Strzyżów – gmina miejsko-wiejska w województwie podkarpackim, w powiecie strzyżowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie rzeszowskim.
Siedziba gminy to Strzyżów.
W skład Gminy Strzyżów wchodzą następujące miejscowości:
Bonarówka
Brzeżanka
Dobrzec
Glinik Charzewski
Glinik Zaborowski
Godowa
Grodzisko
Łętownia
Tropie
Wysoka Strzyżowska
Zawadka
Żarnowa
Żyznów
Strzyżów
ZARYS HISTORYCZNY:
Dawniej Strzezow – to miasteczko na Pogórzu Strzyżowsko-Dynowskim, położone nad rzeką Wisłok, 30 km na południowy zachód od Rzeszowa, liczące dziś prawie 9 tys. mieszkańców. Legendarne dziej Strzyżowa sięgają IX wieku, czasów związku plemiennego Wiślan, kiedy to pogański książę wiślicki miał tu zbudować w widłach rzeki Stobnicy i Wisłoka strażnicę zwaną Strzeżno dla obrony wschodnich krańców swych ziem. U schyłku X wieku tereny te weszły w skład piastowskiego państwa polskiego. W XI wieku stały się one własnością rodu Bogoriów z nadania Bolesława Śmiałego za zasługi wojenne. W 1185 roku komes Mikołaj z Bogorii koło Sandomierza przekazał kilka wsi ze swych dóbr (w tym Lublę i Dobrzechów) na uposażenie klasztoru Cystersów w Koprzywnicy. Legat papieski, biskup firmański Filip w 1279 r. w Budzie na Węgrzech potwierdził opatowi klasztoru Cystersów w Koprzywnicy prawo do pobierania dziesięciny między innymi z Dobrzechowa, Lubli, Zaborowa, Czudca i Strzyżowa.
Strzyżów już w XIII w. był trzykrotnie grabiony i palony przez Tatarów (później na początku XVI w.), jak też przez Węgrów, Szwedów i Rosjan w XVII-XVIII w. Pierwsza lokacja miasta miała miejsce między 1373 a 1397 r. (druga w 1480). Strzyżów jest parafią od 1335 r. Już w 1400 r. odnotowano pierwszych żaków ze Strzyżowa na krakowskiej uczelni, a w 1413 r. było ich tam aż 37.
Miasto w XV-XVII w. miało dwa rynki, trzy kościoły, ratusz, łaźnię, szpital dla bezdomnych, trzy młyny, jatki, karczmę, gorzelnię, dwa browary i słodownie, szkołę parafialną, komorę celną, dwa mosty: godowski i gbiski, folusz, blech z maglem, staw rybny, itd. Produkowano tu saletrę, proch, namioty. Teren miejski otaczał ziemny wał obronny (do dziś zachowała się ul. Zawale). Były to czasy świetnego rozwoju miasta, rzemiosła, wytwórczości, hodowli i kontraktów handlowych z ośrodkami miejskimi w Polsce, na Węgrzech i w Słowacji. Działało tu aż 8 różnych cechów rzemieślniczych. Najsłynniejsze były cechy sukienników, kowali i kuśnierzy. Już w XV w. Strzyżów był wymieniony wśród 11-stu miast Podkarpacia – monopolistów w skupie, przerobie i handlu wełną oraz wyrobami sukienniczymi i w kształceniu rzemieślników w tym zawodzie (zachował się unikalny statut cechu sukienników z 1491 r.).
Cysterski Strzyżów staje się znów własnością rycerską od 1373 r. (rycerza Wojtko, Pakosza - jego synów Jana i Mikołaja Strzeżowskich – XV w. później Świerczowskich, Wielopolskich – XVI w., Bączalskich i Bonerów, Szczepieckich i znów Wielopolskich – XVII w., Radziwiłłów – XVIII w., Starzeńskich, Skrzyńskich, Wołkowickich i Konopków – XIX i pocz. XX w.). Właściciele Strzyżowa mieli zwykle kilka folwarków wokół miasta. Patronem miasta jest św. Michał. Herb miasta przedstawia wizerunek świętego trzymającego w lewej ręce wagę w prawej miecz, jego stopa spoczywa na głowie pokonanego smoka. Zachowała się odbitka herbowej pieczęci, pochodząca z poł. XIX w. Kilkadziesiąt lat później św. Michał otrzymał koronę, a Strzyżów został Królewskim Wolnym Miastem.
Strzyżów trawiło w jego historii aż dziewięć pożarów – ostatni w 1895 r. spowodował, że powstało już w większości miasto murowane. Rozwój miasta utrwaliło otwarcie szkoły świeckiej w 1796 r., a wcześniej w 1684 r. zezwolenie królewskie na organizację czterech jarmarków rocznie, wybudowanie w latach 1794-1798 drogi bitej Rzeszów-Strzyżów-Krosno, linii kolejowej Rzeszów-Strzyżów-Jasło w 1890 r. oraz dwukrotne już awansowanie miasta do rangi powiatu (1896-1932, 1954-1974).
Dwukrotnie w historii poszerzano granice administracyjne Strzyżowa – w 1925 roku przyłączono do miasta Przedmieście Żarnowskie i Dobrzechowskie, a w 1984 r. część okolicznych wsi bezpośrednio do niego przylegających. W latach 60-tych i 70-tych powstało w Strzyżowie szereg fabryk, zakładów, szkół i placówek upowszechniania kultury.
WARTO ZOBACZYĆ:
> Tunel schronowy - We wschodniej części miasta znajduje się obiekt architektury militarnej – tunel schronowy wraz z obiektami pomocniczymi. Wchodził on w skład całego kompleksu schronowego Fűhrershauptguarier – Anlage Sűd wzniesionego również w Stępinie-Cieszynie. W odróżnieniu od pozostałych schronów kolejowych na terenie Polski, schron w Strzyżowie ma charakter podziemny - został on przekopany pod Żarnowską Górą. Zespół tunelu schronowego w Strzyżowie został zaprojektowany i zbudowany przez niemiecką firmę "Organisation Todt" w okresie pomiędzy wiosną 1940 r. i latem 1941 r. W skład zespołu w Strzyżowie wchodziły: tunel schronowy dla pociągu sztabowego, bierne schrony zaplecza technologicznego, tunel instalacyjny, 1-torowa bocznica kolejowa, drewniany peron pomiędzy tunelem, a stacją kolejową oraz grobla o nieznanym przeznaczeniu. Z obiektów zachowały się: tunel schronowy wraz z tunelem instalacyjnym oraz schrony zaplecza technologicznego.
> Kościół Parafialny w Strzyżowie z XV w. (zespół kościelny)
> Budynek synagogi żydowskiej w Strzyżowie - 2 poł. XVIII w.
> Cmentarz żydowski z końca XIX w.
> Dwór Dydyńskich w Strzyżowie - XVIII w. - Budynek wzniesiony około 1786 r. z kamienia rzecznego. Został gruntownie przebudowany w 1926 r. – od frontu wzbogacono go gankiem z tarasem opartym na czterech filarach. Odrestaurowany w 1969 r. Do dziś zachowały się pozostałości XVII-wiecznego parku. Obecnie mieści się tu oprócz tymczasowej siedziby Muzeum Samorządowego Ziemi Strzyżowskiej im. Zygmunta Leśniaka w Strzyżowie, także Środowiskowy Dom Samopomocy
> Zespół pałacowy z końca XIX w. - Strzyżów - Obecnie siedziba Domu Dziecka im. Janusza Korczaka. Budynek pałacu wybudowano końcem XIX w., zastąpił wcześniejszy, z którego zachowały się jedynie piwnice. Zbudowany na rzucie prostokąta, piętrowy, z mieszkalnym poddaszem, murowany i tynkowany stanowił kolejno własność Wołkowickich i Konopków. 1974 roku pałac przeszedł gruntowny remont, podczas którego przystosowano obiekt do pełnienia nowej funkcji – ulokowano w nim Dom Dziecka. Pałac otacza park krajobrazowy, opadający tarasowo ku południu, z alejami, dwoma stawami i pięknymi starymi drzewami. Spora liczba drzew pochodzi jeszcze z końca XVIII w., natomiast późniejsze nasadzenia są z końca XIX w., czyli z okresu budowy pałacu.
> Zespół pałacowy w Żyznowie - 1 poł. XIX w. - W skład założenia pałacowo-parkowego, prócz pałacu, wchodzi budynek administracyjny tzw. Andrzejówka, dawne stajnie (obecnie budynek gospodarczy) oraz park. Piętrowy pałac został wzniesiony pod koniec XVIII lub na pocz. XIX w. na planie prostokąta w stylu neoklasycystycznym. Fasadę frontową stanowi portyk wgłębny wsparty na ośmiu kolumnach.
> XIX -wieczna cerkiew w Bonarówce - Wybudowała ją w 1841 r. miejscowa ludność pod kierownictwem cieśli Jana Liski. W 1945 r. została przemianowana na kościół filialny parafii rzymskokatolickiej w Żyznowie pw. Opieki Matki Bożej. Obiekt był wielokrotnie przebudowywany, ale po remoncie zrębu ścian w latach 1993–1996 odzyskał pierwotny, jednorodny wygląd.
> Budynek Domu Kultury "Sokół" - zniesiono go w 1910 roku dla potrzeb Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". W okresie międzywojennym z jego balkonu przemawiał premier Wincenty Witos. W styczniu 1958 r. budynek po byłym już Towarzystwie „Sokół” został przekazany Prezydium Powiatowej Rady Narodowej na cele kulturalno-oświatowe. W 1963 r. przeszedł gruntowny remont. Powstało wówczas kino „Odrodzenie” oraz Powiatowy Dom Kultury (przemianowany następnie na Miejski Dom Kultury).
> Dom Wójtowski - 1600 r.
> Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej - Założony w XV w. przez cystersów. Był największym w tym rejonie folwarkiem, a o jego ważności świadczy fakt, że przeniesiono tam z Dobrzechowa dwór opata; był również miejscem urzędowania sędziego cystersów.
Do dziś zachowały się pozostałości głównego budynku dworskiego oraz elementy budynków gospodarczych. Z dawnych czasów zachowały się także drzwi dworskie, kafle, drzwi do pieca oraz drobne metalowe przedmioty.
> Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy - Na północy granice parku sięgają miejscowości: Brzeziny, Wiśniowa, Wysoka Strzyżowska, Strzyżów, Lutcza, na południu – Odrzykoń, na zachodzie – Brzostek, na wschodzie – Domaradz i Wola Komborska. Ponad 70% parku stanowią lasy, w dużym stopniu ekosystemy naturalne, z przewagą jodły, buka i sosny. Rzadziej występują dąb szypułkowy, grab zwyczajny, brzoza brodawkowata i modrzew europejski. W bogatej florze Parku występuje 46 gatunków górskich, a wśród nich śnieżyczka, przebiśnieg, śnieżyca wiosenna, czosnek niedźwiedzi. Ponadto 40 gatunków roślin objętych jest ochroną, m.in. widłak gwiaździsty, skrzyp olbrzymi, paprotka zwyczajna pokrzyk wilcza jagoda. Faunę tworzy 226 gatunków kręgowców, w tym 36 gatunków ryb, 18 – płazów, 6 – gadów. 140 gatunków kręgowców należy do podlegających ochronie. Wyjątkowo rzadkie okazy to: traszka karpacka, bocian czarny, puchacz, wilk, wydra i ryś. Chronione są także: chrząszcz, jelonek rogacz, trzmiele, motyle (paź żeglarz, paź królowej, tęczowiec).
> Strzyżowsko-Sędziszowski Obszar Chronionego Krajobrazu - Rozpościera się na północ od Strzyżowa. Charakteryzuje go duża różnorodność form terenu: wąwozy, kotliny, jary pokryte bogatą roślinnością. W pobliżu Sędziszowa w masywie Pogórza wyodrębnia się niesłychanie malowniczy Płaskowyż Zagorzyc i Szkodnej. Fauna i flora jest niemal taka sama, jak w Czarnorzecko-Strzyżowskim Parku Krajobrazowym.
źródło: www.strzyzow.pl; Wikipedia
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz