Powiat szamotulski – powiat w Polsce (województwo wielkopolskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Szamotuły.
Powiat szamotulski (gminy i miasta: Duszniki, Kaźmierz, Obrzycko, Ostroróg, Pniewy, Szamotuły, Wronki) położony jest na północny zachód od Poznania, w odległości od 24 do 64 km od stolicy Wielkopolski. Zajmuje obszar 1117 km². Najdalej na północ wysuniętym osiedlem w powiecie jest Dębogóra (gm. Wronki), na południu – Zalesie (gm. Duszniki), na wschodzie – Przecław (gm. Szamotuły), a na zachodzie – Szostaki (gm. Wronki). Granica północna od południowej oddalona jest o 43,5 km, natomiast wschodnia od zachodniej o 37 km.
Powiat szamotulski leży w dorzeczu dolnej Warty, w północno-zachodniej części województwa wielkopolskiego, na Wysoczyźnie Poznańskiej, w jej części zwanej Równiną Szamotulską (75-110 m n.p.m.). Tereny położone na północ od Warty stanowią fragment Kotliny Gorzowskiej, będącej jednym z mezoregionów Pojezierza Zachodniopomorskiego. Obejmują one dolinę Warty oraz jej środkową i wydmową trasę, wznoszącą się od 50 do 75 m n.p.m. Znacznie większa część południowa powiatu wchodzi w skład Pojezierza Wielkopolskiego, ściślej – Pojezierza Poznańskiego.
Obszar powiatu szamotulskiego, na odcinku od Gaju Wielkiego do Pniew, przecina droga krajowa nr 92 z Warszawy do Berlina. Południowym skrajem powiatu, oddzielając Zalesie od pobliskiego Sędzinka, przebiega także autostrada A2 z Berlina do Warszawy. Ważne znaczenie dla ruchu komunikacyjnego regionu mają drogi z Szamotuł do Poznania, z Pniew przez Szamotuły do Obornik oraz z Szamotuł przez Obrzycko do Czarnkowa. W ruchu lokalnym istotną rolę odgrywają także drogi z Pniew do Wronek i Sierakowa, z Ostroroga do Dusznik i Buku jak również z Szamotuł przez Kaźmierz do Buku.
Z południowego wschodu na północny zachód przecina powiat szamotulski ważna linia kolejowa Poznań – Szczecin, do której na tym terenie dochodzą 3 linie lokalne: Rokietnica – Kaźmierz – Pniewy – Międzychód, Szamotuły – Ostroróg – Sieraków – Międzychód oraz Wronki – Obrzycko – Oborniki. Wszystkie linie lokalne są nieczynne. Na północy powiat szamotulski graniczy z powiatem czarnkowsko-trzcianeckim, na południu – z nowotomyskim, na zachodzie – z międzychodzkim, a na wschodzie – z obornickim i poznańskim.
ZARYS HISTORYCZNY:
Średniowiecze
Przez teren powiatu przebiegał niegdyś jeden z najważniejszych szlaków handlowych, tzw. szlak bursztynowy. stwarzający dogodne warunki dla handlu bursztynem pomiędzy wybrzeżem Bałtyku, a południem Europy. O rozległych kontaktach mieszkańców powiatu świadczą znalezione w Bytyniu figurki wołków w jarzmie wykonane z brązu na terenie dzisiejszej Syrii oraz, m.in. skarb srebrny z drugiej połowy X w., zawierający monety rzymskie, bizantyjskie, arabskie, tureckie, perskie oraz indyjskie.
Grodziska wzniesione przez dawne plemiona słowiańskie, częściowo zachowały się do dziś, a usytuowane są m.in. w Obrzycku, Niewierzu, Ostrorogu, Nojewie, Młynkowie, Rudkach i Ostrolesiu.
W pierwszych latach państwowości polskiej region szamotulski stanowił w większości własność rodu Nałęczów.
Czas bezkrólewia po śmierci króla polskiego Ludwika Węgierskiego doprowadził do wojny domowej między rodami Nałęczów i Grzymalitów (1383-1384), której wynikiem było spustoszenie znacznych połaci Wielkopolski. Zgodnie z przekazem ówczesnego kronikarza - Janka z Czarnkowa - do najbardziej zniszczonych terenów należały okolice Szamotuł, Ostroroga i Wronek.
W okresie panowania pierwszych Jagiellonów Nałęczowie brali czynny udział w sprawach państwowych, piastując szereg znaczących stanowisk: wojewodów, kasztelanów, starostów.
Nowożytność
Wraz z początkiem XVI w. ród Nałęczów ustąpił miejsca znanej w całej Wielkopolsce rodzinie Górków. Łukasz II Górka rozbudował do obecnych kształtów istniejący tutaj do dziś zamek oraz kościół. W Szamotułach powstała też jedna z pierwszych w Wielkopolsce drukarnia prowadzona Aleksandra Aujezdeckiego ze wspólnoty Braci Czeskich. Rozwój gospodarczy sprawił, że w naszym regionie osiedliło się wielu prześladowanych w swoich rodzinnych krajach protestantów.
W 1793 r. Ziemia Szamotulska dostała się wskutek II rozbioru Polski pod panowanie pruskie. Podjęte próby odzyskania niepodległości - powstanie kościuszkowskie w 1794 r. - zakończyły się niepowodzeniem.
W wyniku III rozbioru Ziemia Szamotulska zyskała nowe granice. W roku 1818 powstał z kolei Powiat Szamotulski. Obszar jego funkcjonowania był zbliżony do tego, który obowiązuje dziś.
Stolica Powiatu umiejscowiona została w najsilniejszym ośrodku - Szamotułach, siedzibie sądu okręgowego, urzędu stanu cywilnego i komendy batalionu landwery krajowej. Głównym szlakiem komunikacyjnym w powiecie była najstarsza w Wielkopolsce trasa kolejowa z Poznania do Szczecina. Na terenie powiatu działały: cegielnie, młyny, wiatraki, olejarnie, browary, fabryki krochmalu, huta szkła, a także: szpitale, apteki, sierocińce oraz szkoły elementarne.
W 1880 r. założono w Szamotułach pierwszą szkołę agronomiczną. Towarzystwa pożyczkowe znajdowały się: w Obrzycku, Pniewach, Szamotułach i Wronkach. Funkcjonowały tutaj również liczne kółka rolnicze.
W końcu 1837 r. Powiat Szamotulski należał do najzamożniejszych powiatów w Wielkim Księstwie Poznańskim i zajmował w tym względzie szóstą lokatę.
Współczesność
Na początku XX w. na terenie powiatu istniało: 6 siedmioklasowych szkół powszechnych (w Szamotułach, Wronkach, Pniewach, Obrzycku, Dusznikach i Kaźmierzu) oraz szkoła wydziałowa we Wronkach i Gimnazjum w Szamotułach.
Szamotuły były siedzibą władz powiatowych, Inspektoratu Szkolnego, Sądu Powiatowego, Urzędu skarbowego i Kasy Skarbowej oraz Urzędu Katastralnego.
W 1976 r. decyzją władz zlikwidowano powiaty, w tym także Powiat Szamotulski.
Ponownie powołany został w styczniu 1999 r.
PRZYRODA:
Położony na pograniczu Kotliny Gorzowskiej i Pojezierza Poznańskiego Powiat Szamotulski posiada liczne walory przyrodnicze. Bogaty w lasy i jeziora obszar regionu stanowi nie lada gratkę dla turystów poszukujących wypoczynku, stęsknionych ciszy i spokoju. Liczne tereny rekreacyjne sprzyjają natomiast rozwojowi aktywności, m.in. turystyki pieszej i rowerowej. Malowniczo usytuowane na terenie Powiatu jeziora pozwalają na wypoczynek zarówno mieszkańcom, jak i odwiedzającym te tereny turystom. Łagodnie poruszające się fale przynoszą ulgę skołatanym nerwom plażowiczów i okazują się wytchnieniem podczas upalnych dni. Najpopularniejsza baza wypoczynkowa znajduje się nad Jeziorem Radziszewskim w Chojnie. Ośrodki rekreacyjne znaleźć można też m.in. w Pniewach, Pamiątkowie, Komorowie, Zajączkowie, Ostrorogu, Samołężu i Wartosławiu. Przez najatrakcyjniejsze fragmenty Powiatu Szamotulskiego, w tym m.in. kompleksy leśne Puszczy Noteckiej, wiodą znakowane szlaki turystyczne, w tym m.in. Europejski Dalekobieżny Szlak Pieszy E-11 oraz szlaki Wielkopolskiego Systemu Tras Rowerowych. Znajdą tu Państwo również interesujące ścieżki edukacji przyrodniczej, zlokalizowane w lasach na terenie leśnictw: Duszniki, Daniele k. Obrzycka, Smolnica k. Wronek, czy Dąbrowa k. Pniew.
WARTO ZOBACZYĆ:
Zamek Górków i baszta Halszki w Szamotułach
Bazylika kolegiacka i kościół św. Krzyża w Szamotułach
Pałac w Baborówku (2 poł. XIX w.)
Pałac w Gałowie (poł. XIX w.)
Pałac w Otorowie (1 poł. XVIII w.)
Dwór w Gąsawach (przełom XIX i XX w.)
Dwór w Myszkowie (1 poł. XIX w.)
Dwór w Lipnicy (przełom XVIII i XIX w.
Kościół pw. Wszystkich Świętych w Otorowie (1 poł. XVI w.)
Park dworski w Pamiątkowie (XIX w.)
Sanktuarium św. Urszuli Ledóchowskiej w Pniewach
kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca w Pniewach
dawny kościół szpitalny pw. Św. Ducha w Pniewach
kościół św. Jana Chrzciciela w Pniewach
Pałac Szołdrskich i grodzisko w Pniewach
Budynek dawnej poczthalterii w Pniewach
Zespół pałacowy w Zajączkowie (przełom XVIII i XIX w.)
Zespół pałacowy w Dębinie (przełom XX i XX w.)
Zespół Pałacowy w Kikowie (XX w.)
Zespół dworski w Chełmnie (2 poł. XVIII- XX w.)
Zespół dworski w Lubosinie (2 poł. XVIII w. i przełom XIX w.
Zespół dworski w Przystankach (2 poł. XIX w.)
Park podworski w Turowie (poł. XIX w.)
Kościół p.w. MB Wniebowziętej w Psarskiem
Kościół ewangelicki, ob. par. rzym.-kat. p.w. św. Andrzeja Boboli w Nojewie (XIX w.)
Wieża ciśnień w Nojewie (1 poł. XX w.)
Zabytkowe wiadukty kolejowe w Nojewie (1 poł. XX w.)
Zabytkowe budynki dworca towarowego (1 poł. XX w.) (obecnie prywatne muzeum)
Wieża ciśnień i kompleks więzienny we Wronkach
Klasztor o. Franciszkanów we Wronkach
Kościół św. Katarzyny we Wronkach
Stary spichlerz i Muzeum Regionalne we Wronkach
Zespół pałacowy w Pożarowie (2 poł. XIX w.)
Zespół pałacowy w Biezdrowie (2 poł. XIX w.)
Zespół pałacowy we Wróblewie z interesującą kolumną Kwileckich (2 poł. XIX w.)
Zespół pałacowy w Nowej Wsi
Unikalny układ urbanistyczny dawnego miasta w Wartosławiu
Kościół w Chojnie
Kościół p.w. św. Mikołaja w Biezdrowie (1 poł. XV w./ 1784 r./ koniec XIX w.)
Kościół ewangelicki, ob. rzym.-kat. p.w. Najśw. Serca Pana Jezusa w Wartosławiu (1 poł. XX w.)
Kościół cmentarny fil. p.w. Św. Trójcy i św. Łukasza w Wartosławiu (1785 r.)
Dworzec kolejowy we Wronkach (2 poł. XIX w.)
Figura św. Jana Nepomucena we Wróblewie
Pałac w Kobylnikach
Kościół w Piotrowie
Kościół w Słopanowie
Pałac Raczyńskich
Zespół pałacowy w Gaju Małym ( XIX w.)
Zespół dworski w Pęckowie (2 poł. XIX - XX w.)
Most kolejowy w Stobnicy
Kościół św. Piotra i Pawła w Obrzycku
Ratusz miejski w Obrzycku
Pałac w Kaźmierzu - Nowej Wsi
Dwór w Bytyniu
Kościoły w Kaźmierzu i Bytyniu
Zespół dworski w Komorowie (2 poł. XIX w.)
Zespół dworski w Chlewiskach (2 poł. XIX w.)
Zespół dworski w Kiączynie (przełom XIX i XX w.)
Dwór w Gaju Wielkim ( XVIII w.)
Zabytkowa zabudowa Ostroroga
Kościół p.w. NMP Wniebowziętej w Ostrorogu
Nasyp zamkowy w Ostrorogu
Zespół parkowo-pałacowy w Dobrojewie ( XVIII w.)
Zespół dworski w Szczepankowie (1 poł. XIX w.)
Dwór w Oporowie ( XVIII w.)
Park i zabytkowa brama w Rudkach (pocz. XIX w.)
Kościół św. Marcina w Dusznikach
Historyczne grodziska i rezerwat w Dusznikach
espół pałacowy w Sędzinach ( XVIII-XIX w.)
Zespół dworski w Zakrzewie (2 poł. XIX i przełom XX w.)
Zespół dworski w Podrzewiu ( pocz. XX w.)
Park dworski w Dusznikach (2 poł. XIX w.)
Park dworski w Niewierzu (2 poł. XIX w.)
Park dworski w Wilczynie (pocz. XX w.)
Kościół p.w. św. Jadwigi w Wilczynie (1 poł. XVI, k. XIX w.)
źródło: https://www.powiat-szamotuly.pl/
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz