http://www.urzad.malbork.pl/

DARMOWY PRZEWODNIK - PLIK PDF:

https://www.ruszajwdroge.pl/2020/08/przewodnik-Ruszaj-w-droge-na-Malbork-i-Zulawy.html#.YQarALi_it9

Malbork (łac. Mariaeburgum, Mariae castrum, Marianopolis, niem. Marienburg) – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim nad Nogatem. Siedziba powiatu malborskiego. Malbork leży na obszarze dawnej Pomezanii, w historycznych Prusach Górnych, a także na Powiślu.

Malbork kojarzy się zazwyczaj z potężną, średniowieczną warownią krzyżacką dominująca nad nizinnymi Żuławami. Malbork to jednak nie tylko zamek. Powstałe przy nim miasto Marienburg otrzymało w 1286 roku dokument lokacyjny. Na wysoczyźnie górującej nad rzeką, na południe od terenów zamkowych, powstało miasto, na terenie którego zbudowano Ratusz (ok. 1380), miejską farę pod wezwaniem św. Jana, Wysokie i Niskie Podcienia oraz system murów obronnych z bramami Mariacką i Garncarską, ochraniający zabudowę mieszkalną. Będący w rozkwicie zamożności i znakomicie obwarowany Malbork spalili Krzyżacy w lipcu 1410 roku. Nastąpiło to tuż przed oblężeniem zamku przez wojska króla Władysława Jagiełły. Miasto zostało odbudowane, naprawiono zrujnowane fortyfikacje i zbudowano nowe. W czasie wojny trzynastoletniej miasto poważnie ucierpiało. Zniszczeniu uległo wiele budynków, kościół św. Jana, Dwór Artusa oraz południowy szczyt ratusza. Od 1466 roku gdy Malbork był już pod polskimi rządami, powrócił do zamożności, głownie dzięki współuczestniczeniu w handlu polskim zbożem i drzewem, rozwojowi rzemiosła i znacznym dochodom z posiadłości żuławskich. Z braku miejsca w kręgu średniowiecznych murów zaczęto osiedlać się poza nimi i w związku z tym rozwinęły się cztery przedmieścia. Po stupięćdziesięcioletnim okresie względnego spokoju, przerwanego na krótko w latach 20-tych XVI wieku ruchami religijno-społecznymi, nastąpiły najazdy szwedzkie, które nie oszczędziły miasta. Miasto w XVII i XVIII nie miało zbyt wielkiego znaczenia gospodarczego, zmieniło się to dopiero w roku 1772, gdy miasto przeszło w ręce pruskie. Okres wojen napoleońskich przyniósł Malborkowi ogromne obciążenia w postaci parokrotnych kontrybucji, przymusowych prac przy odbudowie XVII-wiecznych fortyfikacji z czasów wojen szwedzkich, kwaterunków i zwykłych grabieży żołnierskich kilkakrotnie zatrzymywał się w Malborku sam Napoleon, tędy przemaszerowały jego wojska na tragiczną wyprawę moskiewską i wracały rozbite, atakowane przez Kozaków, którzy wkroczyli do miasta w 1813 roku. Od połowy XIX wieku nastąpił rozwój komunikacji kolejowej, a po 1870 roku ogromne pieniądze z francuskiej kontrybucji sprawiły, że Malbork ponownie uznawano za jeden z ważniejszych punktów na mapie Prus. Po 1870 roku powstało wiele zakładów przemysłowych, chociażby fabryka cygar Loeser & Wolf, słodownia Adolfa Dauma, gazownia czy jedna z większych w regionie cukrowni. Rozwój miasta następował w kierunku południowym, poza dawne Przedmieście Sztumskie oraz wschodnim, w kierunku dworca kolejowego. W obręb granic administracyjnych miasta przyłączono kolejne osiedla, jak Piaski, Wielbark czy Kałdowo. Pierwsza wojna światowa nie przyniosła żadnych zniszczeń Malborkowi. W przeprowadzonym w 1920 roku plebiscycie mieszkańcy opowiedzieli się za Niemcami. Malbork bardzo mocno ucierpiał w trakcie działań wojennych w 1945 roku. Po ciężkich walkach Grupy Bojowej "Marienburg" z jednostkami 2 rosyjskiej Armii Uderzeniowej, 9 marca wysadziły mosty na Nogacie. W wyniku działań wojennych zniszczeniu uległo blisko 80 procent zabudowy Starego Miasta. Polskie władze rozpoczęły prace nad przywróceniem do życia zrujnowanego i wyludnionego częściowo miasta już 17 marca.

GOSPODARKA:

W strukturze gospodarczej Malborka dominuje przemysł spożywczy. Od 1881 mieści się tu Cukrownia Malbork. W mieście wytwarzane są urządzenia rolnicze (fabryka narzędzi ogrodniczych Leokadia), urządzenia na potrzeby przemysłu drzewnego (Malborski zakład przerobów drewna Pemal). Rozwija się przemysł odzieżowy, reprezentowany przez firmy Cotte oraz Koga i chemiczny – zakłady Organika. Zagraniczny kapitał reprezentują także firmy Prino-Plast (producent artykułów higienicznych) i największa w regionie wytwórnia materiałów budowlanych Leier-Malbork sp. z o.o. oraz producent wentylatorów przemysłowych Nyborg-Mawent S.A, a także fabryka okien PCV i ALU FOREST.

KULTURA:

W mieście działa Malborskie Centrum Kultury i Edukacji oraz Klub Bazy Lotnictwa Taktycznego. Wśród organizowanych przez miasto imprez są kontynuowane przez wiele lat: Festiwal Boże Narodzenie w Sztuce, wybory Miss, Przegląd Zespołów Tanecznych, Malborskie Spotkanie Teatralne i wiele, wiele innych. W czerwcu obchodzone są Dni Malborka, a w lipcu Oblężenie Malborka. Można na nim zobaczyć turnieje rycerskie, pokazy, wziąć udział w konkursach, a wokół zamku rozstawione są stragany. Miasto to jest gospodarzem Międzynarodowego Turnieju Szachowego o Wieżę Zamku Malborskiego, a turnieje szachowe na skalę lokalną odbywają się tu przez cały rok. W Zamku organizowane są wystawy i sesje popularnonaukowe. Mają tam miejsce również takie imprezy jak Oblężenie, nawiązujące do tradycji rycerskiej. Czwartkowe Wieczory Muzyczne na Zamku organizowane są przez Miejski Dom Kultury i Muzeum Zamkowe od września 1982. Na wystawy zaprasza galeria Na lewo. Miasto dysponuje sześcioma bibliotekami oraz kinem Klubowym. Od 2003 do 2008, od początku maja do końca wakacji trwały cykle koncertów muzycznych. Pod hasłem Malborski Przegląd Muzyczny do miasta przyjeżdżają dziesiątki zespołów z całego kraju i zagranicy.

WARTO ZOBACZYĆ:

> Zamek wielkich mistrzów krzyżackich - Zamek z XIV–XV wieku otoczony murami obronnymi z bramami, składający się z trzech oddzielnych zamków: Zamku Wysokiego, Zamku Średniego oraz Zamku Niskiego zwanego także Przedzamczem.

> Ratusz w Malborku - Wzniesiony został w latach 1365–1380 w miejscu wcześniejszego ratusza. Rekonstruowany w końcu XV wieku i w 1901 przez Conrada Steinbrechta. Zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny. Ma dwuspadowy dach z dwoma ozdobnymi szczytami i wieżyczkę pośrodku kalenicy. W wieżyczce znajdował się dzwon odlany w 1407. W piwnicach przed wojną znajdowała się restauracja „Ratskeller” z izbą pamięci Hindenburga. Obecnie w Ratuszu mieści się Młodzieżowy Dom Kultury „Ratusz”.

> Resztki murów obronnych wraz z bramami oraz basztami - Wzniesione w pierwszej połowie XIV wieku z cegły. Mają konstrukcję arkadową. Są stosunkowo cienkie, jak na konstrukcję obronną. Zasadnicza grubość ściany wynosi 45 cm (1,5 cegły) wzmocniona jest od strony miasta filarami o grubości 45 cm. System obronny Malborka – Stare Miasto malborskie uzyskało już w XIII wieku system obronny, który rozbudowywano systematycznie aż po czasy nowożytne. Ze średniowiecznych umocnień zachowały się od wschodu fragment ceglanych murów, Brama św. Ducha (Garncarska) i relikty baszt, od południa Brama Mariacka oraz od zachodu mur oporowy wysoczyzny miejskiej, na którym oparte były niegdyś budynki spichrzowe.

> Brama Mariacka - Brama Mariacka, zwana także Sztumską oraz Przewozową – zbudowana razem z systemem obronnym w pierwszej połowie XIV wieku. Wznosi się ona na planie prostokąta o wymiarach 6,6 na 7,6 metra na wysokość 10 metrów. Jej fasadę południową i północną zdobią blendy zamknięte ostro łukami. Ta gotycka budowla uzyskała po pożarze dachu w 1838 charakterystyczną nadbudówkę z muru pruskiego. Na przełomie lat 1936/1937 przystąpiono do rekonstrukcji dachu według projektu mistrza budowlanego Paula Domberta. Rozebrano wieżyczkę, a bramę nakryto czterospadowym dachem, kryjącym krenelaż. Zegar umieszczono w ozdobnym krenelażu. Po II wojnie światowej nie nakryto baszty dachem z 1937.

> Baszta maślankowa - Baszta maślankowa, inaczej lichnowska – jedna z najwyższych wież znajdujących się w kompleksie zamku malborskiego. Wysunięta najdalej na północ spełniała rolę strażnicy. Wzniesiona w latach 1335–1340 na rzucie okrągłym o średnicy 8,68 m (28,8 m wysokości), w północno-zachodnim narożniku murów obronnych Podzamcza. W 1906 otrzymała szpiczasty dach, który zwieńczono postacią kobiety ubijającej masło (tzw. Baby Maślanej) wykutej z blachy przez Emila Jentzena. Z basztą związane są liczne legendy. Jedna z nich mówi, że kiedyś Krzyżacy wprowadzili podatek od ubijania masła. Przeciwko tej decyzji zbuntowali się rajcy miejscy. Twierdzili, że z tego powodu wzrośnie cena masła, spadną zyski, a oni stracą klientów. Krzyżacy nie tolerując sprzeciwu i obawiając się dalszych zamieszek zamknęli buntowników w wysokiej wieży. Stąd nazwa. Baszta maślankowa. Obiektu nie można zwiedzać.

> Brama Garncarska - zwana także Elbląską lub Św. Ducha – zbudowana najprawdopodobniej w 1380. Jest bramą pięciokondygnacyjną wysokości 12 m, wzniesioną na planie prostokąta o wymiarach 7,6 na 9,4 metra. Prócz przejazdu znajdują się w przyziemiu bramy dwa przejścia dla pieszych. Szerokie fryzy, oddzielające kondygnacje i blendowanie w dwu górnych oraz tarcze herbowe na najwyższym piętrze, a wreszcie prześwity strzelnicze o wykroju prostokątnym, kształtowały plastycznie wielką płaszczyznę ściany wschodniej. Podobnie uformowana, zwrócona ku miastu fasada zachodnia nie posiadała wielkiej wnęki, jaka znajdowała się po przeciwnej stronie i sięgała na wysokość trzech kondygnacji.

> Kościół św. Jana - z 2-giej połowy XIV wieku – kościół odbudowano po zniszczeniach oblężniczych z lat 1457–1460 w latach 1467–1523. Wzniesiono kościół sześcioprzęsłowy, trójnawowy, z nawami o jednej wysokości (halowy), z wieżą stojącą przy południowej nawie. W 1592 pochowano tutaj przedstawiciela rodu Kostków herbu Dąbrowa – Macieja Kostkę, s. Jana (wójt malborski) i Małgorzaty Eulenberg. W 1635 zachodnie przęsło świątyni runęło na skutek wybuchu miny. Zamknięcie skróconej o jedno przęsło budowli pochodzi z 1668.

> Szkoła Łacińska - Gmach zbudowany w 1352 przez wielkiego mistrza Winricha von Kniprode, od XVI wieku do 1864 pełnił rolę szkoły, w której uczono początków łaciny. Zniszczona w czasie pożaru miasta 26 lipca 1899. Odbudowana w 1900 jako typowy magazyn. Obecnie zachowane fragmenty stanowią partie murów odwodowych, murowanych z cegły palonej na zaprawie wapiennej w wątku gotyckim. Przykład budowli sprzężonej z rytmem fortyfikacji miejskich z okresu średniowiecza.

> Młyn Górny (Piekarski) - budowany w 1400, na planie prostokąta o wymiarach 12,75 na 25,50 m, przy grubości murów 1,35 m. Jego dach odbudowany po pożarach w 1410 i 1718. Na pierwotnym, wschodnim szczycie występuje bogate blenkowanie.

> Szpital Jerozolimski - Dwukondygnacyjny budynek pochodzący prawdopodobnie z XVI wieku. Pierwotnie pełnił funkcję szpitala, po wojnie mieściły się nim mieszkania, ale w wyniku zaniedbań i pożaru podupadł. Odbudowany w latach 2006-2011. Obecnie budynek jest zagospodarowany przez Malborskie Centrum Kultury i Edukacji. Wpisany na listę World Monuments Watch 2006.

> Pozostałości twierdzy Malbork - Pozostałości twierdzy Malbork wzniesionej na przedpolach miasta, w latach 1899–1903 i rozbudowanej w latach 1914–1915.