Tarnobrzeg – miasto w Polsce, na prawach powiatu, położone w województwie podkarpackim. Siedziba władz powiatu tarnobrzeskiego w latach 1867–1975 oraz od 1999. Siedziba władz województwa tarnobrzeskiego w latach 1975–1998. W latach 1973–1976 miasto było siedzibą gminy wiejskiej Tarnobrzeg. Do początku lat 90. XX wieku największy w Polsce ośrodek wydobycia i przetwórstwa siarki.
Tarnobrzeg uzyskał lokację miejską w 1593 roku, ale nie została ona zrealizowana, ponowne nadanie praw miejskich przed 1681 rokiem.
Nazwa Tarnobrzega nawiązuje do rodziny szlacheckiej, która to ufundowała miasto – Tarnowskich. Nazwa Tarnobrzeg przeważyła nad innymi proponowanymi nazwami: „Tarnodwór”, „Nowo Dwór” czy „Nowy Tarnów”. W czasach PRL, w ramach deburżuaizacji próbowano przeforsować fałszywą tezę, iż nazwa Tarnobrzeg związana jest z tarniną, która porastała brzeg Wisły. Teza ta nie miała żadnego uzasadnienia logicznego i była próbą przekłamania historii. Fakt pochodzenia nazwy Tarnobrzeg od rodu Tarnowskich, jest w tym momencie bezsporny. Podobne nazwy nosiły inne miasta założone przez rodzinę Tarnowskich, np.: Tarnogród, Tarnopol. Sam Tarnobrzeg miał zastąpić Tarnowskim utracony wcześniej Tarnów. Nazwa użyta w akcie lokacyjnym („Tarnobrzeg”) nie przyjęła się wśród mieszkańców. Miasto założone na prawie magdeburskim było de facto przysiółkiem magnackiej siedziby Tarnowskich – Dzikowa. Znacznie starsza, ludniejsza i ważniejsza administracyjnie była też inna pobliska osada – Miechocin. Aż do XX wieku to te dwie nazwy przeważają w powszechnym użyciu zamiast nazwy Tarnobrzeg. Obraz z sanktuarium tarnobrzeskiego nosi nazwę Matki Bożej Dzikowskiej, konfederacja zawiązana w Tarnobrzegu określana jest jako dzikowska, a zjazd Stronnictwa Demokratycznego z 1927 roku nosi nazwę dzikowskiego. Początkowo znacznie ludniejszy i spełniający ważne funkcje administracyjne był Miechocin. W czasach piastowskich był siedzibą najmniejszej podstawowej jednostki administracyjnej – opola. Kościół w Miechocinie był siedzibą archidekanatu i aż do 1922 roku był siedzibą jedynej parafii tarnobrzeskiej.
Miasto z nazwy „Tarnobrzeg” funkcjonuje w powszechnej świadomości i jako jednostka administracyjna dopiero od XIX wieku. Wtedy to stało się siedzibą powiatu oraz powstała stacja kolejowa – Tarnobrzeg. W 1918 roku powstałe samozwańcze państwo nosiło nazwę Republiki Tarnobrzeskiej. Odrodzona II Rzeczpospolita pozostawiła Tarnobrzeg siedzibą powiatu. Po odkryciu siarki w pobliskim Machowie, Jeziórku i Grębowie, Tarnobrzeg szybko się rozwijał oraz stał się siedzibą województwa, które nosiło nazwę tarnobrzeskiego. Nawet Matka Boża Dzikowska zaczyna być nazywana Matką Bożą Tarnobrzeską.
Tarnobrzeg jest jednym z większych obszarowo miast, a jego granice sięgają Sandomierza. Odległość od południowych do północnych granic miasta to ok. 20 km. Nazwa Tarnobrzeg, początkowo ograniczona do pl. Bartosza Głowackiego, zdecydowanie wyparła inne historyczne odrębne jednostki takie jak Zakrzów, Dzików, Machów, Wielowieś, Miechocin, Sielec, Podłęże, Sobów, Mokrzyszów. Wszystkie one są teraz integralną częścią rozszerzonego administracyjnie miasta.
Tarnobrzeg w języku jidysz, דזיקאוו, czyli Żikew, przez Żydów utożsamiany był z Dzikowem. W Tarnobrzegu obowiązywał zakaz osiedlania się Żydów, więc zamieszkiwali oni w pobliskim Dzikowie; gdy zakaz uchylono, przeprowadzali się oni do miasta, przenosząc jednocześnie nazwę swej poprzedniej siedziby na Tarnobrzeg.
Tarnobrzeg leży na prawym brzegu Wisły, w południowo-wschodniej części Polski, w Kotlinie Sandomierskiej na pograniczu Równiny Tarnobrzeskiej i Niziny Nadwiślańskiej. Jest to najdalej na północ wysunięte miasto regionu karpackiego.
Dominują gleby bielicowe, na terenach nabrzeżnych mady rzeczne oraz piaszczyste brzegi. Dużo gruntów zostało zalesionych. W rejonie Tarnobrzega jest wiele lasów wchodzących w skład Puszczy Sandomierskiej. Głównymi drzewami są: sosna zwyczajna, dąb szypułkowy, olsza czarna, buk i brzoza.
Administracyjnie graniczy bezpośrednio z Sandomierzem. Historycznie położony jest w Małopolsce. Leżał w ziemi sandomierskiej. W wyniku rozbiorów związany z Galicją. Przynależność tę zachowano w II Rzeczypospolitej, w tym czasie administracyjnie przynależał do województwa lwowskiego. Stan ten utrzymuje się do dziś i Tarnobrzeg związany jest administracyjnie z województwem ze stolicą w Rzeszowie (tj. pozostałą przy Polsce częścią województwa lwowskiego). Do dawnego województwa sandomierskiego nawiązywało województwo tarnobrzeskie z lat 1976–1999. Do terenu dawnej ziemi sandomierskiej nawiązuje też zasięg rzymskokatolickiej diecezji sandomierskiej.
Tarnobrzeg był centrum wydobywania i przetwarzania siarki i kwasu siarkowego (zobacz: „Siarkopol”), lecz zamknięto wszystkie kopalnie siarki, kiedy stało się to ekonomicznie nieopłacalne. Najpierw została zamknięta kopalnia w Piasecznie, następnie kopalnia Machów (po 40 latach wydobywania siarki – kopalnia Machów była największą odkrywkową kopalnią siarki w Europie), a na końcu, w latach 90., kopalnia Jeziórko. Ta ostatnia była eksploatowana nieco dłużej, gdyż stosowano tam nowocześniejsze metody wydobycia siarki (metodą podziemnego wytopu), co ograniczało liczbę potrzebnych ludzi do pracy i skutkowało przez długi czas rentownością produkcji. Obecnie kopalnie Machów i Piaseczno zalewane są przez wodę z Wisły i tworzone są tam sztuczne zbiorniki. Od lat 90. XX wieku na terenach zakładów Siarkopol działa Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna.
Tarnobrzeg posiada sieć instytucji z dziedziny kultury. Tworzą ją m.in.: sieć bibliotek publicznych, biblioteki parafialne (klasztorna OO. Dominikanów, parafii serbinowskiej) i biblioteki szkolne (w tym uczelni wyższych). Główne życie miasta skupione jest w Tarnobrzeskim Domu Kultury (dawna nazwa Wojewódzki Dom Kultury). W nim odbywają się spektakle teatralne (w tym Barbórkowa Drama Teatralna) oraz projekcje filmowe. 8 stycznia 2008 roku zamknięto Kino Wisła spełniające dotychczas tę funkcję. Amatorskie życie kulturalne skupia także Środowiskowy Dom Kultury działający przy Tarnobrzeskiej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz grupy teatralne i muzyczne powstałe na Serbinowie przy tamtejszej parafii. Wymienione ośrodki w przeważającej mierze organizują zajęcia dla dzieci i młodzieży. Sporadycznie koncerty muzyki poważnej organizuje Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega.
WARTO ZOBACZYĆ:
> Barokowy kościół i klasztor Dominikanów z końca XVII wieku
> Kaplica i klasztor Dominikanek wraz z kościołem św. Gertrudy i św. Michała z połowy XIX wieku
> Pałac Tarnowskich w Dzikowie wraz z kompleksem parkowo – ogrodowym
> Nowy cmentarz żydowski
> Synagoga wybudowana w miejscu Starej synagogi
> Gotycki kościół św. Marii Magdaleny z XIV wieku
> neogotycki Pałac Myśliwski (Szindlerów)
> Kościół M.B. Nieustającej Pomocy
> klasycystyczny Dwór Padewiczów
> Las Zwierzyniecki
> Jezioro Tarnobrzeskie
źródło: www.tarnobrzeg.pl; Wikipedia
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz