do Rybnika i Gliwic), z czego 3 829 z miasta. Do pracy na terenie gminy i miasta przyjeżdża 1 121 osób. Liczba bezrobotnych rośnie – w 2008 r. wynosiła 685, w 2010 r. już prawie dwa razy więcej – 1 209[12]. W mieście działała do 30 sierpnia 2018 roku Koksownia Dębieńsko. W gminie Czerwionka-Leszczyny na 10 tys. mieszkańców przypada 629 podmiotów gospodarczych (w mieście 585, na terenach wiejskich 727 podmiotów na 10 tys. ludności). Jednostki nowozarejestrowane to 72, a wyrejestrowane – 38 na 10 tys. ludności.
CZERWIONKA-LESZCZYNY DLA INWESTYCJI:
Głównymi atutami gminy i miasta są: dobre skomunikowanie miasta (drogowe, kolejowe), atrakcyjne położenie niedaleko autostrady A-1 Północ - Południe, która łączy Gdańsk z Ostrawą, a dalej z południem Europy; autostrada przebiega przez sołectwa Szczejkowice i Stanowice natomiast w Bełku oraz dzielnicy Dębieńsko zlokalizowane są zjazdy z autostrady. Na terenie Czerwionki-Leszczyn zlokalizowane są dwa zjazdy z autostrady A1 (północ-południe). Trasa docelowo połączyć ma Gdańsk z południem Europy. Rozbudowana sieć połączeń drogowych umożliwia dojazd do okolicznych miast aglomeracji śląskiej: Rybnika, Knurowa i Gliwic. Gmina jest oddalona tylko o 40 km od Katowic, 70 km od lotniska Katowice i 20 km od węzła autostrady A4 (wschód-zachód, obecnie Zgorzelec - Kraków, docelowo - granica polsko-niemiecka z granicą polsko-ukraińską).
WARTO ZOBACZYĆ:
> Kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej - Najstarszą budowlą sakralną jest drewniany kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej przeniesiony w 1981 roku z Leszczyn do Palowic. Świątynię zbudowano w konstrukcji zrębowej w latach 1594-1595. W 1606 roku cieśla Jan Ożga dobudował wieżę słupową o skośnych ścianach i szerokim hełmie namiotowym. Dach kościółka, ściany zrębu i skośne ściany wieży kryte są gontem. Nad nawą wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę. Wokół ścian kościoła obiegają wspornikowe przydaszki tzw. soboty. Wewnątrz świątyni zachował się renesansowy wystrój: bogato rzeźbiony ołtarz z XVII wieku z obrazem Trójcy Świętej, XVII-wieczna ambona z malowidłami czterech Ojców Kościoła, obraz Koronacji NMP nad drzwiami do zakrystii.
> Kościółek pod wezwaniem św. Marii Magdaleny - W Bełku znajduje się kolejny zabytek sakralny - drewniany kościółek pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. Został on wzniesiony w XVIII wieku na podmurówce z kamienia, w konstrukcji zrębowej, z wieżą czołową konstrukcji słupowej. Kościółek jest orientowany. Dach świątyni kryty jest gontem, ściany boczne posiadają przydaszki wspornikowe tzw. soboty. Wewnątrz świątyni znajduje się wczesnobarokowy ołtarz główny z dwiema kwaterami dawnego tryptyku późnogotyckiego z ok. 1500 r.
> Kościół pw. św. Jerzego w Dębieńsku - Najmłodszym zabytkiem architektury sakralnej jest kościół pw. św. Jerzego w Dębieńsku wybudowany w stylu barokowym w 1802 r. na miejscu wcześniejszego kościoła drewnianego. Wewnątrz kościoła znajduje się późnorenesansowy ołtarz główny z połowy XVII wieku, barokowa ambona ufundowana w 1774 roku, chrzcielnica z 1808 roku oraz organy z 1890 roku.
> Budynek dworu z XIX wieku - W dzielnicy Czerwionka, przy al. Św. Barbary 6, zachował się budynek dworu z XIX wieku. Budynek został zmodernizowany i obecnie jest siedzibą wydziałów Urzędu Gminy i Miasta w Czerwionce-Leszczynach, redakcji gazety lokalnej Kurier oraz filii oddziału Banku Śląskiego. Otoczony jest parkiem o cennym drzewostanie, który jest pozostałością po dawnym parku dworskim. W parku występuje drzewostan wielogatunkowy, liściasty, z przewagą dębu, lipy, klonu, jesionu i brzozy. W pobliżu ul. Parkowej rośnie grupa sosen wejmutek. Przed wejściem do filii Banku Śląskiego można podziwiać egzemplarz orzecha szarego. W parku rosną także dwie lipy drobnolistne i dwa buki pospolite o wymiarach pomnikowych.
> Dwór klasycystyczny, zwany zamkiem - Z kolei w dzielnicy Leszczyny znajduje się dwór klasycystyczny, zwany zamkiem, wzniesiony w 1882 r. przez Konrada von Bartelta, w miejscu istniejącego tam wcześniej drewnianego dworu. Jest to budynek 4-traktowy, piętrowy, z wieżą od strony wschodniej. Obecnie pełni funkcję obiektu użyteczności publicznej. Mieści się w nim filia Biblioteki Miejskiej oraz Stowarzyszenie Artystyczno-Muzyczne. Wokół dworu założono stawy i duży park, który w zubożałej postaci zachował się do dziś. W parku utrzymywano niegdyś dwie cieplarnie. Każdego roku przed I wojną światową obchodzono tu wiejskie dożynki. Drugi zespół dworsko-parkowy w Leszczynach, założony także przez Konrada von Bartelta w Nowym Dworze jest niestety obecnie zaniedbany. Znajduje się w nim opuszczona willa z mansardowym dachem, która została wzniesiona w 1904 r. dla córki dziedzica - Heleny Eickl.
> Dwór z XIX wieku w Czuchowie - Kolejny przykład architektury dworskiej stoi w Czuchowie. Jest to dawny dwór z XIX wieku, pełniący obecnie funkcję budynku mieszkalnego. Niegdyś znajdował się w nim szpital Spółki Brackiej. Obiekt nie posiada cech stylowych. W jego otoczeniu zachował się we fragmentach park dworski, założony w stylu angielskim. W parku stoi murowana kapliczka, odrestaurowana w 1996 roku.
> Dwór zwany zamkiem w Palowicach - W centrum Palowic znajduje się kolejny dwór, zwany potocznie zamkiem, w otoczeniu którego rozpościera się park. Budynek dworu wzniesiono w latach 1860-1880 w stylu klasycystycznym. Dwór jest podpiwniczony, parterowy na wysokim podmurowaniu. Pięterko wieńczy trójkątny przyczółek. Obiekt posiada elewacje dłuższe 7-osiowe i krótsze 4-osiowe oraz 3-osiowe pięterko. Kryty jest dachem mansardowym, który został poddany pracom remontowym w 1995 r. Układ wnętrz jest trzytraktowy, symetryczny, z dużą sienią na osi. Wewnątrz znajdują się zabytkowe piece kaflowe. W piwnicach zachowały się sklepienia żaglaste. W sąsiedztwie dworu stoi dawna oficyna dworska, pochodząca z pierwszej połowy XIX wieku. Jest to obiekt murowany, klasycystyczny, nakryty dwuspadowym dachem, krytym wypalaną dachówką. Układ wnętrz oficyny jest dwutraktowy, symetryczny, a elewacja frontowa 5-osiowa.
> Ruiny huty Waleska - W lasach palowickich położone są zabytkowe ruiny huty Waleska, która stała niegdyś w nieistniejącym już dzisiaj przysiółku Łanuch koło Palowic. Pozostałość po hucie zwana Gichtą jest pamiątką rodzimego przemysłu hutniczego. Pierwsza kuźnica (hamernia) istniała w tym miejscu już w połowie XVIII wieku. Produkowano w niej żelazo sztabowe metodą prymitywnego wytopu z rudy darniowej. Zachowana do dziś ceglana budowla z kwadratową wieżą o czterech kondygnacjach, wybudowana w 1830 roku, ma 15 metrów wysokości.
> Zabytkowa ręczna sikawka strażacka
> Familoki - Osiedle patronackie kopalni „Dębieńsko” - Osiedle patronackie kopalni „Dębieńsko”, jak podkreślają architekci, jest jedną z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych kolonii tego typu. Wyróżnia ją dekoracyjność zastosowanych form architektonicznych. Osiedle zostało zaprojektowane tak, by tworzyć przemyślaną całość, choć każdy z około stu familoków jest inny. Domy wyróżniają się ciekawymi detalami dekoracyjnymi: glazurowaniem, deskowaniem, murem pruskim, a także dachem mansardowym czy charakterystycznym wolim oczkiem w dachu. Inwestorem kolonii był koncern Zjednoczone Huty Królewska i Laura - właściciel kopalni „Dębieńsko”. Cały kompleks projektował mistrz budowlany Stork z Czerwionki, etatowo pracujący dla koncernu.
źródło: www.czerwionka-leszczyny.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz