Starogard Gdański (niem. Preußisch Stargard, kaszub. Starogarda) – miasto w województwie pomorskim, siedziba powiatu starogardzkiego oraz gminy wiejskiej Starogard Gdański. Miasto leży nad rzeką Wierzycą na Pojezierzu Starogardzkim, należy do nadwiślańsko-pomorskiego regionu Kociewie, jest także jednym z najstarszych miast na Pomorzu.
31 grudnia 2020 roku miasto liczyło 44 470 mieszkańców.
Miasto znajduje się w południowej części w województwa pomorskiego, w północnej części powiatu starogardzkiego. Gmina Starogard Gdański od północy graniczy z gminą Skarszewy, od zachodu z gminą Zblewo, od południa z gminami Lubichowo oraz Bobowo, od strony wschodniej zaś graniczy z powiatem tczewskim.
W latach 1945–1998 (także w latach 1975–1998) miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego.
ZARYS HISTORYCZNY:
Starogard Gdański jest jedną z najstarszych miejscowości Polski Północnej, wykształconą prawdopodobnie z osady neolitycznej (4-5 tysięcy lat p.n.e.) i leżącą w pobliżu lub nawet na samym tzw. szlaku bursztynowym.
W późniejszych wiekach budowano tu grody obronne i osady otwarte. Jeden z książąt pomorskich – Grzymisław, 11 listopada 1198 roku zapisuje lewobrzeżną twierdzę drewniano – kamienną Joannitom, prawobrzeżną część od Piotra Święcy w 1305 roku kupują Krzyżacy. Takie władanie tym obszarem znajduje swoje odzwierciedlenie w historycznym herbie miasta, w którym na tarczy widnieją do dziś dwa krzyże w rzucie pionowym: joannicki u dołu i krzyżacki u góry. Krzyżacy zbudowali na obszarze przez siebie nabytym miasto – twierdzę o charakterze obronnym prawdopodobnie według projektu brata zakonnego Teodora z Florencji i w 1348 roku nadali miastu prawa miejskie.
Średniowieczny układ urbanistyczny z jednym z ładniejszych rynków Polski Północnej, przetrwał w swoim kształcie do dnia dzisiejszego. Jednak jedną z najbardziej charakterystycznych cech miasta (ze względu na podmokły teren) jest jego niska zabudowa.
W czasach Rzeczypospolitej Szlacheckiej miasto stało się ważnym ośrodkiem życia politycznego Pomorza. Tu odbywały się sądy grodzkie i ziemskie oraz zjazdy sejmikowe.
Miasta nie ominęły liczne zarazy, wojny i pożary, z których największy był w 1792 roku – nie spłonął tylko kościół farny p.w. Św. Mateusza.
Wiek XVIII to polityczny upadek Polski, któremu nie zapobiegła zwołana do Starogardu w 1769 roku Konfederacja Pomorska. Starogard znalazł się pod panowaniem pruskim.
Pomimo niewoli, wiek XIX zaznaczył się w historii miasta rozwojem przemysłu, powstało wiele fabryk i warsztatów, między innymi:
fabryka kotłów Horstmana (1820 r.),
wytwórnia wódek i likierów Winkelhausena (1846 r.),
kompleks młynów Wiecherta (1872 r.).
Do dziś niektóre z tych obiektów pełnią swoją pierwotną funkcję będąc jednocześnie cennymi zabytkami architektury przemysłowej. Długą tradycją cieszy się również Stado Ogierów założone w 1897 roku a sięgające tradycją hodowli koni Jana III Sobieskiego w Piasecznie koło Gniewa.
W latach 1870 – 1871 zbudowano pierwszą linię kolejową na trasie Piła – Starogard Gdański – Tczew. W roku 1900 miasto otrzymało gazownię i wodociągi.
Dnia 29 stycznia 1920 roku miasto powróciło w granice Polski wyzwolone przez Błękitną Armię gen. J.Hallera.
Wybuch i przebieg II wojny światowej stanowił – podobnie jak dla całego kraju – tragiczny okres w historii. Lata okupacji hitlerowskiej to jeden z najcięższych okresów w dziejach miasta. Dowodem na to są liczne miejsca kaźni w mieście i okolicy.
Dziś Starogard jest prężnym i samodzielnym ośrodkiem przemysłowym i kulturalnym. Władze miasta starają się uważnie śledzić tempo przemian gospodarczych w kraju oraz osiągnięcia państw europejskich w różnych dziedzinach.
Działania te mają na celu stałe poprawianie warunków życia codziennego mieszkańców, uatrakcyjnienie miasta pod względem turystycznym i jako miejsca dla przyszłych inwestorów.
WARTO ZOBACZYĆ:
> mury obronne - Mury obronne pochodzą z XIV wieku. Budowę rozpoczął w latach 1309-1310 Teodot z Florencji na polecenie wielkiego mistrza krzyżackiego, który chciał przebudować wieś Starogard w miasto-twierdzę. Zewnętrzny mur obronny powstawał od około 1313 do 1320 i otoczył teren 8,4 ha. Mur posadowiono na fundamencie kamiennym, z bastionami w narożnikach i fosą.
> Baszta Gdańska (Szewska) – czworoboczna, ceglana, najlepiej zachowana, powstała około 1325. Stoi nad kanałem Wierzycy – dawniej fosy. Służyła do obrony i strzegła bezpieczeństwa wjazdu do miasta przez Bramę Gdańską. Brama była broniona przez cech szewców, stąd jej druga nazwa – Szewska[14]. W XVIII w. baszta służyła za kaplicę, w XIX w. – pruskie więzienie, przed II wojną światową była policyjnym aresztem, a w czasie wojny więzieniem gestapowskim. Baszta była wielokrotnie przebudowywana, m.in. w 1893 zwężono jej dolną część, by poszerzyć ulicę. Obecnie mieści część ekspozycji Muzeum Ziemi Kociewskiej.
> Baszta Tczewska (Młyńska) – jest rekonstrukcją dawnych umocnień. Kamienne fundamenty pochodzą z pierwszej ćwierci XIV w. Dzięki prywatnemu właścicielowi w 1986 odtworzona została szachulcowa konstrukcja jej górnej kondygnacji oraz nakrycie dachowe.
> Baszta Narożna (Książęca) – zapewne najstarsza, jej fundamenty mogą pamiętać wcześniejszą strażnicę książąt gdańsko-pomorskich lub starszą jeszcze czatownię, co tłumaczy jej historyczną nazwę. Znajduje się w północno-zachodnim narożniku murów. Odbudowana została na wzór prawdopodobnej XVII w. baszty, jednak ze względu na brak źródeł nie ma pewności, czy rekonstrukcja jest zgodna z historycznym wyglądem budowli. Obecnie mieści część ekspozycji Muzeum Ziemi Kociewskiej.
> Gotycki kościół farny pw. św. Mateusza z XIV w. – najstarszy zachowany kościół w mieście, o układzie bazylikowym. Wewnątrz znajduje się fresk „Sąd Ostateczny” z około XV w., odkryty w 1957.
> Kościół św. Katarzyny z 1802 - W północno-wschodnim narożniku starogardzkiego Rynku usytuowany jest kościół św. Katarzyny z częściowo zachowanym autentycznym wystrojem wnętrza. Ta trójnawowa świątynia wzniesiona została w 1802 na fundamentach średniowiecznego kościoła, użytkowanego od 1577 przez luteran. Przebudowana w 1873 wieża kościoła św. Katarzyny jest najwyższym obiektem w starej części miasta.
31 grudnia 2020 roku miasto liczyło 44 470 mieszkańców.
Miasto znajduje się w południowej części w województwa pomorskiego, w północnej części powiatu starogardzkiego. Gmina Starogard Gdański od północy graniczy z gminą Skarszewy, od zachodu z gminą Zblewo, od południa z gminami Lubichowo oraz Bobowo, od strony wschodniej zaś graniczy z powiatem tczewskim.
W latach 1945–1998 (także w latach 1975–1998) miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego.
ZARYS HISTORYCZNY:
Starogard Gdański jest jedną z najstarszych miejscowości Polski Północnej, wykształconą prawdopodobnie z osady neolitycznej (4-5 tysięcy lat p.n.e.) i leżącą w pobliżu lub nawet na samym tzw. szlaku bursztynowym.
W późniejszych wiekach budowano tu grody obronne i osady otwarte. Jeden z książąt pomorskich – Grzymisław, 11 listopada 1198 roku zapisuje lewobrzeżną twierdzę drewniano – kamienną Joannitom, prawobrzeżną część od Piotra Święcy w 1305 roku kupują Krzyżacy. Takie władanie tym obszarem znajduje swoje odzwierciedlenie w historycznym herbie miasta, w którym na tarczy widnieją do dziś dwa krzyże w rzucie pionowym: joannicki u dołu i krzyżacki u góry. Krzyżacy zbudowali na obszarze przez siebie nabytym miasto – twierdzę o charakterze obronnym prawdopodobnie według projektu brata zakonnego Teodora z Florencji i w 1348 roku nadali miastu prawa miejskie.
Średniowieczny układ urbanistyczny z jednym z ładniejszych rynków Polski Północnej, przetrwał w swoim kształcie do dnia dzisiejszego. Jednak jedną z najbardziej charakterystycznych cech miasta (ze względu na podmokły teren) jest jego niska zabudowa.
W czasach Rzeczypospolitej Szlacheckiej miasto stało się ważnym ośrodkiem życia politycznego Pomorza. Tu odbywały się sądy grodzkie i ziemskie oraz zjazdy sejmikowe.
Miasta nie ominęły liczne zarazy, wojny i pożary, z których największy był w 1792 roku – nie spłonął tylko kościół farny p.w. Św. Mateusza.
Wiek XVIII to polityczny upadek Polski, któremu nie zapobiegła zwołana do Starogardu w 1769 roku Konfederacja Pomorska. Starogard znalazł się pod panowaniem pruskim.
Pomimo niewoli, wiek XIX zaznaczył się w historii miasta rozwojem przemysłu, powstało wiele fabryk i warsztatów, między innymi:
fabryka kotłów Horstmana (1820 r.),
wytwórnia wódek i likierów Winkelhausena (1846 r.),
kompleks młynów Wiecherta (1872 r.).
Do dziś niektóre z tych obiektów pełnią swoją pierwotną funkcję będąc jednocześnie cennymi zabytkami architektury przemysłowej. Długą tradycją cieszy się również Stado Ogierów założone w 1897 roku a sięgające tradycją hodowli koni Jana III Sobieskiego w Piasecznie koło Gniewa.
W latach 1870 – 1871 zbudowano pierwszą linię kolejową na trasie Piła – Starogard Gdański – Tczew. W roku 1900 miasto otrzymało gazownię i wodociągi.
Dnia 29 stycznia 1920 roku miasto powróciło w granice Polski wyzwolone przez Błękitną Armię gen. J.Hallera.
Wybuch i przebieg II wojny światowej stanowił – podobnie jak dla całego kraju – tragiczny okres w historii. Lata okupacji hitlerowskiej to jeden z najcięższych okresów w dziejach miasta. Dowodem na to są liczne miejsca kaźni w mieście i okolicy.
Dziś Starogard jest prężnym i samodzielnym ośrodkiem przemysłowym i kulturalnym. Władze miasta starają się uważnie śledzić tempo przemian gospodarczych w kraju oraz osiągnięcia państw europejskich w różnych dziedzinach.
Działania te mają na celu stałe poprawianie warunków życia codziennego mieszkańców, uatrakcyjnienie miasta pod względem turystycznym i jako miejsca dla przyszłych inwestorów.
WARTO ZOBACZYĆ:
> mury obronne - Mury obronne pochodzą z XIV wieku. Budowę rozpoczął w latach 1309-1310 Teodot z Florencji na polecenie wielkiego mistrza krzyżackiego, który chciał przebudować wieś Starogard w miasto-twierdzę. Zewnętrzny mur obronny powstawał od około 1313 do 1320 i otoczył teren 8,4 ha. Mur posadowiono na fundamencie kamiennym, z bastionami w narożnikach i fosą.
> Baszta Gdańska (Szewska) – czworoboczna, ceglana, najlepiej zachowana, powstała około 1325. Stoi nad kanałem Wierzycy – dawniej fosy. Służyła do obrony i strzegła bezpieczeństwa wjazdu do miasta przez Bramę Gdańską. Brama była broniona przez cech szewców, stąd jej druga nazwa – Szewska[14]. W XVIII w. baszta służyła za kaplicę, w XIX w. – pruskie więzienie, przed II wojną światową była policyjnym aresztem, a w czasie wojny więzieniem gestapowskim. Baszta była wielokrotnie przebudowywana, m.in. w 1893 zwężono jej dolną część, by poszerzyć ulicę. Obecnie mieści część ekspozycji Muzeum Ziemi Kociewskiej.
> Baszta Tczewska (Młyńska) – jest rekonstrukcją dawnych umocnień. Kamienne fundamenty pochodzą z pierwszej ćwierci XIV w. Dzięki prywatnemu właścicielowi w 1986 odtworzona została szachulcowa konstrukcja jej górnej kondygnacji oraz nakrycie dachowe.
> Baszta Narożna (Książęca) – zapewne najstarsza, jej fundamenty mogą pamiętać wcześniejszą strażnicę książąt gdańsko-pomorskich lub starszą jeszcze czatownię, co tłumaczy jej historyczną nazwę. Znajduje się w północno-zachodnim narożniku murów. Odbudowana została na wzór prawdopodobnej XVII w. baszty, jednak ze względu na brak źródeł nie ma pewności, czy rekonstrukcja jest zgodna z historycznym wyglądem budowli. Obecnie mieści część ekspozycji Muzeum Ziemi Kociewskiej.
> Gotycki kościół farny pw. św. Mateusza z XIV w. – najstarszy zachowany kościół w mieście, o układzie bazylikowym. Wewnątrz znajduje się fresk „Sąd Ostateczny” z około XV w., odkryty w 1957.
> Kościół św. Katarzyny z 1802 - W północno-wschodnim narożniku starogardzkiego Rynku usytuowany jest kościół św. Katarzyny z częściowo zachowanym autentycznym wystrojem wnętrza. Ta trójnawowa świątynia wzniesiona została w 1802 na fundamentach średniowiecznego kościoła, użytkowanego od 1577 przez luteran. Przebudowana w 1873 wieża kościoła św. Katarzyny jest najwyższym obiektem w starej części miasta.
> Kościół św. Wojciecha z 1936–1939. Zbudowany został w latach 1934–1939 według projektu Kazimierza Ulatowskiego. Inicjatywa budowy tej świątyni pochodziła od ks. Henryka Szumana, zasłużonego kapłana i ofiarnego działacza charytatywnego.
> Neogotycka synagoga z połowy XIX w. Budynek noszący cechy neogotyckiej architektury, na miejscu dawnego dworu krzyżackiego (znoszonego w wojnie szwedzkiej). Powstał w 1849 jako dom modlitwy miejscowej gminy żydowskiej, służyła celom kultowym aż do jesieni 1939.
> Rynek wraz z zabytkowymi kamienicami, które posadowiono na średniowiecznych fundamentach i piwnicach, zasadniczo pochodzą z XIX i XX w.
> Ratusz Staromiejski z XVIII/XIX w. Posadowiony został na fundamentach gotyckich, pozostałości dawnego ratusza zniszczonego w pożarze 1484 i przebudowanego w XVIII w. po zniszczeniach wojny szwedzkiej. Obecny pochodzący z początków XIX w., na fundamentach gotyckich, przebudowany ostatecznie w 1893.
> Pałac Wiechertów (1893) wraz z zespołem młynów (1874). Tradycje młynarstwa w Starogardzie sięgają 1283, kiedy to wzmiankuje się o istnieniu tutaj młyna wodnego. W 1871 nabył go Franz (Franciszek) Wiechert, przekształcając w wielkie przedsiębiorstwo rodzinne. Eklektyczny pałacyk o wysmakowanych formach zdobniczych pochodzi z 1893, kiedy to został przebudowany na cele reprezentacyjne rodu Wiechertów. 26 maja 2013 r. w młynach wybuchł pożar i doszczętnie je spalił.
> Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych - Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. Stanisława Kryzana – kompleks budynków wzniesionych w latach 1894-1898, z blisko 300 hektarowym parkiem z rzadkimi nasadzeniami, wśród których występują nietypowe odmiany buka, jodły białe, klony srebrzyste i tuje.
> Gmach Sądu Rejonowego – zbudowany w końcu XIX w. w surowym stylu typowym dla pruskiego monumentalizmu, z zapleczem więziennym, rozbudowanym i powiększonym w 1978.
> Gimnazjum (obecnie Liceum Ogólnokształcące) – budynek I LO powstał w 1880. Wiosną 1920 w szkole został wprowadzony język ojczysty, a samo gimnazjum zostało przekazane władzom polskim. W 1921 rozpoczęto budowę bursy, którą oficjalnie otwarto w 1928, w obecności m.in. prezydenta RP prof. Ignacego Mościckiego.
> Koszary – zespół budynków koszarowych z lat 1778-1781, wzniesiony na polecenie króla pruskiego Fryderyka II z materiału budowlanego pozyskanego z rozbiórki starościńskich zamków w Borzechowie, Starej Kiszewie i Osieku. W okresie wojny francusko-pruskiej w latach 1806-1807, budynek koszar służył jako lazaret dla żołnierzy francuskich. Po klęskach militarnych Napoleona, koszary powróciły do Prusaków.
> Neogotycka synagoga z połowy XIX w. Budynek noszący cechy neogotyckiej architektury, na miejscu dawnego dworu krzyżackiego (znoszonego w wojnie szwedzkiej). Powstał w 1849 jako dom modlitwy miejscowej gminy żydowskiej, służyła celom kultowym aż do jesieni 1939.
> Rynek wraz z zabytkowymi kamienicami, które posadowiono na średniowiecznych fundamentach i piwnicach, zasadniczo pochodzą z XIX i XX w.
> Ratusz Staromiejski z XVIII/XIX w. Posadowiony został na fundamentach gotyckich, pozostałości dawnego ratusza zniszczonego w pożarze 1484 i przebudowanego w XVIII w. po zniszczeniach wojny szwedzkiej. Obecny pochodzący z początków XIX w., na fundamentach gotyckich, przebudowany ostatecznie w 1893.
> Pałac Wiechertów (1893) wraz z zespołem młynów (1874). Tradycje młynarstwa w Starogardzie sięgają 1283, kiedy to wzmiankuje się o istnieniu tutaj młyna wodnego. W 1871 nabył go Franz (Franciszek) Wiechert, przekształcając w wielkie przedsiębiorstwo rodzinne. Eklektyczny pałacyk o wysmakowanych formach zdobniczych pochodzi z 1893, kiedy to został przebudowany na cele reprezentacyjne rodu Wiechertów. 26 maja 2013 r. w młynach wybuchł pożar i doszczętnie je spalił.
> Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych - Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. Stanisława Kryzana – kompleks budynków wzniesionych w latach 1894-1898, z blisko 300 hektarowym parkiem z rzadkimi nasadzeniami, wśród których występują nietypowe odmiany buka, jodły białe, klony srebrzyste i tuje.
> Gmach Sądu Rejonowego – zbudowany w końcu XIX w. w surowym stylu typowym dla pruskiego monumentalizmu, z zapleczem więziennym, rozbudowanym i powiększonym w 1978.
> Gimnazjum (obecnie Liceum Ogólnokształcące) – budynek I LO powstał w 1880. Wiosną 1920 w szkole został wprowadzony język ojczysty, a samo gimnazjum zostało przekazane władzom polskim. W 1921 rozpoczęto budowę bursy, którą oficjalnie otwarto w 1928, w obecności m.in. prezydenta RP prof. Ignacego Mościckiego.
> Koszary – zespół budynków koszarowych z lat 1778-1781, wzniesiony na polecenie króla pruskiego Fryderyka II z materiału budowlanego pozyskanego z rozbiórki starościńskich zamków w Borzechowie, Starej Kiszewie i Osieku. W okresie wojny francusko-pruskiej w latach 1806-1807, budynek koszar służył jako lazaret dla żołnierzy francuskich. Po klęskach militarnych Napoleona, koszary powróciły do Prusaków.
źródło: www.starogard.pl; Wikipedia
--------------------------------------------------------------------------
ciekawostka: W Starogardzie Gdańskim urodził się Kazimierz Deyna - polski piłkarz, reprezentant Polski w latach 1968–1978, kapitan drużyny
narodowej w latach 1973–1978, król strzelców Igrzysk Olimpijskich w
Monachium w 1972. Także tutaj swoją karierę sportową zaczynał Andrzej Grubba w klubie Neptun Starogard, w którym grał od 1972 do 1973 r.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz