Powiat grudziądzki – powiat w Polsce (w północno-wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Grudziądz. Największym miastem w powiecie jest Łasin.
W skład powiatu wchodzą:
gminy miejsko-wiejskie: Łasin, Radzyń Chełmiński
gminy wiejskie: Grudziądz, Gruta, Rogóźno, Świecie nad Osą
miasta: Łasin, Radzyń Chełmiński
Powiat grudziądzki położony jest zarówno na prawym, jak i lewym brzegu Wisły, na północno-wschodnim krańcu województwa kujawsko-pomorskiego. Graniczy od północy z powiatem kwidzyńskim (województwo pomorskie), od wschodu z powiatami: iławskim i nowomiejskim (województwo warmińsko-mazurskie), od południowego-wschodu i od południa z powiatami: brodnickim, wąbrzeskim i chełmińskim (województwo kujawsko-pomorskie), a od zachodu, Kępa Szynyska, z powiatem świeckim, wchodzącym także w skład województwa kujawsko-pomorskiego. Powiat zajmuje powierzchnię 728,4 km2 i podzielony jest na sześć gmin: od północy gminę Rogóźno, od północnego-wschodu – gminę Łasin, od południowego - wschodu gminę Świecie nad Osą, od południa gminę Radzyń Chełmiński i od zachodu, wzdłuż Wisły - gminę Grudziądz. Pośrodku powiatu, otoczona pięcioma gminami, znajduje się gmina Gruta. Miasta leżące w granicach powiatu to: Radzyń Chełmiński i Łasin.
W Grudziądzu rozpoczyna swój bieg pięć znakowanych szlaków turystycznych, które przebiegają przez najciekawsze fragmenty powiatu. Szlak czerwony wiedzie przez Nową Wieś, Wielki Wełcz, rezerwat "Jamy" do Gardei. Jego druga odnoga prowadzi z Grudziądza przez Radzyń Chełmiński do Ryńska. Szlak żółty prowadzi przez Rogóźno-Zamek, do jeziora Kudznia, kolejny zielony łączy Świecie nad Osą, Mełno i Radzyń Chełmiński. Ostatnia trasa oznaczona kolorem niebieskim prowadzi skrajem Wysoczyzny Chełmińskiej przez Mnirelk, Goplin i Klamry. Jedną z największych atrakcji turystycznych powiatu są pozostałości średniowiecznych zamków krzyżackich w Radzyniu Chełmińskim, Rogóźnie i Pokrzywnie. Najsławniejsza z warowni w Radzyniu Chełmińskim posiada klasę międzynarodową w skali oszacowania wartości zabytków. Do naszych czasów zachowało się południowe skrzydło zamku z kaplicą i dwoma narożnymi kwadratowymi wieżami, część przyziemia a także przedzamcze w formie trapezu. Z udostępnionych do zwiedzania wież zamkowych turyści mogą podziwiać panoramę rozciągająca się na miasteczko i okolice. Z położonego na wyniosłym wzgórzu zamku w Rogóźnie pozostało czworoboczna wieża z bramą wjazdową, resztki murów, fragmenty przedzamcza oraz budynki gospodarcze z przełomu XVIII i XIX wieku. W Pokrzywnie obejrzeć można część zamkowych murów oraz trójkondygnacyjny spichlerz na przedzamczu.
Jezioro Zamkowe w Łasinie
Teren powiatu grudziądzkiego oferuje wiele atrakcji turystom również dzięki bogactwu form morfologicznych i osobliwościom przyrody. Spragnieni wypoczynku nad wodą, mogą zażywać kąpieli w licznych jeziorach, spośród których najlepiej zagospodarowane są: j. Łasińskie, j. Kuchnia, j. Nogat. Pasjonaci żeglarstwa i sportów wodnych znajdą dogodne warunki nad j. Łasińskim. Jeziora i rzeki powiatu są ponadto znakomitymi miejscami do wędkowania. Amatorzy wycieczek pieszych i rowerowych mogą podziwiać nieskażoną przyrodę na terenach rezerwatów przyrody: "Jamy", "Dolina Osy" i "Rogóźno Zamek". Największym jest rezerwat "Dolina Osy" zajmujący 665,11 ha. Utworzony został w 1994 r. dla ochrony unikatowego krajobrazu wijącej się między stromymi zboczami rzeki. Rezerwat leśny "Jamy" o powierzchni 106,11 ha (utworzony w 1967 r.) chroni fragmenty buczyny pomorskiej oraz zbiorowiska grądowe.
Bezpośrednie sąsiedztwo dużego ośrodka przemysłowego, jakim jest miasto Grudziądz, stwarza szanse rozwoju inwestycji na terenie powiatu grudziądzkiego, zwłaszcza że posiada on dogodne warunki komunikacyjne w postaci drogi krajowej nr 16, sieci dróg wojewódzkich, lokalnych oraz silnie rozwiniętej infrastruktury komunalnej – wodociągowej i kanalizacyjnej.
W ostatnich latach, dzięki skutecznemu pozyskiwaniu przez powiat grudziądzki środków z Unii Europejskiej, stan tej infrastruktury znacznie się poprawił. Bez wątpienia największym i najważniejszym elementem tej infrastruktury jest autostrada A-1. Budowa autostrady łącząca północ z południem stworzy zarówno dla miasta, jak i powiatu znakomite warunki rozwoju. Poszczególne gminy powiatu grudziądzkiego mają dobrą infrastrukturę techniczną a mimo to wiele inwestują w jej poprawę. Korzystne perspektywy rozwoju gospodarczego spotęgowało utworzenie specjalnych terenów inwestycyjnych – Grudziądzkiego Parku Przemysłowego w podstrefie Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Dzięki utworzeniu Grudziądzkiego Parku Przemysłowego znacznej poprawie uległy możliwości inwestycyjne, nastąpiło zwiększenie zatrudnienia w przemyśle przyczyniając się tym samym do stworzenia korzystnych perspektyw rozwoju powiatu grudziądzkiego.
Energia odnawialna jest bardzo ważnym elementem wizji gospodarczej powiatu. Samorządy nie ustają w staraniach uruchomienia inwestycji ekologicznych i wykorzystujących zasoby naturalne. Powiat grudziądzki może być jednym z bardziej obiecujących obszarów występowania złóż gazu łupkowego. Ich ewentualne odkrycie stałoby się motorem napędowym rozwoju gospodarczego i społecznego.
Zimą roku 1972 w miejscowości Marusza, w gminie Grudziądz podczas badań geologicznych, dokonując odwiertu w poszukiwaniu ropy naftowej i gazu, dowiercono się do dolnojurajskiego złoża wód termalnych. Na głębokości 1630 m natrafiono na pokłady ciepłej wody o temp. 44° C, która trysnęła na wysokość ponad 13 m. Natrafiono na źródła gorącej solanki o wysokim stężeniu bromu i jodu. Jej właściwości lecznicze przewyższaja klasą źródła ciechocińskie.
Było to wspaniałe i jednocześnie zaskakujące odkrycie. Analiza chemiczna wypływającej wody, dokonana w 1972 roku, zakwalifikowała ją do wód solankowych o wyjątkowym składzie chemicznym. Dopiero w 2001 roku, pod wpływem rosnącego zainteresowania zasobami geotermalnymi, z inicjatywy Spółki Geotermia Marusza i na podstawie istniejącej dokumentacji PAN, opracowano dokumenty hydrogeologiczne zasobów wód hipertremalnych. Ponowne badania składu solanki potwierdziły jej wyjątkowe właściwości lecznicze, co spowodowało umieszczenie jej na liście złóż kopalin leczniczych. Złoża odkrytej solanki są praktycznie niewyczerpalne. Przy wydobyciu 20 tysięcy litrów na godzinę, tj. prawie pół miliona litrów na dobę, solanki wystarczy na 1000 lat.
Warstwa 1630 m ziemi, chroni ją skutecznie przed zanieczyszczeniami cywilizacyjnymi, gwarantując jej nieskazitelną czystość oraz niezmieniony skład chemiczny, który ukształtowała natura. Z całą pewnością żadne akweny mórz i oceanów, w których dziś kąpie się człowiek, z czystością tej wody konkurować już nie mogą. Od momentu zakończenia procedur dokumentacyjnych, Geotermia przystąpiła do budowy obiektów balneologicznych, umożliwiających wykorzystanie solanki do celów leczniczych. Obiekty znajdują się na terenie Regionalnego Szpitala Specjalistycznego im. Władysława Biegańskiego w Grudziądzu.
Na terenie powiatu istnieje wiele zakładów wytwórczych, usługowych oraz zakładów związanych z przetwórstwem płodów rolnych. W zakres podstawowych branży przemysłowych wchodzi produkcja opakowań foliowych i blaszanych, stolarki okiennej i drzwiowej, wyposażenia wnętrz i mebli, urządzeń klimatyzacyjnych, maszyn dla produkcji spożywczej, przewodów wysokociśnieniowych, przetworów rolno-spożywczych, sadownictwo i warzywnictwo.
Podstawową funkcję gospodarczą w powiecie pełni rolnictwo ( użytki rolne zajmują aż 75 % jego powierzchni). Doskonałe gleby i warunki klimatyczne doliny Dolnej Wisły, wysoka kultura agrarna obszarów o tradycjach rolniczych oraz żyzne gleby decydują o tym, że prowadzona jest intensywna produkcja rolna, zwłaszcza zbóż i roślin przemysłowych (gminy Radzyń Chełmiński, Łasin, Gruta, Świecie nad Osą). Znaczny udział w produkcji rolnej ma hodowla zwierząt (głównie gminy Radzyń Chełmiński i Gruta), a na obszarze gminy Grudziądz, Radzyń Chełmiński, Gruta i częściowo Rogóźno – gospodarka agrarna o charakterze podmiejskim.
Istotną rolę w gospodarce powiatu odgrywa wysokotowarowe rolnictwo. Powiat ma wysokie osiągnięcia w uprawie warzyw.
Na terenie powiatu grudziądzkiego istnieją doskonałe warunki do rozwoju przemysłu agroturystycznego. Środowisko geograficzne, a w szczególności strefa doliny Osy, lasy sąsiadujące bezpośrednio z miastem Grudziądz, a także otoczenie jezior: Mełno, Zamkowe Łasińskie i Kuchnia użytkowane są jako tereny rekreacyjne. Penetruje się też kompleksy leśne, a wszystkie wody otwarte wykorzystywane są w celach wypoczynkowych. Na ziemiach usytuowanych w pobliżu jezior: Nogat, Mełno, Kuchnia i Łasińskie na coraz większą skalę dokonuje się rozbudowa bazy letniskowej i turystyczno – rekreacyjnej. Struktura przestrzenno-funkcjonalna powiatu grudziądzkiego jest następstwem procesu historycznego, w ostatniej fazie opartego na miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
WARTE OBEJRZENIA W POWIECIE GRUDZIĄDZKIM:
Jedną z największych atrakcji turystycznych powiatu grudziądzkiego są zabytkowe budowle. Do najstarszych należą grody kultury łużyckiej i grody wczesnośredniowieczne pamiętające pierwszych władców piastowskich. Najliczniejszą grupę zabytków reprezentują budowle gotyckie będące spuścizną po państwie zakonnym. Należą do nich zamki obronne i kościoły. Historia nie obeszła się łaskawie z zamkami, stąd też do naszych czasów z czterech zamków na terenie powiatu (Radzyń Chełmiński, Rogóźno, Pokrzywno, Łasin) przetrwały tylko trzy pierwsze i to w ruinie. Największym i najbardziej okazałym z zamków był zamek w Radzyniu Chełmińskim. Obecnie zwiedzać można południowe skrzydło zamku z kaplicą i dwiema narożnymi kwadratowymi wieżami, część przyziemia, a także przedzamcze - w formie trapezu. Udostępnione do zwiedzania wieże zamkowe umożliwiają turystom podziwianie panoramy rozciągającej się na miasteczko i okolice. Z położonego na wzgórzu zamku w Rogóźnie pozostała czworoboczna wieża z bramą wjazdową, resztki murów, fragmenty przedzamcza oraz budynki gospodarcze z przełomu XVIII/XIX w. W Pokrzywnie obejrzeć można część zamkowych murów umożliwiających odczytanie pierwotnego założenia obronnego oraz trójkondygnacyjny spichlerz na przedzamczu. Na terenie powiatu znajduje się trzynaście kościołów gotyckich. Do najstarszych można zaliczyć kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grucie, Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny w Grucie którego prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Rozwiązanie to jest charakterystyczne dla budowli późnoromańskich i datowane na koniec XIII w. Rzadkością wśród kościołów wiejskich są gotyckie polichromie pochodzące z XIV i XV w., a także późniejsze - z XVI w. znajdujące się w kościele pw. śś. Kosmy i Damiana w Okoninie. Wyjątkowo piękną świątynią jest kościół pw. św. Anny w Radzyniu Chełmińskim. Oprócz wspaniałej elewacji zdobionej całą gamą zewnętrznych elementów architektonicznych, posiada on bardzo cenny barokowy ołtarz główny oraz polichromię z XVII w. Piękne wyposażenie podziwiać można także w kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Mokrem, będącym znanym w okolicy Sanktuarium Maryjnym. Większość kościołów gotyckich na naszym terenie, to budowle jednonawowe, kryte dachówką, wykonane z cegły, niekiedy z kamienia. W wystroju i wyposażeniu wspomnianych kościołów dominuje barok, choć obecne są także inne style, takie jak wcześniejszy renesans, rokoko i klasycyzm. Epokę baroku wśród świątyń powiatu grudziądzkiego reprezentują cztery kościoły. Dwa z nich, to kościoły drewniane, są to kościół pw. św. Barbary w Świętem i kościół pw. św. Bartłomieja w Szembruku, posiadający wyjątkowo piękne polichromie. Także cennymi XVIII wiecznymi malowidłami i wystrojem wnętrza może poszczycić się barokowy kościół pw. św. Mikołaja w Szynychu. Inny wystrój, o dominującym w elementach wyposażenia kolorze brązu, jest kościół przyklasztorny pw. św. Sebastiana w Rywałdzie Królewskim. Zespół klasztorny Kapucynów w Rywałdzie. Klasztor należy do Braci Mniejszych Kapucynów, zatem to kolor kapucyńskich habitów nadał ton kolorystyce kościelnego wnętrza. Kościół znany jest w okolicy z gotyckiej rzeźby z XIV w. Matki Boskiej Tronującej z Dzieciątkiem (tzw. Matka Boża Cygańska). Licząca sobie ok. 600-lat cudowna figurka Madonny, koronowana w 1972 r. przez księdza kardynała Wyszyńskiego, jest celem licznych pielgrzymek odwiedzających corocznie rywałdzkie sanktuarium. W klasztorze można też zwiedzić celę, w której internowany był Prymas Tysiąclecia, a także salę pamięci z pamiątkami po Prymasie.
Równie interesującymi obiektami zabytkowej architektury są dwory i pałace. Najstarszym z nich (XVI wiek) iPark w Mełnie jesienią jedynym na terenie Fragment parku w Wydrzniepowiatu jest pozostający w ruinie dwór obronny polskiej rodziny szlacheckiej w Boguszewie. Młodsze od niego i liczniejsze są pałace i dwory z XVIII i XIX wieku. Najcenniejszym z nich jest zespół pałacowo-parkowy w Mełnie z połowy XIX w. Sam pałac zbudowano w stylu eklektycznym zbliżonym do neogotyku angielskiego, zajmujący 15,74 ha park posiada wspaniałą kolekcję drzew i krzewów będących pomnikami przyrody. Na uwagę zasługują również eklektyczne pałace w Bogdankach, Nowych Jankowicach, Linowie, Białochowie, Wydrznie, Nogacie i Salnie. Zabudowie reprezentacyjnej towarzyszyła często zabudowa folwarczna Wiatrowskaz w Radzyniu Wybudowaniemajątków ziemskich należących do właścicieli pałaców.
Zabytkowy charakter posiada także zespół budowli tworzących pierwszy (1889 – 1907r.) i drugi (1913 – 1915r.) pierścień obronny Twierdzy Grudziądz. Pierwszy pierścień tworzą forty składające się ze schronów i wartowni, służące do obrony czynnej. Drugi pierścień tworzy 35 biernych schronów piechoty wraz z takimi budowlami, jak schrony dowodzenia, magazyny amunicji, ujęcia wody i system dróg łączących cały układ. Budowle obronne z czasów II wojny światowej reprezentują 11 polskich schronów bojowych broniących w 1939 roku linii Osy oraz blisko 50 niemieckich tobruków pochodzących z lat 1944-45.
Unikatowym obiektem zabytkowej architektury użytkowej jest pochodzący z połowy XIX wieku dawny Wiatrak holender w Mazankachmłyn wodny na rzece Osie Młyn wodny w Słupskim Młynie(obecnie mała elektrownia wodna) w miejscowości Słup Młyn. Czterokondygnacyjny budynek młyna posiada konstrukcję słupowo-ryglową z wypełnieniem czerwoną cegłą, zwaną popularnie pruskim murem. Innym zabytkiem jest zrujnowany wiatrak holender w Radzyniu Wybudowanie. Można też spotkać, szczególnie we wsiach leżących w pobliżu Wisły (Zakurzewo, Wielki Wełcz, Dusocin, Mały Rudnik), zabytkowe chaty drewniane budowane w wieku XVIII i XIX przez osadników olenderskich, zwanych menonitami. Menonici byli specjalistami od osuszania terenów podmokłych, regulacji rzek, budowy obwałowań, jazów i śluz.
Walory turystyczno – przyrodnicze
Nad Wisłą u stóp Gór ŁosiowychTeren powiatu grudziądzkiego oferuje wiele atrakcjiAleja w parku w Węgrowie turystom również dzięki bogactwu form morfologicznych i osobliwościom przyrody. Zdecydowana część (ok. 75%) powierzchni powiatu to tereny rolnicze urozmaicone malowniczymi jeziorami i bagienkami śródpolnymi. Spragnieni wypoczynku nad wodą, mogą zażywać kąpieli w licznych jeziorach, spośród których najlepiej zagospodarowane są: j. Kuchnia, j. Zamkowe. Uroku terenom powiatu grudziądzkiego dodają również parki podworskie oraz dość liczne zadrzewienia przyzagrodowe. Większość lasów skupia się w dolinie rzeki Osy oraz w północnej części powiatu.
Część gminy Grudziądz wchodzi w skład Chełmińskiego Parku Krajobrazowego. W roku 2018 na terenie gmin Grudziądz i Rogóźno utworzono Park Krajobrazowy Gór Łosiowych. Obszar naszego powiatu obejmuje również tereny wchodzące w skład europejskiej sieci ochrony przyrody NATURA 2000 (Dolina Dolnej Wisły, Cytadela Grudziądz oraz Dolina Osy).
ŻurawOd 2006 roku gmina Świecie nad Osą wchodzi w skład obszaru Zielone Płuca Polski, dzięki temu, że większa część gminy (⅔ powierzchni) to tereny Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Osy i Gardęgi, a dodatkowym walorem są atrakcyjne kompleksy lasów, jezior i użytków zielonych.
Doceniając walory przyrodnicze powiatu grudziądzkiego ustanowiono tu dwa obszary chronionego krajobrazu: „Strefy Krawędziowej Doliny Dolnej Wisły” oraz „Doliny Osy i Gardęgi”.
Jaszczurka żyworodnaAmatorzy wycieczek pieszych i rowerowych mogą podziwiać piękno przyrody na terenach rezerwatów przyrody: "Jamy", "Dolina Osy" i "Rogóźno Zamek”.
Rzeka OsaNajwiększy rezerwat "Dolina Osy" zajmuje 665,12 ha. Utworzony został w 1994 r. w celu ochrony systemu przyrodniczego rzeki Osy. Występuje tu 59 gatunków ptaków chronionych (m.in. sowa uszata, czapla siwa, bocian czarny), a także inne, równie ważne, gatunki fauny, takie jak np.: kumak nizinny, żaba jeziorkowa, zaskroniec zwyczajny, jaszczurka zwinka czy żyworodna, borsuk. Wśród przedstawicieli flory na terenie rezerwatu spotkać można m.in. czosnek niedźwiedzi, lilię złotogłów czy wawrzynek wilczełyko. Godne uwagi oraz szczególnej ochrony, w postaci ustanowienia ich pomnikami przyrody, są rosnące na terenie rezerwatu: 2 dęby, zwane „Adam” (o obwodzie 582 cm) i „Ewa” (o obwodzie 443 cm) oraz dąb „Pokorskiego” (o obwodzie 292 cm).
Rezerwat leśny "Jamy" o powierzchni 106,11 ha (utworzony w 1967 r.) chroni fragmenty buczyny pomorskiej oraz zbiorowiska grądowe. Rezerwat w swej północnej części posiada torfowisko przejściowe, zwane „Białym Bagnem”, gdzie łosie mają swoją przejściową ostoję, a także gniazdują tu żurawie, które co roku wyprowadzają lęgi.
W pobliżu średniowiecznych ruin zamku krzyżackiego rozpościera się na obszarze 28,54 ha Liście jarzębu brekiniarezerwat "Rogóźno - Zamek", obejmujący części zbocza i około 1800-metrowy odcinek rzeki Gardęgi. Ochronie podlega tu od 1974 r. fragment wielogatunkowego lasu liściastego tzw. grądu zboczowego z dużym udziałem dębu, lipy, grabu, rzadziej klonu i jaworu, zaś wielką osobliwością są okazy jarzębu brekinii – drzewa objętego w Polsce ochroną gatunkową. Skupienie dziesięciu około 120-letnich okazów brekinii o obwodzie 64-120 cm w pierśnicy i wysokości 14-18 m uznano pomnikami przyrody
Na obszarze powiatu grudziądzkiego zarejestrowano około 200 pomników przyrody, a pośród nich Wychodnia zlepieńców plejstoceńskich na Stanowisku Dokumentacyjnym Białochowopojedyncze drzewa, aleje drzew, głazy narzutowe, wychodnie zlepieńców plejstoceńskich, nisze źródliskowe i źródła artezyjskie.
W celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego oraz dla zachowania jego wartości estetycznych na terenie wsi Słupski Młyn w 1998 roku utworzono Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy „Słupski Gródek nad Osą”. Objęto tam ochroną grodzisko wczesnośreniowieczne i cenne fragmenty starodrzewu.
Dolinka spływowa na Stanowisku Dokumentacyjnym BiałochowoNa pograniczu gminy Grudziądz i Rogóźno wyznaczono 93,52 ha, gdzie utworzono stanowisko dokumentacyjne „Białochowo”. Jest to jedyna tego typu forma ochrony przyrody na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Obszar ten obejmuje unikalny fragment wysoczyzny morenowej wraz ze strefą zboczową Kotliny Grudziądzkiej, z licznymi niszami źródliskowymi, wąwozami i chronioną w formie pomnika przyrody wychodnią zlepieńców plejstoceńskich. Na tym terenie Nadleśnictwo Jamy wytyczyło i urządziło ścieżkę edukacyjną.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz