Pszów (niem. Pschow) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie wodzisławskim.
Pszów od XVIII w. jest jednym z głównych ośrodków pielgrzymkowych na Górnym Śląsku. W pobliżu miasta znajduje się zabytkowa Kalwaria, a w pszowskiej bazylice znajduje się Obraz Matki Bożej Uśmiechniętej.
Miasto położone jest na najwyższym wzniesieniu Płaskowyżu Rybnickiego (311 m n.p.m.), w bliskim położeniu takich miast jak: Wodzisław Śląski, Radlin, Rydułtowy, Rybnik, Racibórz, Jastrzębie-Zdrój, Żory. W Pszowie swoje źródła mają niewielka struga Sumina oraz rzeka Nacyna, dopływy Rudy. Do 1954 r. Pszów był siedzibą gminy Pszów. Według podziału administracyjnego Polski w latach 1975–1998 Pszów należał do województwa katowickiego, najpierw jako dzielnica Wodzisławia Śląskiego, a od 30 grudnia 1994 r.jako samodzielne miasto. Historycznie Pszów leży na Górnym Śląsku na ziemi wodzisławskiej.
Podział administracyjny
Administracyjnie w obrębie miasta Pszowa została wydzielona jedna dzielnica:
Krzyżkowice.
Dodatkowo można wyróżnić nazwy własne dla niektórych części Pszowa:
Pszowskie Doły,
Kalwaria,
Stara Maszyna,
Kozłowina,
Wrzosy.
W Pszowie są cztery osiedla:
Osiedle Józefa Tytki,
Osiedle Grunwaldzkie,
Osiedle Tadeusza Kościuszki,
Osiedle Alojzego Biernackiego.
ETYMOLOGIA:
Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości wywodzi się od polskiej nazwy „psa” -”von pies = Hund”. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 r. we Wrocławiu jako najwcześniejszą wymienia ją w formie – „Pzów” podając jej znaczenie „Hunddorf”, czyli po polsku „Wieś psów”. Niemcy zgermanizowali nazwę na Pschow w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. notuje nazwę Pschow, a także kilka wcześniejszych historycznych nazw miejscowości we fragmencie „fruher Psu, Psw, Psuv, 1306 Psov, 1350 Pschw, 1561 Pschow”.
ZARYS HISTORYCZNY - KALENDARIUM:
1265 r. – występuje po raz pierwszy nazwa miejscowości w formie „Psov”, 20 stycznia Pszów uzyskuje lokację jako wieś książęca na prawie niemieckim, pierwszym wolnym sołtysem został Richulf;
1293 r. – został wybudowany pierwszy drewniany kościółek pod wezwaniem Świętego Krzyża, którego pierwszym kapłanem był notowany po łacinie Jasco;
ok. 1350 r. – wybudowano murowany kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych;
ok. 1380 r. – rycerz Czetrycz dzierżawił dobra pszowskie;
1506 r. – Pszów przeszedł na własność dzierżawcy Bartłomieja Zdara z Chobolic;
ok. 1544 r. – właścicielem Pszowa został Wacław Siedlicki z Choltic, właściciel ten starał się wprowadzić luteranizm;
1628 r. – umowny koniec reformacji w Pszowie – powrót katolicyzmu;
1667 r. – Anna Wilkowa, mieszkanka Pszowa, została skazana na śmierć przez spalenie na stosie w Raciborzu jako czarownica;
1682 r. – dziedzicem Pszowa został baron Krzysztof Welczek;
1692 r. – pierwsza wzmianka potwierdzająca istnienie szkoły w Pszowie;
1696 r. – najstarsza wiadomość o karczmie w Pszowie;
1719 r. – właścicielem Pszowa został Jan Bernard Welczek z Wielkiego Dębieńska;
1722 r. – sprowadzono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej;
1743–1746 r. – budowa późnobarokowego kościoła pod wezwaniem Narodzenia Matki Boskiej, rozwój ruchu pielgrzymkowego;
ok. 1769 r. – wieś stała się własnością Jana Karola Lichnowskiego;
1788 r. – Pszów został sprzedany hr. Wilhelmowi Adolfowi Lichnowskiemu;
1802–1803 r. – eksploatacja gipsu szklanego, produkcja wapna oraz potażu;
1803 r. – dziedzicem Pszowa został Gustaw de Wrochem;
1805–1807 r. – wybudowano pierwsze murowane probostwo;
1806 r. – w Zawadzie odkryto źródła siarczane;
1810 r. – został założony folwark „Wrzosy”;
1811 r. – wybuch powstania chłopskiego w Pszowie, rozebrano drewniany kościółek Świętego Krzyża oraz zlikwidowano przyległy cmentarz;
1812–1815 r. – w wojnie prusko-francuskiej z Pszowa zginęło 10 osób;
1830 r. – wybudowano drogę prowadzącą z Wodzisławia przez Pszów, Krzyżkowice, Rzuchów do Raciborza;
1832 r. – na rynku pszowskim postawiono figurę św. Jana Chrzciciela, wybudowano piec wapienniczy oraz parowy młyn do mielenia wapna, wydano pierwsze zezwolenie na eksploatację węgla dla Augustyna Ferdynanda Fritza;
1843 r. – rozpoczęto eksploatację węgla pod nazwą „kopalni »Anna«”;
1847 r. – rozpoczęto budowę pierwszej wieży na kościele;
1848 r. – powstała samodzielna gmina Pszowskie Doły;
1850 r. – zakończono budowę drugiej wieży na kościele;
1855 r. – rozwój kopalni Anna – drążenie szybu „Jan”;
1856 r. – wielki pożar strawił 21 domów i 22 stodoły;
1858 r. – rozpoczęto budowę Drogi Krzyżowej oraz kaplicy pod wezwaniem Świętego Krzyża w obrębie kościelnego placu;
1860 r. – właścicielem Pszowa został Ferdynand Jan Wit zwany Von Doeringiem, poświęcono miejsce pod nowy cmentarz (obecnie ulica Paderewskiego);
1861 r. – wybudowano nową szkołę w Pszowie, ukazała się pierwsza monografia wsi w opracowaniu ks. Pawła Skwary i Augusta Wolczyka;
1865 r. – wybudowano Zakład zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia Św. Karola Boromeusza;
1867 r. – wieś została zakupiona przez Fryderyka Węgierskiego;
1872 r. – powstał pierwszy Urząd Pocztowy;
1882 r. – wybudowano napowietrzną kolejkę linową łączącą kopalnię „Anna” ze stacją kolejową w Rydułtowach
1885 r. – wybudowano drogę prowadzącą z Czernicy przez Rydułtowy, Łapacz, Pszów do Wodzisławia;
1901 r. – rozpoczęto budowę drogi łączącej Pszowskie Doły z Syrynią;
1904 r. – hr. Jan Węgierski sprzedał majątek Pszów i Kokoszyce Bankowi Polskiemu w Poznaniu;
1905 r. – rozpoczęto budowę osiedla patronackiego kopalni „ANNA” tzw. „Familoki”;
1907 r. – powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie;
1910 r. – został wybudowany Dom Gminny (obecny Urząd Miasta);
1911 r. – rozpoczęto budowę kanalizacji w Pszowie (deszczówka);
1914 r. – została wybudowana linia kolejowa z kopalni „Anna” do Olzy;
1915 r. – poświęcono nowe miejsce na cmentarz na tzw. „Przymiarkach”;
1922 r. – wraz z częścią Górnego Śląska, Pszów został włączony do Polski;
1923 r. – zniesiono obszar dworski w Pszowie;
1924 r. – została założona pierwsza apteka, powstał Klub Sportowy „Unia”;
1927 r. – gmina Pszowskie Doły z powrotem została przyłączona do Pszowa;
1929 r. – ukończono budowę i poświęcono Wielką Kalwarię Pszowską, oddano do użytku nową szkołę podstawową (obecnie Szkoła Podstawowa nr 1);
1929 r. – powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach;
1932 r. – wybudowano obecne probostwo;
1934 r. – poświęcono nowo wybudowany kościół pod wezwaniem Serca Jezusowego w Krzyżkowicach;
1935 r. – został wybudowany obecny stadion sportowy;
1939 r. – ukazała się kronika Konstantego Kowola;
1945 r. – odbudowano budynki zniszczone podczas działań drugiej wojny światowej, przystąpiono do regulacji ulic i placów;
1950 r. – została oddana do użytku nowo wybudowana szkoła zawodowa pod nazwą Szkoła Przemysłowa Górnicza;
1954 r. – Pszów otrzymał prawa miejskie;
1967 r. – rozpoczął działalność Dom Kultury;
1975 r. – Pszów włączono do Wodzisławia Śląskiego;
1994 r. – Pszów uzyskał ponownie prawa miejskie (30 grudnia);
1997 r. – kościół NNMP został odznaczony tytułem i godnością Bazyliki Mniejszej;
2001 r. – otwarcie sztucznego lodowiska;
2003 r. – oddano do użytku miejską oczyszczalnię ścieków;
2004 r. – połączenie KWK Anna z KWK Rydułtowy, powstaje Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy-Anna;
2007 r. – obchody 100-lecia istnienia Ochotniczej Straży Pożarnej w Pszowie;
2012 r. – wygaszenie Ruchu „Anna” kopalni Rydułtowy-Anna.
WARTO ZOBACZYĆ:
Bazylika mniejsza pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, barokowa z XVIII w.;
ParkAny dawna Kopalnia Anna, z 1842 r. arch. Hans Poelzig. Działała do 2012 r. Obecnie rozbudowywana strefa rekreacyjno-edukacyjna.
Kalwaria Pszowska
Budynek byłej dyrekcji KWK „Anna”
Budynek byłej maszyny wyciągowej szybu Jan i łaźni kobiecej
Budynek „Lamżowiec”
Widok na budynek maszyny wyciągowej i były szyb Chrobry I oraz elektrociepłownię KWK „Anna”
Krzyż na ulicy POW
Pszowski cmentarz przy ulicy Bohaterów Westerplatte na tzw. Przymiarkach
Pomnik Edwarda Łatki
Pomnik czynu powstańczego przy kościele
Miejsce rozstrzelania Józefa Tytki i powstańców śląskich
Tablica poświęcona św. Janowi Pawłowi II
Pomnik powrotu Górnego Śląska do Polski
Pomnik Franciszka Chrószcza – śląskiego Drzymały
W SZCZEGÓLNOŚCI DLA AKTYWNYCH I CIEKAWYCH:
Quest "Tropem historii Pszowa" - Zadaniem uczestników questu jest odnalezienie skarbu. Pomogą mu w tym wierszowane wskazówki, dzięki którym odkrywa sekrety różnych miejsc w Pszowie. Uczestnicy dowiedzą się, jak żyło się w pszowskim dworze 300 lat temu, skąd wzięła się nazwa miasta i jak powstała Kalwaria Pszowska. Trasa prowadzi ulicami Pszowa, pokazując zabytki i ciekawe miejsca związane z historią i ważnymi wydarzeniami, które odcisnęły swoje piętno w życiu mieszkańców miasta. Ponad godzinny szlak kończy się przy budynku Urzędu Gminy, gdzie na odkrywców czeka drewniana skrzynka opatrzona herbem miasta, w której ukryto pieczęć. Aby ją wyjąć należy wstukać na klawiaturze kod, który jest rozwiązaniem zagadki. W ramach projektu w Pszowie rozmieszczono 34 tablice. Trzy z nich znajdują się na skwerze przy ul. Wolczyka w Pszowie, w bliskim sąsiedztwie z Bazyliką Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Pozostałych 31 małych tabliczek zostało rozlokowanych w najciekawszych miejscach historyczno - kulturowych miasta z krótkim opisem miejsca oraz kodem QR. W załączniku znajduje się ulotka przedstawiająca szczegółowo wszystkie zagadki oraz trasę questu. Gra powstała w ramach projektu realizowanego przez Miasto Pszów pod nazwą „Tropem historii Pszowa”, który został współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: „Europa inwestująca w obszary wiejskie”. Instytucja Zarządzająca PROW 2014-2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Materiały opracowane przez Miasto Pszów, współfinansowane są ze środków Unii Europejskiej w ramach poddziałania 19.2 „Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.
Pszowski Szlak Pamięci - Pszowski Szlak Pamięci powstał w ramach zajęć strażaków z dziećmi w programie „Lato w mieście ze strażakami” jeszcze w latach dziewięćdziesiątych. Pokłosiem zajęć było wyznaczenie w barwie biało – niebiesko - białej trasy szlakiem pszowskich pomników i obiektów historycznych. Szlak po wielu latach na nowo opisali członkowie Towarzystwa Przyjaciół Pszowa: Piotr Mikołajczyk i Kazimierz Pośpiech. Długość trasy wynosi 6,2 km z zaznaczeniem poszczególnych obiektów opisanych skrótowo w celu zaznajomienia się z historią i wydarzeniami związanymi z danym pomnikiem. Czas przejścia całej trasy to ok. 2 godz. w pięknym zróżnicowanym pagórkowato terenie. W celu łatwiejszego rozpoznania poszczególnych miejsc w opisie ponumerowano dany obiekt.
źródło: www.pszow.pl; Wikipedia
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz