Krzeszowice – gmina miejsko-wiejska w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie krakowskim. Położona jest na zachód od Krakowa (ok. 14 km od jego granicy). Siedziba gminy to Krzeszowice.
W skład gminy wchodzi miasto Krzeszowice, oraz następujące wsie: Czerna, Dębnik, Dubie, Filipowice, Frywałd, Miękinia, Nowa Góra, Łany (sołectwo), Nawojowa Góra, Ostrężnica, Paczółtowice, Rudno, Sanka, Siedlec, Tenczynek, Wola Filipowska, Zalas oraz Żary.
Miejsko-wiejska gmina Krzeszowice leży na terenie województwa małopolskiego, w powiecie krakowskim. Zajmuje południową część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, w obrębie Rowu Krzeszowickiego i Garbu Tenczyńskiego. 25 kilometrów do Krakowa, 50 kilometrów do Katowic – to odległości z Krzeszowic do centrów stolic Małopolski i Śląska. Blisko z Krzeszowic jest także do dwu najważniejszych w Polsce regionalnych portów lotniczych – krakowskiego i śląskiego. Kraków Airport w Balicach jest w zasięgu kilkunastu minut jazdy samochodem, śląskie Pyrzowice to odległość niespełna 80 km od Krzeszowic. 6 grudnia 2012 r. oddany został do użytku (po gruntownej modernizacji) budynek dworca kolejowego w Krzeszowicach. Obiekt stacji kolejowej zbudowano w XIX wieku na potrzeby pasażerów kolei, którzy od 1847 roku mogli podróżować między Krakowem a Śląskiem. Wówczas przeprowadzono przez Krzeszowice linię kolejową z Krakowa do Mysłowic, która tam połączyła się z koleją warszawsko – wiedeńską. Przez ponad półtorej wieku klienci kolei korzystali z budynku dworcowego, który powoli tracił swój blask. Rozpoczęta kilka lat temu modernizacja, kosztująca niemal 8 mln złotych, dobiegła końca, a odnowione wnętrze i elewacja stacji oraz estetycznie urządzone najbliższe otoczenie znów mogą być wizytówką Ziemi Krzeszowickiej. Niedaleko dworca kolejowego (przy ul. Św. Floriana) znajduje się dworzec autobusowy, z którego odjeżdżają minibusy i autobusy do miejscowości położonych zarówno na terenie gminy Krzeszowice, jak i poza nią.
Środowisko geograficzne
Gmina Krzeszowice położona jest w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na obszarze Rowu Krzeszowickiego oraz Garbu Tenczyńskiego. Potrzaskana w czasie alpejskich ruchów górotwórczych płyta wyżyny kryje w sobie liczne intruzje magmowe, stąd na obszarze gminy występują: porfiry, dolomity, diabazy oraz tuf. Począwszy od dewonu, reprezentowane są tu wszystkie ery geologiczne. Wapienne podłoże Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz Garbu Tenczyńskiego odsłania się w wielu miejscach, ukazując formy krasowe – liczne jaskinie, doliny krasowe oraz ostańce, należące do osobliwości tego regionu. Dla ochrony wszystkich tych niezwykłości w 1981 utworzono Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych. Jest ich 6, z czego 3 leżą częściowo na terenie gminy Krzeszowice: Rudniański – obejmujący niewielki wycinek Garbu Tenczyńskiego, Tenczyński – z pozostałą częścią Garbu Tenczyńskiego, Dolinki Krakowskie – z południową częścią Płaskowyżu Ojcowskiego. W środkowej części Miękini, tuż pod powierzchnią ziemi rozciąga się duża płyta zastygłej lawy porfirowej, grubej na kilkadziesiąt metrów. Płyta przecięta jest Doliną Miękini na dwa oddzielne płaty, znacznie większa jest po zachodniej stronie tej doliny. Eksploatowana była głównie płyta porfiru po zachodniej stronie doliny, w pobliżu Miękińskiej Góry (446 m n.p.m.), kilka mniejszych łomów znajdowało się też po wschodniej stronie wsi. Wulkan znajdujący się we wsi, był czynny na początku okresu permskiego, a „porfir miękiński” powstał wskutek wylewu powierzchniowego (tzw. trap magmowy). Rozpoczęcie jego wydobycia sięga XVIII w. Rudno położone jest na wzgórzu zbudowanym z permskich skał wylewnych (melafirów). W melafirach, odsłaniających się w kamieniołomie w centrum wsi, występuje mineralizacja agatowa oraz zeolity. Agaty spotykane są także na okolicznych polach. Na terenie Czatkowic naukowcy z Instytutu Paleobiologii im. Romana Kozłowskiego PAN odkryli m.in. szczątki prażaby Czatkobatrach (Czatkobatrachus polonicus), w brekcji kostnej, fragment kości szczękowej długoszyjego archozauromorfa Czatkowiella, fragment czaszki rodzaju lepidozauromorfa Sophineta, przednią część kości szczękowej bazalnego przedstawiciela Archosauriformes Osmolskina czatkowicensis, jeden kręg szyjny niewielkiego archozauromorfa o nazwie Collilongus oraz kość czaszki i szkielet pozaczaszkowy Parotosuchus speleus.
Uzdrowisko "Krzeszowice"
Pierwszego zapisu mówiącego o wykorzystaniu wód siarczanych do leczenia bydła dokonał miejscowy proboszcz, ks. Bernard Bocheński, w kronice parafialnej z 1625 r. Rozwój uzdrowiska rozpoczyna się w II połowie XVIII w., kiedy dr Jan Gotfryd Leonhardi na zlecenie księcia Augusta Czartoryskiego, dokonał badań właściwości wody siarczanej, oraz odkrył i zastosował do celów leczniczych źródło wody żelazistej. Około 1778 r. ocemborwano jedyne wówczas źródło wody siarczanej ("Zdrój Główny"). W tym samym roku wybudowano pierwsze łazienki, a w roku następnym zarejestrowano pierwszych pacjentów. Zatwierdzone przez księcia Czartoryskiego plany budowy nowoczesnych łazienek realizowała energicznie księżna Izabela Lubomirska. W 1788 r. zespół uzdrowiskowy składał się z pięciu niewielkich domków kąpielowych, dwóch łaźni, lazaretu i mieszkania dla ubogich gości, pałacyku "Vauxhall" prowadzącego działalność rozrywkową dla kuracjuszy, oberży oraz kilku obiektów pomocniczych i gospodarczych. W okresie tym lekarzem zdrojowym był Leopold de Lafontaine, który w roku 1789 wydał pierwszą monografię uzdrowiska, zawierającą oprócz charakterystyki wód także opis okolicy. Kolejny etap rozwoju uzdrowiska rozpoczął się wraz z przejęciem Krzeszowic w 1816 r. przez wnuka Izabeli Czartoryskiej - Artura Potockiego i jego żonę Zofię z Branickich. W 1819 r., prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej łaźni, powstały "Łazienki Zielone", od 1858 r. zwane łazienkami "Zofia". Na rok 1835 przypadł szczyt zainteresowania uzdrowiskiem. Z biegiem lat zainteresowanie to stopniowo malało. W 1847 r. odnotowany został chwilowy wzrost popularności kurortu, spowodowany uruchomieniem linii kolei żelaznej z Krakowa do Mysłowic przez Krzeszowice. Wysiłki Potockich przeniosły się na rozbudowę dochodowego górnictwa i przemysłu. Podczas II wojny światowej budynki łazienek zostały wykorzystane przez okupanta dla potrzeb wojennych i uległy poważnej dewastacji. W latach 1966-68 przeprowadzono prace adaptacyjne w budynku łazienek "Zofia" i częściowo rozbudowano obiekt. Powstał Ośrodek Rehabilitacyjny, który w roku 1970 przyjął pierwszych pacjentów. Od 1999 r. działa Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Rehabilitacji Narządu Ruchu "Krzeszowice", przyjmujący pacjentów ze schorzeniami ortopedycznymi, reumatycznymi i chorobami układu nerwowego.
WARTO ZOBACZYĆ:
Rezerwaty przyrody i parki krajobrazowe: Rezerwat przyrody Dolina Eliaszówki, Rezerwat przyrody Dolina Potoku Rudno, Rezerwat przyrody Dolina Racławki, Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie (Dolina Eliaszówki, Dolina za Żbikiem, Dolina Racławki (Źródło Bażana, Wąwóz Stradlina), Dolina Kamienic (Pipkowa Skała)), Rudniański Park Krajobrazowy ze skałkami jurajskimi i odkrywkami melafirów
Zamek Tenczyn ruiny zamku z XIV w., który w 1656 został spalony przez Szwedów. Odbudowany przez Lubomirskich, kolejnych właścicieli, przetrwał do pożaru w 1768, po którym to ostatecznie popadł w ruinę. Zachowały się tylko części murów mieszkalnych oraz baszty z wieżami.
Pałac Potockich w Krzeszowicach zbudowany w stylu włoskiego renesansu o kubaturze 43 tys. m³, składający się z 228 różnych pomieszczeń, według projektu Franciszka Lanciego w latach 1850–1857, ze zmianami w 1871. Decyzją Ministra Rolnictwa z listopada 2009 pałac wraz z uzdrowiskiem oraz ruinami zamku Tenczyn mają zostać zwrócone potomkom rodziny Potockich.
Klasztor w Czernej został ufundowany w 1629 przez Agnieszkę z Tęczyńskich Firlejową (1578–1644), wojewodzinę krakowską, siostrę Jana Tęczyńskiego – ostatniego z rodu. Klasztorny kościół św. Eliasza konsekrowano w 1644. Aż do 1805 klasztor był pustelnią i wierni nie mieli do niego wstępu. Po wyłączeniu kościoła spod klauzury Czerna stała się miejscem kultu św. Rafała Kalinowskiego i Matki Boskiej Szkaplerznej, której obraz znajduje się w kościele.
Zabytki budownictwa przemysłowego z XIX-XX w., w tym: dawny browar, byłego zakładu przetwórstwa owocowo warzywnego „Tenczynek” (założony w 1655), oraz budynki uruchomionej w 1895 kopalni węgla „Krystyna”.
Vauxhall w Krzeszowicach wybudowany w latach 1783–1786 według projektu Szczepana Humberta na polecenie księżnej Izabeli Lubomirskiej jako dom zdrojowy z salami zabaw – obecnie mieści się tu galeria wystawiennicza oraz siedziba Centrum Kultury i Sportu w Krzeszowicach.
Łazienki Zofia w Krzeszowicach ufundowane ok. 1819 przez Zofię Potocką.
Uzdrowiskowy Dom Gościnny w Krzeszowicach, klasycystyczny hotel łazienkowy: powstał w 1876 (od 1945 siedziba liceum ogólnokształcącego), na fasadzie budynku w 1987 wmurowano tablicę pamiątkową poświęconą Wincentemu Dankowi, założycielowi liceum, w 2001 budynek został poddany generalnemu remontowi.
krzeszowicki dworzec kolejowy z 1847.
Zespół dawnego folwarku w Krzeszowicach z 1788.
Willa Japonka w Krzeszowicach z 1920, z drewnianym poddaszem, mieściła się tu restauracja dla kuracjuszy.
Traktiernia w Krzeszowicach z 1849, pełniąca rolę oberży, jadłodajni oraz mieszkań dla ówczesnej służby.
Buzdyganówka w Krzeszowicach, późnoklasycystyczny, piętrowy budynek Floriana Buzdygana.
Byłe synagogi przy ul. Wąskiej w Krzeszowicach nr 1 i nr 4.
Park Bogackiego w Krzeszowicach na Krzeszówką z grobem nieznanego żołnierza i zabytkowym krzyżem.
Kościół św. Marcina w Krzeszowicach w stylu neogotyckim. Wzniesiony w latach 1832–1847 przez Karola Fryderyka Schinkla
Źródło Główne w Krzeszowicach wody siarczanowej z ok. 1778; zbudowany na polecenie Augusta Czartoryskiego, ocembrowana z inicjatywy lekarza zdrojowego Jana Goftfryda Leonhardiego. To główne źródło wody leczniczej w Krzeszowicach, o wydajności 1,61 m³ na godzinę. Znajduje się na południe od kościoła, bliżej kościoła koło mostu na Krzeszówce (ul. Parkowa) znajduje się betonowa studnia z napisem Zdrój Główny. Około 1778 źródło zostało ocembrowane i przykryte drewnianą wieżyczką (nazywane kapliczką). Później, na południe od źródła, wybudowano zbiornik wody siarczanej, do którego pompowano wodę, by podnieść jej poziom. W 1857 zdrój został ocembrowany cegłami i zmniejszono obwód studni, dzięki czemu wzrósł w niej poziom wody. W 1858 tzw. kapliczka uzyskała teraźniejszy wygląd. W 1982 została wyremontowana. Dzięki regularnie prowadzonym analizom fizykochemicznym woda mineralna z ujęcia Zdrój Główny została scharakteryzowana jako siarczanowo-wapniowo-magnezowo-siarczkową i prawnie uznana za leczniczą. Obecnie wody ze źródła są wykorzystywane przez miejscowy Ośrodek Rehabilitacji Narządu Ruchu „Krzeszowice” SP ZOZ.
Park Miejski w Krzeszowicach (Planty) z XIII w. park z pomnikami przyrody.
Kapliczka Pod Twoją Obronę z 1858, jako dawny zbiornik wody siarczanowej płynący z pobliskiego Zdroju Głównego;
Kaplica na krzeszowickim cmentarzu z 1864, według projektu Augusta Stülera, w jej podziemiach pochowane są prochy Józefa Chłopickiego, na murze umieszczone są dwie tablice pamiątkowe poświęcone J. Chłopickiemu oraz Romanowi Załuskiemu, Tadeuszowi Neymanowi i Dyzmie Chromemu.
Źródło Zofia krzeszowickie źródło wody siarczanowej. Znajduje się w okolicach ul. Szpitalnej koło tzw. Starego Szpitala. Na początku XIX w. właściciel pola ze źródłem, rozwoził po okolicy wodę z niego dla mieszkających kuracjuszy. W 1829 Zofia Potocka zakupiła owo pole z wraz bijącym na nim źródłem siarczanym i zbudowała tam szpital (dziś „Stary Szpital”), przeznaczony dla leczenia pracowników hrabstwa tęczyńskiego.
Diabelski Most ruiny arkadowego mostu eremickiego, wybudowanego przez pustelników. Miał on 18 metrów wysokości, 120 metrów długości i 9,5 metra szerokości. Nazwano go mostem anielskim, zaś okoliczna ludność – diabelskim ze względu na wiele podań z nim związanych – taką nazwę nosi do dziś.
Źródło proroka Eliasza (Źródło św. Eliasza) Nad źródłem znajdują się malownicze wąwozy (we wschodniej stronie Doliny Eliaszówki): Wąwóz Kulenda i Mazurowe Doły, które są wycięte w skałach wapiennych.
Frywałdzka kapliczka z 1863, w której niegdyś chrzczono dzieci, a także dorosłych
źródło: www.gminakrzeszowice.pl; Wikipedia
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz